 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Erməni dilinin Qarabağ dialekti (erm. Ղարաբաղի բարբառ, Ğarabaği barbař) və ya Artsax dialekti (erm. Արցախի բարբառ, Artsakhi barbař), həmçinin bəzən Şuşa dialekti (erm. Շուշիի բարբառ, Šušii barbarř) — şərqi erməni dilinin Dağlıq Qarabağ erməniləri, eləcə də Ermənistan Respublikasının cənub və şimal-şərqində yaşayan ermənilər tərəfindən danışılan xüsusi fonetik və sintaktik quruluşa malik dialekti.
| Erməni dilinin Qarabağ dialekti | |
|---|---|
| Təsnifatı | |
| Dil kodları | |
| Glottolog | kara1459 |
Bu dialektdə Azərbaycan SSR-də, xüsusən də Bakı və Gəncə şəhərlərində yaşayan ermənilərin əksəriyyəti danışırdı. Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə Azərbaycan erməniləri öz evlərini tərk etmək məcburiyyətində qalmışdılar. Bu gün Azərbaycandan olan erməni mühacir və qaçqınların əksəriyyəti Ermənistan və Rusiyada yaşayır, burada bəzən standart erməni və rus dilləri ilə yanaşı Qarabağ dialekti də danışılır.
Dialekt ən geniş yayılmış erməni dialektlərindən biri hesab olunur.[1][2][3] Daşıyıcıların sayı barədə dəqiq məlumat yoxdur. 1969-cu il siyahıyaalınmasına əsasən, SSRİ ərazisində Qarabağ dialektində danışan 1 milyona yaxın insan yaşayırdı ki, bu da Azərbaycan SSR ərazisindəki 484 min erməni əhalisinin demək olar ki, hamısını (Naxçıvan MSSR erməniləri istisna olmaqla) təşkil edirdi. Şimal-şərqi Qafqazda yaşayan 50,000 erməninin böyük əksəriyyəti, Mərkəzi Asiyada yaşayan 100,000 erməninin böyük əksəriyyəti, həmçinin Ermənistan SSR-in bəzi rayonlarının (Sünik, Tavuş və s.) sakinləri bura daxil idi.
Strabonun yazdığına görə ("Coğrafiya", XI kitab, 4-cü fəsil) e.ə. I əsrdə Kür çayına qədər olan ərazi erməni dilində danışırdı.[3]
VIII əsr erməni tarixçisi Stepanos Sünetsi ilk dəfə Arsak regionunda mövcud olan yerli dialektdən bəhs etmişdir.[3] "Qrammatikanın şərhi" əsərində Artsax dialekti (erm. զԱրցախային) haqqında yazmışdır. 1711-ci ildə Qarabağ dialektini İohann Yoaxim Şröder qeyd etmişdir.[4]
Hraçya Açaryanın sözlərinə görə, Şuşa, Yelizavetpol (indiki Gəncə), Nuxa (indiki Şəki), Bakı, Dərbənd, Ağstafa, Dilican, Qarakilsə (indiki Vanadzor), Qazax, Loru, Qaradağ, Təbrizin Leylabad məhəlləsində (indiki İran), Burdur və Ödəmişdə (indiki Türkiyə) bu dialektdə danışırdılar.[5]
1980-ci illərin sonlarına qədər Azərbaycan SSR-də yaşayan ermənilərin əksəriyyəti Qarabağ dialektində danışırdılar.[3]
1999-cu ilin rəsmi siyahıyaalınmasına əsasən, Azərbaycanda təxminən 645 erməni yaşayırdı ki, onların da əksəriyyəti azərbaycanlılarla evlənən yaşlı qadınlardır.[6][7] 2023-cü ilə qədər Qarabağ dialektinin danışıldığı əsas ərazi tanınmamış DQR idi. Ermənistan Respublikasında İrəvan dialektinin üstünlük təşkil etdiyi Sisian şəhəri və ətraf kəndlər istisna olmaqla, Sünik vilayətinin əhalisinin əksəriyyəti bu dialektdə danışır.[2][8][9][10]
Qarabağ dialekti Ermənistanın şimal və şimal-şərqində də danışılır, lakin digər lokal dialektlərin təsiri altındadır. Loru mərzinin şərq hissəsində, Pəmbək rayonunda danışılır.[8] Qarabağ dialekti erməni dilinin Şəmsəddin-Tavuş dialekti ilə ortaq xüsusiyyətlərə malikdir.[11]
Qarabağ dialektində gündəlik səviyyədə xeyli sayda rus, türk, Azərbaycan,[12] fars və ərəb mənşəli sözlər var.[13][14][15][16][17]
Из 51 диалекта армянского языка самым распространенным, по мнению лингвистов, является арцахский (карабахский) диалект.
Карабахский диалект один из самых распространённых диалектов армянского языка. На этом диалекте говорят не только жители Нагорного Карабаха, но и большая часть населения Зангезура (Сюника) Республики Армения. Диалект имел большое воздействие на формирование бакинского говора армянского языка.(rus.)
The spoken language of today shows a gradual change as the villages extend farther from Erevan and the Ararat valleys. The villagers of western Siunik speak the Erevan dialect, that is, standard eastern Armenian, whereas in eastern Siunik, and in parts of Lori and Pambak in northern Armenia, as well as throughout the Artsakh/Karabakh, the dialect of Karabakh is spoken.Şablon:Ref-English
The dialects in the southern part of the Republic (Goris, Kapan, Meghri) and in Karabakh are very divergent from the literary language, and their speakers are clearly recognizable. All dialects now are influenced by the Eastern literary language through the schooling system and mass communications; in this respect Armenian dialects are in the same situation as in any other industrialized country.Şablon:Ref-English
Карабахский диалект армянского языка во многом схож с диалектом армянского языка марза/области Сюник в самой Армении
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|