 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Mehmet Fuat Köseraif (1872, Konstantinopol – 23 aprel 1949, İstanbul) — Türk hərbçisi və dilşünası. Dildə aşırı türkçülüyün başçılarından sayılır.[1][2][3] Alman, fransız və ingilis dillərini bilirdi.[4]
| Fuat Köseraif | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1872 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 23 aprel 1949 |
| Vəfat yeri | |
| İş yeri | |
Fuat Köseraif, II Əbdülhəmid dövrünün vezirlərindən Köse Mehmed Raif Paşanın oğlu olaraq 1872-ci ildə İstanbulda doğmuşdur. Bir müddət Qalatasaray Liseyində oxuduqdan sonra, lise təhsili üçün 1886-cı ildə Vyanaya getmişdir. 1891-ci ildə Kasseldəki Hərb Məktəbinə daxil olmuşdur. Almaniyada olduğu zaman məşhur türkolog Armin Vamberinin kitablarını oxuyaraq türkçülüyü mənimsəmişdir.[5] 1893-cü ildə Prussiya Ordusunda topçu leytenantı rütbəsi ilə İstanbula dönmüş və yüzbaşı rütbəsi ilə Hünkâr yaveri olaraq numune topçu taburlarına müəllim təyin edilmişdir.[6]
Vətəndə Necib Âsım, Veled Çelebi və Mehmet Əmin Yurdaqul kimi türkcülərlə tanış olmuş və xüsusilə dil məsələlərinə maraq göstərmişdir. 1895-ci ildən etibarən İkdam qəzetəsində dil təmizliyi mövzusunda müxtəlif məqalələr yazmışdır. İkinci Məşrutiyyət sonrası 1908-ci ildə Türk Dərnəyinin qurucularından biri olmuşdur. Türk Dərnəyi jurnalındakı məqalələrində, dildəki ərəb və fars sözlərinin yerinə qədim türk sözlərinin istifadəsi və türkcə kök və şəkilçilərindən yeni qarşılıqların yaradılması fikirlərini müdafiə etmişdir.[7]
Yazılarında "xəstə", "məktub", "qələm", "sübh", "şair" kimi sözlər yerinə "sayru", "biti", "yazma", "tanlak", "ozan" kimi arxaik sözlər istifadə etmiş, həmçinin işlək olmayan türkcə şəkilçiləri ilə, hətta tamamilə yenidən yaradılacaq yeni şəkilçilərlə türk sözlərinin türetilə biləcəyini irəli sürmüşdür. Bu yanaşmalarına görə Ziya Gökalp tərəfindən "təsfiyəçilik lideri" olaraq tənqid edilmişdir.[1][8] Buna baxmayaraq, Fuat Köseraifin bu yanaşması cümhuriyyətin elanından sonra öztürkcə axımının başlamasında təsirli olmuşdur. 1932-ci ildə toplanan I. Türk Dili Qurultayında dialekt və digər türk dillərindən sözlərin toplanması üçün toplama və araşdırma işlərinin aparılmasının zəruriliyini vurğulamışdır.[9][10]
"Öz Dilimizə Doğru", "Yeni Türk" və "Türk Dili" jurnallarında yazdığı məqalələrlə dil inqilabını dəstəkləmişdir.[5] 1936-cı ildə Albert von Le Coqdan tərcümə etdiyi "Türk Mani Elyazıları" kitabını nəşr etdirmişdir.[11][12] 1942-ci ildə Türk Dil Qurumu mərkəzində qurul üzvü olmuş və qurumun etimologiya üzrə işçi qrupunun rəhbərliyinə təyin edilmişdir.[13] Eyni ildə konstitusiya terminlərinin türkcələşdirilməsi işlərində iştirak etmişdir.[14]
Fuat Köseraif 23 aprel 1949-cu ildə İstanbulda vəfat edib. Məzarı İstanbul Feriköy qəbiristanlığındadır.
Tasfiyecilerin temsilcisi Fuat Köseraif’tir.
Tasfiyeciliğin esasları Fuat Köseraif'in görüşlerinde şekillenmiş ve kamuoyunda bu şekillenme ile tanınmıştır. F. Köseraif de Osmanlı Türkçesine girmiş bütün Arapça ve Farsça kelimelerin Çağatayca, Özbekçe, Azerice, Kırgızca gibi Türkiye dışı lehçelerden alınacak karşılıklar ile değiştirilmesi görüşünde idi. Hatta, yeni ekler bile icat edilebilirdi. Söz gelişi Farsçadan dilimize geçen nispet i'si yerine -ki ekleri alınarak hayatî yerine hayatkı, edebî yerine edepki denebilirdi. O, bu yolla bir yandan yazı dili ile konuşma dili arasındaki açıklığın kapatılmasını, bir yandan da Türkiye dışındaki Türk kavimleri ile bir dil birliği (ittihad-ı lisan)nin kurulmasını hayal ediyordu.
Bay Faut Köseraif - Türk Dil Kurumu Genel Merkez Kurulu Üyelerinden... Etimoloji Kolumuzun işlerini yeni üstüne alan değerli eski Türkçü ve Türkçeci Fuat Köseraif...
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|