 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Həsən Şərifzadə Təbrizi — Təbriz Memorial Məktəbinin müəllimi, Gizli Mərkəzin, Azərbaycan Milli Əncüməninin qurucu üzvlərindən biri və Məşrutə hərəkatının dəstəkçisi. 1908–1909 Təbriz üsyanının iştirakçılarından biri olmuş, üsyanın gedişatı zamanı tam olaraq bilinməyən sui-qəsdlə öldürülmüşdür.[1]
| Həsən Şərifzadə | |
|---|---|
| Seyid Həsən Şərifzadə Təbrizi | |
 | |
| Doğum tarixi | Bilinmir |
| Doğum yeri | Təbriz, Qacar imperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Təbriz, Qacar imperiyası |
| Vəfat səbəbi | Sui-qəsd |
| Dəfn yeri | Təbriz |
| Vətəndaşlığı | Qacar imperiyası |
| Milliyyəti | İran azərbaycanlısı |
| Dini | Şiə İslam |
| İxtisası | Müəllimlik |
| Fəaliyyəti | Siyasi-inqilabi |
| Fəaliyyət illəri | ?-1908 |
| Tanınır | Təbriz üsyanındakı iştirakına görə |
Şərifzadə Təbriz şəhərində ruhani ailəsində dünyaya gəlmişdir. Atası Seyid Məhəmməd Şərif əl-Üləma Təbrizi Azərbaycan alimlərindən və ədiblərindən olmuşdur. Həsən Şərifzadə də ilk təhsilini atasından almış, təhsil fəaliyyətində istedadı ilə seçilmişdir. Bundan sonra Təbriz Memorial Məktəbinə daxil olaraq, paraleldə də fransız dilini öyrənmişdir. Daha sonra xaricdə təhsil almış, ingilis dilini də öyrənmişdir. Təbrizə geri döndükdən sonra amerikan məktəbi olan Memorialın müəllimlərindən biri olmuş, Təbrizdə 1908-ci ildə üsyan başladıqdan sonra formalaşan başqa bir neçə məktəbdə də dərs demişdir. Seyid Həsən Tağızadənin bildirdiyinə görə, o, tələbələri tərəfindən sevilən müəllim olmuşdur. Şərifzadə hətta Məşrutə hərəkatı başlamamışdan və qələbə ilə nəticələnməmişdən əvvəl də azadlıqsevər və islahatçı xarakteri ilə seçilmişdir. Üsyan başladıqdan sonra isə məşturəçi döyüşçülərə — mücahidlərə qatılmış və Azərbaycan Milli Əncüməninin üzvü olmuşdur.[2][3]
Gənclik illərindən Şərifzadə ruhanilikdən uzaqlaşaraq islahatçı siyasi xəttlə maraqlanmağa başlamışdır. Atasının tənbehlərinə və iqtisadi çətinliklərə baxmayaraq, fəaliyyət sahəsini dəyişdirməmişdir. Əhməd Kəsrəvi onu müasir cəmiyyətin dinamiklərini anlayan və həmin inkişafa çatmağa çalışan bir şəxs kimi təqdim edir. O, Gizli Mərkəzin siyasi baxımdan ən istedadlı şəxslərindən biri və Hovard Baskervilin yaxın dostu kimi təsvir edilir.[2]
Məşrutə inqilabınnı başlanğıcında İran Milli Məclisi Lyaxov tərəfindən bombardman edildikdən sonra Şərifzadə digər məşrutəçilərlə birlikdə fransız konsulluğuna sığınmışdılar. Konsulluqda keçirdiyi zaman ərzində depressiyadan əziyyət çəkən Şərifzadə, dostlarına yazdığı məktubunda nə işləyə, nə də istirahət edə bilmədiyini, fasiləsiz daxili narahatlıqdan əziyyət çəkdiyini yazmışdı.[2]
Təhsil fəaliyyəti ilə birlikdə Şərifzadə tələbə və müəllimlərin toplantılarını və yığıncaqlarını keçirməkdə çox aktiv idi. Ümumi olaraq o, məşrutəçilər arasında ən əsas natiqlərdən və Azərbaycan türkçəsində gözəl nitqlərlə çıxış edən biri kimi seçilməkdə idi. Həm bu, həm də Təbriz üsyanı zamanı gördərdiyi fəaliyyətə görə, ən fəal üzvlərdən biri hesab edilən Şərifzadə, Əncümən tərəfindən Əbdülməcid Mirzə Qovanlı-Qacar ilə danışıqlar üçün seçilmiş heyətə də daxil edilmişdi. O, bu zaman Təbriz əhalisinə bunları demişdi:[2][4]
Ey xalq! Necə ki, it qan içəndən sonra azğınlaşır, bu nadürüstlər də sizin dərdinizlə bəslənərək vəhşiləşiblər — indi dönüb xalqı dişləyirlər.
Azərbaycan türkçəsində etdiyi bir başqa təsiredici nitqində o, Təbrizdəki dövlət işçilərinə müraciət etmişdi:[2]
Bu gün siz xalqın hüquqlarının həqiqi qoruyucusu, camaatın canı və malının keşiyində duran keşikçilərsiniz. Siz bu gün sivilizasiyalı dünyanın əsl dayağısınız. Necə ki, siz səmimiyyətlə vətən və millət yolunda canfəşanlıqla xidmət edirsiniz, eləcə də biz – Azərbaycan xalqı – borcluyuq ki, sizin ictimai mövqeyinizi qoruyaq və mənəvi nüfuzunuzu daha da artıraq.
Mədəni fəaliyyəti ilə birlikdə, Şərifzadə Təbrizdə yerləşən Gizli Mərkəzin də əsas üzvlərindən biri idi. Gizli Mərkəzin əsası da Şərifzadə ilə birlikdə Hacı Əli Davaçı, Əli Müsyö və başqa bir neçə nəfər ilə qoyulmuşdu. Bu mərkəz məşrutəçilərin fəaliyyətini təşkil etməklə mükəlləf idi. Onun sosial-demokratiya və ya pantürkizm kimi ideologiyalara görə, məşrutəçilərin bəzi qrupları ilə aralarında problemlər yaşadıqları da iddia edilmişdir.[2][5]
22 avqust 1908 tarixində Şərifzadə Hacı Mehdi Kuzəkünani ilə birlikdə Əncüməndən ayrıldıqdan sonra Fransanın Təbrizdəki konsulluğu yaxınlığında iki nəfər tərəfindən güllələndi. Yaralanmış Şərifzadə fransız konsulluğuna aparılsa da, yarım saatdan sonra orada vəfat etdi.[6]
Qaynaqlar onun niyə və kim tərəfindən öldürülməsi ilə bağlı dəqiq məlumat vermir. Bəziləri onun İslam Əncümənindən iki radikal tərəfindən öldürüldüyünü bildirir. Behzad Taherzadeh isə bildirir ki, Səttar xanın tərəfdarlarından biri olan Abbasəli sərxoş olduğu zaman onu güllələmiş, daha sonra isə təslim olaraq peşman olduğunu bildirmişdir. Məşrutəçilər isə onu təqsirli bilərək edam etmişdirlər.[2]
Şərifzadə ilə birlikdə Memorial Məktəbində müəllimlik etmiş Hovard Baskervil onun ölümündən sonra məşrutəçilərin sırasına qatıldı. O da, üsyan zamanı həyatını itirmişdir.[7]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|