. Ureyim.az

Hausos - Wikipedia - Ureyim.az

Ana Səhifə - Hausos

Hausos (pr-hi-av. *H₂éwsōs or *Haéusōs hərfən dan) — yenidən qurulmuş proto-hind-avropa dininin tanrıçalarından biri.[1][2] Onun adı Ausōs (proto-hind-avropa h₂ewsṓs-) şəklində bərpa edilir və bir çox epitetlər nəzərə alınmadan rekonstruksiya edilir. Hausos aşağıdakı tanrıçaların ilkin prototipi hesab olunur[3]:

  1. Baltik Auşrine
  2. Qədim Yunan Eos
  3. Roma Avrora
  4. Vedik Uşas
  5. German Ostara (Austrōn-; sonrakı ənənələrdə: qədim yuxarı alman Ēostre, Ôstarâ)
Hausos
Təsir sahəsi şəfəq vaxtı
Cinsi qadın[d]
Uşaqları
  • Lusifer
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mündəricat

  • 1 Etimologiyası
  • 2 İstinadlar
  • 3 Biblioqrafiya
  • 4 Ədəbiyyat

Etimologiyası

redaktə

Adı h₂ewsṓs proto-hind-avropa h₂wes ("parıldamaq, işıq saçmaq") kökündən gəlir və "parlaq olan" mənasını verir. İngilis dilindəki east ("şərq") və latınca auster ("cənub") sözləri də bu köklə bağlıdır. Həmçinin, bu kökdən aurum ("qızıl") sözü də yaranıb (awso-).[4][5]

Sübh tanrıçası eyni zamanda bahar ilahəsi olmuş və hind-avropa yeni il mifində iştirak etmişdir.[6]Mifdə o, əsarətdən azad edilir (bu motiv Riqvedada və yunan mifologiyasında əks olunub).[7]

Əsas adı olan h₂ewsṓs-dan başqa, müəyyən qədər dəqiqliklə onun epitetləri də bərpa oluna bilər. Bunlardan biri wenos-dur. Bu kökdən sanskrit dilində vanas ("cazibə, istək") sözü yaranıb ki, bu da Riqvedada Uşas üçün işlədilib.[8][9] Həmçinin, latın dilində Venera adı da (Venus) bu köklə əlaqəlidir. Bu epitet tanrıçanın gözəlliyi və evlilik yaşına çatmış qadın kimi təsvir edildiyini göstərir.[10]

Bu xüsusiyyətin nəticəsi olaraq, sübh tanrıçası ilə sevgi tanrıçası fərqli obrazlara ayrılmışdır.[11][12] Məsələn, Roma mifologiyasında Venera və Avrora, yunan mifologiyasında isə Afrodita və Eos bir-birindən ayrılmışdır. Qədim Yunan dilində Αφροδίτη (Afrodita) adı "dənizin köpüyündən parlayan" mənasını daşıyır (yun. ἀφρός – "köpük", yun. δέατο – "parladı, göründü").[13][14][15]

Digər epitetlərdən biri isə qədim yunan dilində Ἠριγόνη (Erigone) – "erkən doğulan" mənasındadır.[16]

İtalik xalqların tanrıçası Mater Matuta ("Sübh Anası") Roma müəllifləri (Lukretsi, Priskiyan) tərəfindən Avrora ilə eyniləşdirilmişdir.[17] Ona həsr olunan festival 11 iyun tarixində, sübh çağında qeyd edilirdi.[18]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Gamkrelidze, Thomas V.; Ivanov, Vjaceslav V. Indo-European and the Indo-Europeans: A Reconstruction and Historical Analysis of a Proto-Language and Proto-Culture (ingilis). Walter de Gruyter. 2010. ISBN 9783110815030.
  2. ↑ Chakraberty, Chandra. A Study in Hindu Social Polity. Delhi, IN: Mittal Publications. 1987 [1923]. 139–142.
  3. ↑ Mallory, Adams, 2006. səh. 301; West, 2007. səh. 217; de Vaan, 2008. səh. 63
  4. ↑ Straižys, Vytautas; Klimka, Libertas. "The Cosmology of the Ancient Balts". Journal for the History of Astronomy. SAGE Publications. 28 (22). 1997: S57–S81. doi:10.1177/002182869702802207. ISSN 0021-8286.
  5. ↑ Razauskas, Dainius. "Indoiranėnų mitinio vėjo atitikmenys lietuvių tautosakoje (užuominos gilesniam tyrimui)" [Correspondences to the Indo-Iranian Mythical Wind in Lithuanian Folklore (Some Hints for a Deeper Investigation)]. Acta Orientalia Vilnensia (litva). Vilnius University Press. 3. 2002-12-01: 37–47. doi:10.15388/aov.2002.18293. ISSN 1648-2662.
  6. ↑ Barbieri, Pedro. "Vestígios de performance nos hinos órficos: tradução dos hinos 1, 2, 3, 4, 78, 85, 86, e 87". Translatio (portuqal). Porto Alegre, Brazil: Instituto de Letras, Universidade Federal do Rio Grande do Sul. 9 June 2015: 67–68. ISSN 2236-4013.
  7. ↑ XVI (Dawn) // Samaveda. VIII. 3. 2025-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-29.
  8. ↑ Putnam, Michael C.J. Virgil's Aeneid: Interpretation and Influence (ingilis). University of North Carolina Press. 1995. səh. 118. ISBN 978-0-8078-6394-7.
  9. ↑ Paschalis, Michael. Virgil's Aeneid: Semantic Relations and Proper Names (ingilis). Clarendon Press. 1997. 261. ISBN 978-0-19-814688-9.
  10. ↑ Motz, Lotte. The Faces of the Goddess (ingilis). Oxford University Press. 1997. 74. ISBN 978-0-19-802503-0.
  11. ↑ Ovid. 2.4, line 43 // Amores. 2023-09-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-29.
  12. ↑ Pelletier-Michaud, Lydia. Colour me Greek: Poetic Value, Economy of Language and the Chromatic Vocabulary in Roman Elegy // Thavapalan, Shiyanthi; Warburton, David Alan (redaktorlar ). The Value of Colour: material and economic aspects in the ancient world. Exzellenzcluster Topoi der Freie. Universität Berlin und der Humboldt-Universität zu Berlin. 2019. 299–302. ISBN 978-3-9820670-1-8.
  13. ↑ Knox, Peter E.; McKeown, J.C. The Oxford Anthology of Roman Literature (ingilis). Oxford University Press. 2013. 277. ISBN 978-0-19-539516-7.
  14. ↑ Ovid, Metamorphoses, 3:150
  15. ↑ Ovid, Fasti, 4:713.
  16. ↑ Sharrock, Alison; Ashley, Rhiannon. Fifty Key Classical Authors (ingilis). Routledge. 2013. 391. ISBN 978-1-134-70977-9.
  17. ↑ Lucretius. De Rerum Natura. 5.
  18. ↑ Lucretius. 460-461 // De Rerum Natura. 5. 2023-09-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-29.

Biblioqrafiya

redaktə
  • Beekes, Robert S.P. Etymological Dictionary of Greek (ingilis). Brill. 2009. ISBN 978-90-04-32186-1.
  • Blažek, Václav. Mallory, James P.; Adams, Douglas Q.; The Oxford introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European world (review). 56. Sborník prací Filozofické fakulty brněnské univerzity. 2007. ISBN 978-80-210-4335-0. 2023-09-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-03-29.
  • Campbell Rhorer, Catherine. "Red and White in Ovid's Metamorphoses: The Mulberry Tree in the tale of Pyramus and Thisbe". Ramus (ingilis). 9 (2). 1980: 79–88. doi:10.1017/S0048671X00040029. ISSN 0048-671X.
  • Corbin, Henry. Spiritual Body and Celestial Earth: From Mazdean Iran to Shi'ite Iran [Corps spirituelle et terre céleste, de l'Iran Mazdean à l'Iran shî'ite] (ingilis). Pearson, Nancy tərəfindən tərcümə olunub. Princeton University Press. 1977. ISBN 978-0-691-01883-6.
  • Coulter, Charles R.; Turner, Patricia. Encyclopedia of Ancient Deities (ingilis). Routledge. 2013. ISBN 978-1-135-96390-3.
  • Dedvukaj, Lindon. "Linguistic evidence for the Indo-European and Albanian origin of Aphrodite". Proceedings of the Linguistic Society of America. Linguistic Society of America. 8 (1). 2023: 5500. doi:10.3765/plsa.v8i1.5500.
  • Derksen, Rick. Etymological Dictionary of the Baltic Inherited Lexicon (ingilis). Brill. 2015. ISBN 9789004155046.
  • Derksen, Rick. Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon (ingilis). Brill. 2008. ISBN 9789004155046.
  • de Vaan, Michiel. Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages (ingilis). Brill. 2008. ISBN 9789004167971.
  • de Vries, Jan. Altnordisches Etymologisches Worterbuch (1977). Brill. 1962. ISBN 978-90-04-05436-3.
  • Dixon-Kennedy, Mike. Encyclopedia of Russian & Slavic Myth and Legend (ingilis). ABC-CLIO. 1998. ISBN 978-1-57607-063-5.
  • Falluomini, Carla. "Zum gotischen Fragment aus Bologna II: Berichtigungen und neue Lesungen". Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsches Literatur. 146 (3). 2017: 284–294. doi:10.3813/zfda-2017-0012.
  • Frashëri, Naim. Dhimitër S. Shuteriqi (redaktor). Vepra të zgjedhura. 1. Akademia e Shkencave e RPSSH. 1980.
  • Greimas, Algirdas J. Of Gods and Men. Studies in Lithuanian Mythology. Indiana University Press. 1992. ISBN 0-253-32652-4.
  • Hatto, Arthur T. Eos: An enquiry into the theme of lovers' meetings and partings at dawn in poetry (ingilis). Walter de Gruyter. 1965. ISBN 978-3-11-170360-2.
  • Hyllested, Adam; Joseph, Brian D. Albanian // Olander, Thomas (redaktor). The Indo-European Language Family : A Phylogenetic Perspective. Cambridge University Press. 2022. 223–245. doi:10.1017/9781108758666. ISBN 9781108758666.
  • Jackson, Peter. "Light from Distant Asterisks. Towards a Description of the Indo-European Religious Heritage". Numen. 49 (1). 2002: 61–102. doi:10.1163/15685270252772777. ISSN 0029-5973. JSTOR 3270472.
  • Jackson, Peter. The Transformations of Helen: Indo-European Myth and the Roots of the Trojan Cycle (ingilis). J.H. Röll Verlag. 2006. ISBN 978-3-89754-260-0.
  • Kostallari, Androkli. Fjalor i gjuhës së sotme shqipe (alban). 1. Tiranë: Rilindja. 1981.
  • Kroonen, Guus. Etymological Dictionary of Proto-Germanic (ingilis). Brill. 2013. ISBN 9789004183407.
  • Lambertz, Maximilian. Albanische Märchen (und andere Texte zur albanischen Volkskunde). Wien: A. Hölder. 1922.
  • Lambertz, Maximilian. Die Mythologie der Albaner // Hans Wilhelm Haussig (redaktor). Wörterbuch der Mythologie (alman). 2. 1973. 455–509.
  • Lindow, John. Norse Mythology: A Guide to Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs (ingilis). Oxford University Press. 2002. 65. ISBN 978-0-19-983969-8.
  • Mallory, James P.; Adams, Douglas Q. Encyclopedia of Indo-European Culture. London: Routledge. 1997. ISBN 978-1-884964-98-5.
  • Mallory, James P.; Adams, Douglas Q. The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World. Oxford, UK: Oxford University Press. 2006. ISBN 978-0-19-929668-2.
  • Massetti, Laura. "Antimachus's Enigma on Erytheia, the Latvian Sun-goddess and a Red Fish". The Journal of Indo-European Studies (ingilis). 47 (1–2). 2019.
  • Plangarica, Tomor. Montécot, Christiane; Osipov, Vladimir; Vassilaki, Sophie (redaktorlar ). "Les noms propres en albanais et quelques-unes de leurs particularités à l'époque actuelle". Cahiers balkaniques. Publications Langues'O. 32. 2001: 39–54. ISBN 9782858311286. ISSN 0290-7402.
  • Shaw, Philip A. Pagan Goddesses in the Early Germanic World: Eostre, Hreda and the Cult of Matrons (ingilis). Bloomsbury Academic. 2011. ISBN 978-0-7156-3797-5.
  • Simek, Rudolf. Lexikon der germanischen Mythologie. A. Kröner. 1984. ISBN 978-3-520-36801-0.
  • Thomaj, Jan. Fjalor i shqipes së sotme: me rreth 34.000 fjalë (alban). Botimet Toena. 2002. ISBN 9789992716076.
  • West, Martin Litchfield. Indo-European Poetry and Myth. Oxford, UK: Oxford University Press. 2007. ISBN 978-0-19-928075-9.

Ədəbiyyat

redaktə
  • Benedetto, Vincenzo di. "Osservazioni intorno a *αυσ- e *αιερι". Glotta. Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG). 61 (3/4). 1983: 149–164. ISSN 0017-1298. JSTOR 40266630.
  • Jackson, Peter. "Πότνια Αὔως: The Greek dawn-goddess and her antecedent". Glotta. 81. 2005: 116–123. JSTOR 40267187.
  • Kölligan, Daniel. "Afrodite Da Aurora: Herança indoeuropéia Nos epítetos Divinos E teônimos Gregos". Letras Clássicas (ingilis) (11). 2007: 105–34. doi:10.11606/issn.2358-3150.v0i11p105-134.
  • Wandl, Florian (2019). "On the Slavic Word for ‘Morning’: *(j)u(s)tro". In: Scando-Slavica, 65:2, pp.263–281. DOI:10.1080/00806765.2019.167
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Hausos&oldid=8141248"
UREYIM.AZ