 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Homo heidelbergensis[2][3] (heydelberq adamı) — ilk dəfə 1907-ci ildə Heidelberg yaxınlığındakı bir daş ocağında çənə sümükləri ilə kəşf edilmişdir. Tapılan çənə müasir insanlarda olduğu kimi balaca dişli olsa da, müasir insanlarınkından fərqli olaraq çənə sümükləri çox geniş və ağır olmuşdur.
| Homo heidelbergensis | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
|
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Qranddəstə: Mirdəstə: Dəstə: Yarımdəstə: İnfradəstə: Parvdəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: ???: Homo heidelbergensis |
||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
|
||||||||||
| ||||||||||
Homo heidelbergensis növü 600.000-300.000 il əvvəl yaşamışdır, lakin Gran Dolina İspaniyadakı 800.000 illik fosillər Homo heidelbergensisə ya da Homo antisessorun fərqli bir növünə aid ola bilər[4].
Hal-hazırda Homo heidelbergensis olaraq bilinən fosillərin əksəriyyəti, keçmişdə Homo erectus, Homo neandertalensis ya da Archaic sapiens olaraq tanınmışdı, ancaq bu gün onların Homo heydelberqə məxsus olduqlarını bilirik.
Homo heidelbergensis əvvəlcə Afrikada təkamül etmiş və sonra Avropa və Asiyaya yayılmışdır.[5] Homo heidelbergensisin fərqli coğrafi regionlarda yaşaması, nəticədə onun iki fərqli növə çevrilməsinə səbəb olmuşdur.[6] Avropada yaşayanlar Homo neandertalensisə, Afrikada yaşayanlar Homo Sapiensə (müasir insanlar) çevrilmişdirlər. Afrikada yaşamış və daha sonra Homo Sapiensə çevrilən Homo heidelbergensis, Homo rhodesiensis də adlandırılmışdır. Ancaq bu mövzuda fərqli bir fikir də var.[7][8] Gran Dolina İspaniyada tapılan fosillərə əsaslanaraq Gran Dolinadakı qədim Homo heidelbergensis populyasiyasının fərqli bir növ olaraq seçilə biləcəyi qədər fərqli olduğu düşünülür. Bu növə Homo antisessor deyilmiş və Homo neandertalensis və Homo sapiensin atası olduğu fikri irəli sürülmüşdür.
Homo heidelbergensis tərəfindən hazırlanmış alətlər daha çox ov və kəsmək üçün istifadə olunurdu[9]. Homo heidelbergensis tərəfindən istifadə edilən alətlər əvvəllər Homo ergaster tərəfindən istifadə edilənlərə bənzəyir.[10][11] Qrup halında və məharətli bir şəkildə ov ovlayan Homo heidelbergensis tərəfindən ən geniş şəkildə istifadə edilən alət daşdan hazırlanmış olan əl baltasıdır. Əl baltasından əlavə ucu sivri daşlardan olan taxta nizələrdən də istifadə etmişdirlər. Bunların yanında odu da idarə edə bilirdilər.[12][13][8] Hətta ov üçün oddan istifadə etdikləri düşünülür. Həmçinin heyvan dərisindən paltar geyindiklərinə dair qəti bir dəlilin olmamasına baxmayaraq Avropanın soyuq yerlərində paltar geyinmiş ola bilərlər.[14]
Atapuercka, İspaniyanın şimalında, Burgos yaxınlığında bir çox mağaraya malik bir regiondur.[15][16][17] İlk dəfə 1976-cı ildə kəşf edilmişdir və bu region Homo qalıqları ilə məşhurdur.[18][19] Alimlər burada tapılan fosilləri əvvəlcə Homo antisessor adlandırdılar[20][21], daha sonra davam edən tədqiqatlarla əksər elm adamları fosilləri Homo heidelbergensis olaraq təsnif etdilər.[22] Atapuerkada Homo heidelbergensis ilə əlaqədar olan kəşflər əsasən Sima de los Huesos (sümük çuxuru) adlanan mağarada baş tutmuşdur. Bu mağarada demək olar ki, tamamilə müdafiə edilmiş halda olan kəllə də daxil olmaqla 1600 Homo fosili tapılmışdır.[6][23] Fosillərin tarixi 600.000 ilə 300.000 il arasındadır.[24] Tapılan fosillərin beyin ölçüləri Homo neandertalensis və Homo sapiensə oxşayır. Eyni zamanda, tapılan fosillər, üzün orta hissəsinin çıxıntılı olması, uzun və dar qasıq sümükləri və nazik barmaqlar kimi Homo neandertalensisə məxsus xüsusiyyətləri də ehtiva edir. Ancaq yenə də Homo neandertalensisin xarakterik xüsusiyyətlərinə tam olaraq müvafiq gəlmir. Ərazi eyni zamanda 430.000 il əvvəl zədələnmiş bir kəlləyə də ev sahibliyi edir. Bu kəllə Homo cinsi arasındakı özünəməxsus fiziki zorakılığın ilk dəlilidir. Bundan əlavə, Atapuerka 2000-ci ildə UNESCO Dünya Mədəni İrs Siyahısına daxil edilmişdir.[25]
Schöningen nizələri Almaniyanın Schöningen şəhərində tapılmış 8 ədəd Paleolit dövrünə məxsus olan taxta nizələrdir.[26][27] 1994-1998-ci illər arasında çıxardılmış[28][29] və onunla birlikdə 16000 heyvan sümüyü də tapılmışdır[30][31]. 380.000-400.000 il əvvələ aid olan bu alətlər, yazıya qədərki tarixi dövrdə Avropaya məxsus ən qədim ov alətləridir.[32][33] Bu nizələr Homo heidelbergensis tərəfindən istifadə edilmişdir.[12][28]
26 May 1994-cü ildə Nature jurnalında çap edilmiş bir məqaləyə görə, Boxgrove regionunda Homo heidelbergensis fosilinə aid bir baldır sümüyü tapılmış[34][35] və bu sümüyün sahibinə onun kəşf edən Roger Pedersen adlı şəxsin şərəfinə Roger adı verilmişdir[36][37]. Roger tarixdə bilinən ən qədim ingilisdir. Bir il sonra tapılan iki diş ilə Boxgrove insanlarının Homo heidelbergensis olduğu sübut edilmişdir[38][39]. Bu fərd, ehtimal ki, kişi idi və 40 yaşa kimi yaşamağı bacarmışdır.[40][41][42] Tapıntılar onun təxminən 1.8 metr boyunda və 90 kq ağırlığında güclü bir insan olduğunu göstərir. Dişlərə gəldikdə, kəsik izləri bunun çənəsini tutmaq üçün istifadə edən sağ əlli bir şəxsə aid olduğunu göstərir.[43][44] Digər tapıntılarla birlikdə Homo heidelbergensisin də digər Homo növləri kimi sağ əlli olduğunu bilirik.[45][46][47]
Hierzu zählte noch im Jahr 2010 auch das Geologisch-Paläontologische Institut der Universität Heidelberg, das den Unterkiefer seit 1908 verwahrt und ihn als Homo erectus heidelbergensis auswies. Inzwischen wird er jedoch auch in Heidelberg als Homo heidelbergensis bezeichnet, siehe
... a speciation event could have occurred in Africa/Western Eurasia, originating a new Homo clade [...] Homo antecessor [...] could be a side branch of this clade placed at the westernmost region of the Eurasian continent.
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
