 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Kanadalılar (fr. Canadiens, ing. Canadians) — Kanada vətəndaşları və ya bu ölkədə daimi yaşayan, müxtəlif etnik, dini və mədəni köklərə sahib olan insanlara verilən ümumi ad.[1] Bu termin həm hüquqi mənada (vətəndaşlıq), həm də mədəni və etnoloji kontekstdə (milli və ya regional kimlik) istifadə olunur.[2]
| Kanadalılar | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
"Kanadalı" termini ilk olaraq Fransız Kanadası dövründə — XVII əsrdə, burada doğulan fransız kolonistlərini ifadə etmək üçün istifadə olunurdu. Sonralar bu anlayış həm ingilisdilli kolonistlərə, həm də digər Avropa və qeyri-Avropa mənşəli miqrantlara da şamil olunmağa başladı.[3] Müasir dövrdə isə bu termin irqi, etnik, dini və ya dil fərqindən asılı olmayaraq, Kanada vətəndaşı olan hər kəsi əhatə edir.[4]
2021-ci il siyahıyaalınma məlumatlarına əsasən, Kanadanın ümumi əhalisi təxminən 38 milyon nəfərdir. Kanadalılar dünyanın ən böyük ərazilərindən birində yaşasalar da, əhalinin böyük hissəsi ABŞ ilə sərhədə yaxın ərazilərdə yerləşmişdir. Ən sıx məskunlaşmış əyalətlərə Ontario, Kvebek, Britaniya Kolumbiyası və Alberta daxildir.[5]
Kanada dünyada ən açıq immiqrasiya siyasətinə malik ölkələrdən biridir.[6] Hər il təxminən 300.000-500.000 yeni mühacir qəbul edir. Bu siyasət ölkənin əhalisinin artımında və əmək bazarının təmin olunmasında mühüm rol oynayır.[7] İmmiqrasiya siyasəti əsasən iqtisadi, ailə birləşməsi və humanitar kateqoriyalar üzrə aparılır.
Tarixi baxımdan Kanada İrlandiya, Şotlandiya, İngiltərə və Fransadan böyük miqrasiya axınları qəbul etmişdir. XX əsrdən etibarən isə Çin, Hindistan, Filippin, Pakistan və Yaxın Şərq ölkələrindən gələn miqrantlar əhalinin etnik tərkibində əhəmiyyətli dəyişikliklər yaratmışdır.
| Sıra | Ölkə | Say | Faiz |
|---|---|---|---|
| 1 |  Hindistan |
127,795 | 31.5 |
| 2 |  ÇXR |
30,970 | 7.6 |
| 3 |  Filippin |
17,990 | 4.4 |
| 4 |  Nigeriya |
15,580 | 3.8 |
| 5 |  Fransa |
12,685 | 3.1 |
| 6 |  ABŞ |
11,930 | 2.9 |
| 7 |  Braziliya |
11,420 | 2.8 |
| 8 |  İran |
11,285 | 2.8 |
| 9 |  Əfqanıstan |
8,550 | 2.1 |
| 10 |  Pakistan |
8,410 | 2.1 |
| Top 10 Cəmi | 256,615 | 63.3 | |
| Digər | 148,715 | 36.7 | |
| Cəmi | 405,330 | 100 |
Kanada vətəndaşlığı adətən Kanadada doğulmaqla və ya ən azı bir bioloji valideyn və ya övladlığa götürən Kanadada doğulmuş və ya Kanadada vətəndaşlıq almış Kanada vətəndaşı olduqda (və Kanada vətəndaşı üçün Kanadadan kənarda doğulmaqla vətəndaşlıq əldə etmədikdə) xaricdə doğuş və ya övladlığa götürmə yolu ilə əldə edilir. Dörd ildən üçü Kanadada yaşayan və müəyyən tələblərə cavab verən daimi sakinə də verilə bilər. Kanada vətəndaşlıq qanununu 1946-cı ildə 1947-ci il yanvarın 1-də qüvvəyə minən Kanada Vətəndaşlıq Aktının qəbulu ilə təsis etdi.[9][10] İmmiqrasiya və Qaçqınların Müdafiəsi Aktı Kanada Parlamenti tərəfindən 2001-ci ildə C-11 qanun layihəsi olaraq qəbul edildi və bu qanun 1976-cı il İmmiqrasiya Aktını əsas federal qanunvericilik kimi əvəz etdi. Kanada vətəndaşlığına hüquqi status verilməzdən əvvəl Kanadanın naturalizasiya qanunları 1910-cu il İmmiqrasiya Aktı ilə başlayan müxtəlif aktlardan ibarət idi.
Kanada ikili vətəndaşlığa icazə verir və vətəndaşlığa qəbul prosesi açıq, şəffaf prinsiplərlə tənzimlənir. Xaricdə yaşayan Kanadalılar da özlərini Kanadalı kimi tanıyır və fəal diaspor icmaları yaradırlar. Kanada diasporu əsasən ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Honq Konq və Avstraliyada cəmlənmişdir.[11] Kanada Vətəndaşlıq və İmmiqrasiya Xidmətinə əsasən, immiqrantların üç əsas təsnifatı var: ailə sinfi (Kanada sakinləri ilə yaxından əlaqəli şəxslər), iqtisadi sinif (immiqrantları Kanadanın əmək bazarına sərfəli şəkildə cəlb etmək üçün lazım olan yaş, sağlamlıq və əmək bazarı bacarıqlarını nəzərə alan bal əsaslı sistem əsasında qəbul edilir) və Kanada İmmiqrasiya və Qaçqınlar Aktı). 2008-ci ildə ölkədəki 247 243 immiqrantdan 65 567 ailə sinfinə aid mühacir, 21 860 qaçqın və 149 072 iqtisadi immiqrant var idi.[12] Kanada dünyada hər on qaçqının birindən çoxunu məskunlaşdırır və adambaşına düşən immiqrasiya nisbətinə görə dünyada ən yüksək yerlərdən birinə malikdir.[13]
Kanadanın Asiya Sakit Okean Fondunun 2010-cu il hesabatına görə, xaricdə 2,8 milyon Kanada vətəndaşı var idi.[14] Bu, Kanadanın ümumi əhalisinin təxminən 8%-ni təşkil edir. Xaricdə yaşayanlardan ən böyük Kanada diaspor icmaları ABŞ, Honq-Konq, Böyük Britaniya, Tayvan, Çin, Livan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Avstraliyadadır.[15] ABŞ-dakı kanadalılar 2009-cu ildə 1 milyondan çox olmaqla, xaricdəki bütün kanadalıların 35,8%-ni təşkil edən ən böyük tək qürbətçi icmasını təşkil edir. Mövcud Kanada qanunlarına görə, Kanada ikili vətəndaşlığı məhdudlaşdırmır, lakin Passport Canada öz vətəndaşlarını Kanada konsulluq xidmətlərindən istifadə edə bilmələri üçün Kanada pasportu ilə xaricə səyahət etməyə təşviq edir.
| Kanadalı/ Canadien İngilis İrland Şotland Fransız Alman Çinli Hind Ukraynalı | Metis Akad Mennonit Inuit Cree Ojibway Dene Heiltsuk |
Kanadanın 2021-ci il siyahıyaalınmasına görə, kanadalılar 450-dən çox “etnik və ya mədəni mənşəyi” bildirdilər. Kanadada ən çox etnik mənşəli qruplar bunlardır: Avropa (52,5%), Şimali Amerika (22,9%), Asiya (19,3%), Şimali Amerika Birinci Millətləri (6,1%), Afrika (3,8%), Mərkəzi və Cənubi Amerika (2,5%), Karib (2,1%), Okeaniya (0,3%) və digərləri (6%).[16] Kanada Statistikası bildirir ki, əhalinin 35,5%-i müxtəlif etnik mənşəli olduqlarını bildirərək, ümumi sayı 100%-dən çox olmuşdur.[17]
2021-ci il sorğusunda bildirilən on ən böyük etnik və ya mədəni qrup Kanadalılar (əhalinin 15,6 faizi), ikinci yerdə ingilislər (14,7 faiz), irlandlar (12,1 faiz), şotlandlar (12,1 faiz), fransızlar (11,0 faiz), almanlar (8,1 faiz), hindistanlılar (5,1 faiz),[18] çinlilər (4,3 faiz), italyanlar (4,3 faiz), ukraynalılar (4,3 faiz) olmuşdur.[19]
2021-ci ildə sayılan 36,3 milyon insandan təxminən 24,5 milyonu özünü “ağ” adlandırıb ki, bu da əhalinin 67,4 faizini təşkil edir.[20] Yerli əhali, 5 faiz və ya 1,8 milyon nəfər, 2016-cı ildən 2021-ci ilə qədər 5,3 faiz artmış yerli olmayan əhali ilə müqayisədə 9,4 faiz artmışdır. Hər dörd kanadalıdan biri və ya əhalinin 26,5 faizi ağdərili olmayan, Cənubi Asiyada ən böyük yerli olmayan 120 əhaliyə aid idi.[21][22]
Görünən azlıq əhalisi 2011-2016-cı illər arasında 18,4 faiz artmışdır.[23] 1961-ci ildə Kanada əhalisinin iki faizindən azı (təxminən 300.000 nəfər) görünən azlıqların üzvləri idi. 2021-ci il siyahıyaalınması göstərdi ki, 8,3 milyon insan və ya əhalinin təxminən dörddə biri (23,0 faiz) Kanadanın immiqrant və ya daimi sakinləri olduğunu və ya olduqlarını bildirdi.[24]
Kanada mədəniyyəti həm yerli xalqların ənənələri, həm də Avropa və müasir qlobal təsirlərin sintezindən formalaşmışdır. Fransız və İngilis təsiri xüsusilə güclüdür. Kanada mədəniyyəti, ilk növbədə, aborigenlərin və digər mədəniyyətlərin təsiri altında olan Qərbdir. Bu, onun etnik qruplarının, dillərinin, dinlərinin, siyasi və hüquqi sistemlərinin məhsuludur.[25] Kanada incəsənət, mətbəx, ədəbiyyat, yumor və musiqinin unikal qarışığı yaratmaq üçün birləşən miqrasiya dalğaları ilə formalaşmışdır. Bu gün Kanadada müxtəlif etnik mənsubiyyətlər və mədəni assimilyasiyadan çox multikulturalizmi təşviq edən siyasətlər üçün konstitusiya müdafiəsi mövcuddur. Kvebek güclü mədəni şəxsiyyətə malikdir və bir çox fransızdilli şərhçilər ingilisdilli Kanada mədəniyyətindən fərqli olan Kvebek mədəniyyətindən danışırlar. [26][27]Bununla belə, ümumilikdə Kanada mədəni mozaikadır: bir neçə regional, yerli və etnik alt mədəniyyətlərin birləşməsidir.[28]
Kanada mədəniyyəti tarixən Avropa mədəniyyəti və adət-ənənələrindən, xüsusən Britaniya və Fransanın mədəniyyətindən, eləcə də öz yerli mədəniyyətlərindən təsirlənmişdir. Kanadanın çox hissəsi Amerikadakı digər Avropa koloniyalarına nisbətən daha gec məskunlaşdı və inkişaf etdi, nəticədə pionerlərin, tələlərin və treyderlərin mövzuları və simvolları Kanada kimliyinin erkən inkişafında əhəmiyyətli olmuşdur.[29][30] Birinci Millətlər Kanadada Avropa koloniyalarının inkişafında, xüsusən Şimali Amerika xəz ticarəti zamanı qitənin kəşfiyyatını asanlaşdırmaqda mühüm rol oynadılar. 1700-cü illərin ortalarında İngilislərin Yeni Fransanı zəbt etməsi, böyük fransızdilli əhalini Britaniya imperiya hakimiyyəti altına gətirdi, güzəştə getməyə və yerləşməyə ehtiyac yaratdı.[31] Yeni Britaniya hökmdarları 1774-cü il Kvebek Aktı ilə kanadalıların katolik inancını tətbiq etmək və Fransız mülki hüququndan (indiki Kvebek qanunu) istifadə etmək hüququnu təmin edərək, fransızdilli sakinlərin dini, siyasi və sosial mədəniyyətinin çox hissəsini tək buraxdılar.[32] 1867-ci il Konstitusiya Aktı, Amerika Vətəndaş Müharibəsinə töhfə verən həddindən artıq mərkəzləşdirilməmiş hökumət növündən qaçaraq, Kanadanın Britaniya idarəçiliyindən muxtariyyət üçün artan çağırışlarını həll etmək üçün hazırlanmışdır. Konfederasiya Ataları tərəfindən edilən kompromislər kanadalıları ikidillilik yoluna çıxardı və bu da öz növbəsində müxtəlifliyi qəbul etməyə təşviq etdi.[33]
Kanadanın silahlı qüvvələri və Birinci və İkinci Dünya müharibələrində ümumi mülki iştirak Kanada millətçiliyini gücləndirməyə kömək etdi,[34] lakin 1917 və 1944-cü illərdəki Hərbi Xidmətə Çağırış Böhranları ingilisdillilər və fransızdillilər arasında əhəmiyyətli etnik fərqləri vurğuladı.[35] Birinci və İkinci Dünya müharibələri nəticəsində Kanada hökuməti daha iddialı və Britaniya hakimiyyətinə daha az hörmətlə yanaşdı. Birləşmiş Krallıq ilə siyasi əlaqələrin tədricən zəifləməsi və Kanadanın immiqrasiya siyasətinin modernləşdirilməsi ilə XX əsrdə Afrika, Karib dənizi və Asiya mənşəli immiqrantlar Kanada kimliyinə və mədəniyyətinə öz töhfələrini verdilər. Çox mənşəli immiqrasiya nümunəsi bu gün də davam edir, çoxlu sayda qeyri-İngilis və ya Fransa mənşəli immiqrantlar gəlir.[36]
Kanadada multikulturalizm 1970-1980-ci illərdə Pyer Trüdonun baş nazirliyi dövründə rəsmi hökumət siyasəti kimi qəbul edilib.[37] Kanada hökuməti immiqrasiyanın sosial əhəmiyyətinə ictimai diqqət yetirdiyinə görə tez-tez multikultural ideologiyanın təhrikçisi kimi təsvir edilmişdir. Multikulturalizm Vətəndaşlıq və İmmiqrasiya Departamenti tərəfindən idarə olunur və Kanada Multikulturalizm Aktı və Kanada Hüquq və Azadlıqlar Xartiyasının 27-ci Bölməsi vasitəsilə qanunvericilikdə öz əksini tapır.[38]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
