 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Lorents Kolberq (ing. Lawrence Kohlberg; 25 oktyabr 1927[1][2][…] – 19 yanvar 1987[1][3] və ya 17 yanvar 1987[4], Vintrop[d], Massaçusets) — amerikalı psixoloq, əxlaqi inkişaf nəzəriyyəsi (ing. moral development theory) ilə tanınan tədqiqatçı. O, insanın əxlaqi düşüncə tərzinin yaşla və sosial-mədəni təcrübə ilə necə dəyişdiyini araşdırmış və əxlaqın inkişafının struktur-mərhələli modelini irəli sürmüşdür. Kolberq Jan Piajenin idrak inkişafı nəzəriyyəsindən ilham alaraq, əxlaqi düşüncənin də oxşar mərhələlərlə formalaşdığını əsaslandırmışdır.[5]
| Lorents Kolberq | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 25 oktyabr 1927[1][2][…] |
| Vəfat tarixi | 19 yanvar 1987[1][3] (59 yaşında) və ya 17 yanvar 1987[4] (59 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | boğulma |
| Elm sahəsi | psixologiya |
| İş yerləri | |
| Təhsili |
|
Lorents Kolberq 1927-ci ildə Nyu-York ştatının Bronsvill şəhərində anadan olmuşdur. İbtidai və orta təhsilini başa vurduqdan sonra İkinci Dünya müharibəsi başa çatan kimi humanitar sahələrə maraq göstərmişdir.[6] Kolberq müharibə zamanı Avropadan yəhudi qaçqınlarının Qüdsə daşınmasında iştirak etmiş,[7] bu təcrübə onun əxlaq və insan davranışlarına olan marağını daha da artırmışdır. O, Çikaqo Universitetində psixologiya üzrə təhsil almış, burada psixoloq və tədqiqatçı kimi ilk elmi fəaliyyətinə başlamışdır. 1958-ci ildə həmin universitetdə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Sonrakı illərdə Kolberq Yel Universiteti, daha sonra isə Harvard Universitetində akademik fəaliyyət göstərmişdir.[8][9]
Kolberqin ən mühüm elmi nailiyyəti onun əxlaqi inkişaf nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyə Jan Piajenin idrak inkişafı modelindən təsirlənsə də, daha əhatəli və sistematik yanaşma ilə hazırlanmışdır. Kolberq insanın əxlaqi düşüncəsinin təkamülünü yaşla əlaqəli altı mərhələyə ayırmış və bu mərhələləri üç əsas səviyyə altında qruplaşdırmışdır:[10]
Bu nəzəriyyə ilə Kolberq əxlaqi inkişafın yalnız nəticəyə deyil, onu doğuran düşüncə və motivasiyalara əsaslandığını vurğulamışdır. O, əxlaqi dilemma üsulundan istifadə edərək müxtəlif yaşlarda insanlara etik qərarlarla bağlı suallar verib, onların düşüncə proseslərini təhlil etmişdir. Ən məşhur nümunələrdən biri Haynz dilemmasıdır — xəstə arvadını xilas etmək üçün dərmanı oğurlamaq məsələsi.[11]
Kolberqin nəzəriyyəsi təhsil psixologiyası, etik tərbiyə, pedaqogika və hüquq fəlsəfəsində geniş şəkildə tətbiq olunmuşdur.[12] Onun ideyaları əsasında məktəblərdə əxlaqi tərbiyə proqramları hazırlanmış və uşaqlarda etik düşüncənin inkişafı üçün praktik strategiyalar irəli sürülmüşdür. O, həmçinin Harvard Universitetində Əxlaq İnkişafı üzrə Mərkəzin əsasını qoymuşdur.
Onun tədqiqatları yalnız uşaq və yeniyetmə psixologiyası ilə məhdudlaşmamış, böyüklərin əxlaqi inkişafı sahəsində də geniş analizlər təqdim etmişdir.
Lorents Kolberq 1987-ci ildə Boston şəhərində müəmmalı şəkildə vəfat etmişdir. Onun ölümünün intihar olduğu düşünülür. Ömrünün son illərində xroniki ağrı sindromundan əziyyət çəkdiyi qeyd olunur.[13]
Kolberqin əxlaqi inkişaf nəzəriyyəsi müasir psixologiya tarixində mühüm yer tutur. Onun təhlilləri insan davranışlarının motivasiyalarını anlamağa kömək edən, etik qərarların formalaşmasına dair dəyərli bir nəzəri çərçivə təqdim etmişdir. Onun işləri bu gün də etik tərbiyə proqramlarında və psixoloji tədqiqatlarda istifadə olunur.[14]
Kolberqin nəzəriyyəsi bir sıra tənqidlərə də məruz qalmışdır. Xüsusilə, feminist psixoloq Kerol Qilliqan onun modelini kişi baxış bucağından tərtib etdiyini və qadınların əxlaqi inkişaf xüsusiyyətlərini yetərincə nəzərə almadığını bildirmişdir.[15] Kolberqin mərhələləri mədəni kontekstdən asılılıq, praktiki davranışla nəzəri düşüncə arasındakı uyğunsuzluq kimi problemlərlə də tənqid edilmişdir.[16]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|