 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Nəcib Asım Yazıqsız (türk. Necip Asım Yazıksız; 29 dekabr 1861, Kilis, Osmanlı imperiyası – 12 dekabr 1935, İstanbul) — türk əsgəri, professor, tarixçi, türkoloq və millət vəkili.
| Nəcib Asım Yazıqsız | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 29 dekabr 1861 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 12 dekabr 1935 (73 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | tarixçi, siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
O, Türk ocaqlarının yaradılmasında iştirak edib. Əksəriyyəti qısa traktatlar olmaqla 40-a yaxın əsər nəşr etdirib.Türk tarixini ilk dəfə qələmə alanlardan biri olub və türk dilinin sadələşdirilməsi üçün çox səy göstərmişdir. O, Türkiyədə dilçiliyin inkişafı və qurulmasında iştirak etmiş öncüllərdən də biridir. Elmi işləri üçün fransız, ərəb, uyğur və çağatay dillərini də öyrənmişdir. Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 3, 4 və 5-ci dövr çağırışlarında Ərzurumdan millət vəkili seçilmişdir.
O, 1861-ci ildə Kilisdə anadan olub. Balhəsənoğulları adlı sipahi nəslindən olan Hacı Asım bəyin oğludur.
İbtidai və orta təhsilini Kilisdə tamamlayıb. Orta təhsilinə 1875-ci ildə Şam Hərbi Liseyində başlamış Nəcib bəy, daha sonra təhsilini İstanbuldakə Qüləli Hərbi Liseyində davam etmişdir. O, həmçinin, dövrün məşhur alimlərindən biri olan Hoca Tahsin Əfəndidən müxtəlif mövzularda dərslər almışdır. 1878-ci ildə Əhməd Midhət Əfəndi ilə tanış oaln Nəcib Asım bəy onun təşviqi ilə "Tərcüman-ı həqiqət" qəzetində elm mövzusunda məqalələr yazmağa başlayıb.[1] 1879-cu ildə Hərbiyəyə daxil olmuş, oranı piyada leytenant rütbəsi ilə bitirmişdir.
Nəcib Asım bəy təhsilini başa vurduqdan sonra, hərbi liseylərdə, sonra isə Hərbiyədə türk dili, fransız dili və tarix dən dərs deyib. Bu dövrdə o, qrammatika, mütaliə, coğrafiya və tarixə dair kitablar nəşr etdirmişdir. Bu kiçik məktəb dərssliklərindən əlavə, onun "Mədrəsə-yi Ədəb", "Mədəniyyətə xidmət", "Sitler" kimi müxtəlif əsər və tərcümələri, fransız dili, fizika və incəsənətlə bağlı risalələri nəşr edilmişdir. Fransız şərqşünası Leon Cahunun türk tarixinə dair əsərlərini və onun "Göy bayraq" (1876) romanını da tərcümə etmişdir. Digər tərəfdən, türkçülük xəttini açıq şəkildə göstərən "İkdam" qəzetində türk tarixi və türkçülük ilə bağlı məqalələri dərc edilmişdi. Onun məqalələrinin şöhrəti 1890-cı illərdə Avropaya da çatmışdı.[1]O, Parisdə fəaliyyət göstərən "Asiya Cəmiyyəti"nə üzv seçilib və 1892-ci ildə Çikaqoda keçirilən sərgidə onun əməyi yüksək qiymətləndirilərək, Nəcib bəy medalla təltif olunub. Elmi araşdırmalar aparıb, hərbi məktəblərdə müəllimlik vəzifəsini davam etdirən Nəcib Asım bəy, 1913-cü ildə polkovnik rütbəsi ilə təqaüdə çıxıb.
İkinci Məşrutiyyətdən sonra İstanbul Universitetində Türk tarixi və Türk dili tarixindən dərs deyib. İstanbul Universitetində Türkologiya kafedrasını quran və Türk dili tarixi kafedrasının ilk professoru vəzifəsində çalışmış Nəcib Asım bəy Türkiyədə dilçiliyin inkişafı və qurulmasında öncüllərdən biri olub.
Türk yurdu, Bilgi, Ədəbiyyat fakültesi jurnalı, Türk tarixi toplumu məcmuaəsi kimi bir çox jurnallarda məqalələr yazıb, kitablar nəşr edib və tərcümələr edib.
Nəcib Asım bəy, Osmanlı imperiyası tarixini yazmaq və sənədlərini toplamaq məqsədi ilə Sultan Mehmed Rəşadın rəhbərliyi ilə 27 noyabr 1909-cu ildə qurulan Osmanlı tarixi Şurasında iştirak etmiş və ona, arxivlərdə araşdırma aparmaq səlahiyyəti verilmişdir. Şura, 1910-cu il fevralın 9-da keçirdiyi ilk iclasında Osmanlı tarixinin birinci cildini yazmaq vəzifəsi Nəcib Asım və Mehmed Arif bəyə tapşırdı. Yeddi illik işdən sonra iki tədqiqatçı Osmanlı tarixinin bir cildini nəşr etdirə bildi.Lakin, bu cild pozitivizmə əsaslanmadığı üçün, Mehmed Fuad Köprülü, Yusif Akçura və Əhməd Rəfiq Altınay tərəfindən ciddi şəkildə tənqid edildi.[2]
Nəcib Asım bəy 1911-ci ildə türk millətçiliyi idealı qurulan ilk dərnək olan[2]Türk dərnəyinin qurucuları arasında olub və başqanı təyin edilib. O, Mehmed Ariflə birlikdə Osmanlı tarixi ilə bağlı apardığı araşdırmaları dərnəyin dəstəyi ilə gerçəkləşmişdir. Dərnəyin bəzi üzvləri ilə birlikdə 1915-ci ildə qurulan Əsar-i İslamiyyə və Milliyə Araşdırma Şurasına da qatılıb.
O, Əbdülhəmid dövründə, Osmanlı ideologiyasının bərqərar olduğu bir dövrdə türkçü kimi fəaliyyət göstərmiş ən güclü ziyalılardan olub. O, Əhməd Midhət Əfəndi və Şəmsəddin Sami ilə birlikdə Türkcəçilər qrupunda iştirak etmişdir.
Nəcib Asım bəy 1927-ci ildə Ərzurumdan millət vəkili olaraq Türkiyə Böyük Millət Məclisinə seçilmiş və ölənə qədər də millət vəkili olmuşdur. O, Türk Dil Qurumunun fəaliyyətlərində də iştirak edib. Soyad Qanunu qəbul ediləndə "Yazıqsız" soyadını götürüb. O, yazılarında Başhəsənoğlu və Balkanoğlu adlarından da istifadə edib.
Nəcib Asım Yazıqsız 12 dekabr 1935-ci ildə Kadıköydəki evində vəfat edib. Ərənköydəki Səhrayicədid qəbiristanlığında dəfn edilib. Vəsiyyətinə görə, məzar daşının üzərində bu yazılar: "Nəcib Asım, türk tarixi müəllifi, 1861-1935" yazılmışdır".[1]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
