Nikolay Dobrolyubov - Wikipedia - Ureyim.az

Alexander Ivanovich Dobrolyubov, Nijni Novqorodun Nikolskiy yuxarı məhəlləsinin kilsəsinin keşişi olan bir ailədə dünyaya gəlmişdir. Atası, P. İ. Melnikov-Peçerskini gizli şəkildə evləndirərək məşhurlaşmışdır. Anası isə Zinaida Vasilyevna, doğma adıyla Pokrovska idi.

Dobrolyubov, səkkiz yaşından etibarən filosofiya sinfində təhsil alan seminarist M. A. Kostrov tərəfindən təhsil almışdır. Kostrov, sonradan öz tələbəsinin bacısı ilə evlənmişdir. Uşaqlıqda çox oxumağa və şeirlər yazmağa başlamış, 13 yaşında Horatsiyanı tərcümə etməyə başlamışdır.

Yaxşı ev təhsili aldıqdan sonra, 1847-ci ildə dördüncü sinifin sonuncu kursuna qəbul edilmişdir. Daha sonra Nijni Novqorod Ruhani Seminariyasına daxil olmuşdur. Onun təhsilini qiymətləndirən müəllimlər, “sakitlik, təvazökar və itaətkarlıqla fərqləndiyini”, “ibadətə sadiq olduğunu”, “yorulmaz olduğunu” vurğulamışdır.

Seminariyada oxuyan A. L. Katanovski isə Dobrolyubov haqqında belə xatırlayır: “O, çox nəzakətli, zərif və həmişə yaxşı geyinmiş bir gənc idi. Onun üzündə çox mülayim və xoş bir ifadə vardı. O, qırmızı qız kimi gözəl idi…”

1853-cü ildə tam seminariya kursunu bitirmədən Sankt-Peterburqa gəldi, halbuki biqrafçılarının əksinə olaraq onun tam təhsilini bitirdiyini iddia etdilər. Dobrolyubovun əsas məqsədi universitetə qəbul olmaq idi, amma atası buna razı olmayaraq Sankt-Peterburq Akademiyasını seçməyə məcbur etmişdir.

Sankt-Peterburqa gəldikdən sonra Pedaqoji İnstituta qəbul imtahanları olduğunu öyrənmişdir. Burada qəbul olmaq üçün sənədsiz olaraq imtahan vermiş və nəticədə qəbul olunmuşdur. İnstitutda mükəmməl təhsil verən nüfuzlu professorlar dərs deyirdi, o cümlədən Lorents, Blagoveşenski və Sreznevski.

1854-cü ilin martında anası, avqustda isə atası vəfat etmişdir. Bu, Dobrolyubovda dərin mənəvi bir dönüşümə səbəb olmuş, o, bu dəyişimi “özünü yenidən formalaşdırmaq” kimi izah etmişdir. Eyni ilinin dekabr ayında isə "N. İ. Greçin 50 illik yubileyinə" adlı ilk siyasi şeirini yazmışdır.

1855-ci ildən etibarən, Dobrolyubovun tənqidləri daha radikal və inqilabi xarakter almışdır. "Sluhi" adlı qeyri-qanuni qəzetini nəşr etməyə başlamış və burada inqilabi məzmunlu şeirlərini və yazılarını dərc etmişdir. Eyni zamanda, o, N. G. Çernışevski ilə tanış olmuş və 1856-cı ilin iyulunda Sankt-Peterburq Vedomostları jurnalında ilk məqaləsini yayımlamışdır.

1857-ci ildən başlayaraq, Dobrolyubov “Sovremennik” jurnalında tənqidçi və biblioqrafiya bölməsinin rəhbəri olmuşdur. O, həmçinin, 1859-cu ildən etibarən “Svistok” adlı satirik bölməni idarə etmişdir. 1857-ci ildə Sankt-Peterburq Universitetini uğurla bitirmiş, lakin sərbəst düşüncələri səbəbi ilə ona qızıl medal verilməmişdir.

1858-ci ildən etibarən, Dobrolyubov bir müddət knyaz Kurakinin evində xüsusi müəllimlik etmişdir və 1859-cu ildə 2-ci Kadet Korpusunda rus dili üzrə müəllimlik etmişdir. 1860-cı ildə tuberkulyoz xəstəliyinin şiddətlənməsi nəticəsində müalicə üçün Avropaya yola düşmüşdür. O, Şveytsariyada, Almaniyada, Fransada və İtaliyada yaşamışdır.

1861-ci ildə isə, artıq xəstə bir halda, vətəninə qayıtmışdır.

Dobrolyubovun qısa ömrü böyük ədəbi fəaliyyətlə müşayiət olunmuşdur. O, çox yazırdı və yazmaq onun üçün asan idi (həmkarlarının xatirələrinə görə, yazılarını uzun lent şəklində sol əlinin barmağına sarıyaraq əvvəlcədən hazırladığı loqik plana əsasən yazırdı). O, N. A. Nekrasovun redaktorluğu ilə çıxan "Sovremennik" jurnalında bir sıra tarixi və xüsusilə ədəbi-tənqidi yazılarla çıxış etdi; onun ən yaxın əməkdaşı və fikrini paylaşan şəxsi N. G. Çernışevski idi. Təkcə 1858-ci il ərzində o, 75 məqalə və rəylər dərc etdi.

Bəzi Dobrolyubovun əsərləri (həm Nikolay I-ə qarşı çıxan, həm də qəzetlərdə çap olunmaq məqsədilə yazılmış, lakin senzura tərəfindən təsdiq edilməmiş) onun həyatında heç vaxt dərc edilməmişdir.

Dobrolyubovun yazıları, bəzən sadəcə ədəbi tənqid və ya təbiət elmləri ilə bağlı rəylər kimi təqdim olunsa da, faktiki olaraq sosial-siyasi fikirlər və fikri əks etdirməkdə idi. Dmitri Svyatopolk-Mirskinin qiymətləndirməsinə görə:

“Onun yazdığı hər şey, əsasında, ədəbi ədəbiyyata həsr olunmuş olsa da, bunu ədəbi tənqid kimi qiymətləndirmək çox ədalətsiz olardı. Əslində, Dobrolyubovda ədəbiyyat haqqında bir başa anlayış vardı və o, öz məqalələrində istifadə etdiyi əsərləri düzgün seçirdi, amma o, heç vaxt bu əsərlərin ədəbi tərəfini müzakirə etməyə çalışmamışdı; onları sadəcə, müasir rus həyatının kartları və ya fotoları kimi istifadə edirdi — sosial bir təbliğat vasitəsi kimi."

Məsələn, Turgenyevin "Nakanune" romanına yazdığı "Həqiqi gün nə zaman gələcək?" adlı rəyi sosial inqilaba açıq şəkildə çağırışlarla dolu idi. Onun "Oblomovçuluq nədir?" adlı yazısı, Gonçarovun "Oblomov" romanı haqqında, və "Qaranlıq padşalıqda bir işıq" başlıqlı məqaləsi, Ostrovski'nin "Qroza" pyesinə dair yazısı, demokratik-realist ədəbiyyatın bir nümunəsi olaraq qəbul edildi (realizm termini, ədəbiyyatın bir üslubu kimi, ilk dəfə Dobrolyubov tərəfindən istifadə edilmişdir — "Rus ədəbiyyatının inkişafında xalqın iştirak səviyyəsi haqqında" məqaləsi). Həmçinin, bu əsərlər Sovet İttifaqı və Rusiya məktəb proqramlarına daxil edilmişdir.

Əsərləri əvvəlcə sosial tərəfdən qiymətləndirərək və "sənət üçün sənət" prinsipini rədd edərək, Dobrolyubov bəzən, ona siyasi cəhətdən yaxın olmayan şairlərin əsərlərini estetik baxımdan yüksək qiymətləndirirdi (məsələn, Yuliya Jadvovskaya və Yaakov Polonskya).

Dobrolyubovun ölümündən əvvəlki Avropaya etdiyi səfər, onun siyasi radikalizmini bir qədər yumuşaltdı və onu dərhal inqilab ideyasından əl çəkməyə və yeni yollar axtarmağa sövq etdi.

Yazdığı əsərlər və nəzəriyyələri, xüsusən də sosial-siyasi baxışları ilə ədəbi həyatın inkişafında mühüm rol oynadı. Həyatının qısa olması və onun dərin təhlilləri, hələ də ədəbiyyatın və sosial elmlərin araşdırılmasında əhəmiyyətli bir təsirə malikdir.

Bir sıra məqalələrində Dobrolyubovun fəlsəfi baxışları da özünü göstərdi. Onun fəlsəfi sisteminin mərkəzində insan yer alır və o, insanı maddi dünyanın təkamülünün son mərhələsi olaraq görürdü, insanın təbiətlə harmonik bir şəkildə bağlı olduğunu vurğulayırdı.

Dobrolyubov, insanların bərabərliyini “insan təbiətinin təbii vəziyyəti” olaraq qiymətləndirirdi (bu, Russoizmdən gələn bir təsirdir). O, təzyiq və istismarın “normal olmayan bir quruluşun nəticəsi” olduğunu və bu quruluşun aradan qaldırılması lazım olduğunu müdafiə edirdi. Dobrolyubov, apriori həqiqətlərin mövcudluğunu inkar edir və bütün ideyaların maddi kökənini, insanın şüurunda yaranan düşüncələrin xarici təcrübədən doğduğunu iddia edirdi (materializm və empirizm).

Eyni zamanda, o, dünyanın maddi təməl prinsiplərinin öyrənilməsini və elmi biliklərin yayılmasını müdafiə edirdi. Çernışevski ilə eyni şəkildə, Dobrolyubov da “ağılcı egoizm” prinsipini dəstəkləyirdi, yəni hər kəsin öz maraqlarını dərk etməsi və onlara uyğun hərəkət etməsinin doğru bir yol olduğunu düşünürdü.

Dobrolyubovun fəlsəfi yanaşmaları, o dövrün sosial dəyişikliklərini və insanların təbiətini anlamağa dair dərin təsirlərini özündə birləşdirirdi. Onun bu fikirləri, yalnız ədəbiyyatla bağlı deyil, həm də cəmiyyətin ümumi inkişafı ilə bağlı əhəmiyyətli təhlillər idi.

1. ↑ ^{1 2} Жданов В. В. Добролюбов Николай Александрович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1972. Т. 8 : Дебитор — Евкалипт. С. 375–376.
2. ↑ ^{1 2} Соловьев Г. А. Добролюбов Н. // Краткая литературная энциклопедия (rus.). Москва: Советская энциклопедия, 1962. Т. 2.