 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Sosial konstruktivizm — insan biliyinin və reallıq anlayışının fərdlər arasında sosial qarşılıqlı əlaqələr vasitəsilə formalaşdığını irəli sürən nəzəri yanaşma.[1] Bu nəzəriyyəyə əsasən, reallıq və bilik obyektiv deyil, mədəni və tarixi kontekstdə insanlar tərəfindən sosial olaraq qurulur. Sosial konstruktivizm insan inkişafının sosial cəhətdən şərtləndirildiyini və biliyin başqaları ilə qarşılıqlı əlaqə vasitəsilə qurulduğunu müdafiə edən biliyin sosioloji nəzəriyyəsidir. Sosial konstruktivizm insanların aktiv şəkildə artefaktlar qurmaq üçün birlikdə işləməsini nəzərdə tutur. Lakin sosial konstruktivizm idrak üzərində dayandığı halda, sosial konstruktivizm sosial reallığın yaradılmasına diqqət yetirir.[2]
Çox sadə bir nümunə fincan kimi bir obyektdir. Obyekt bir çox məqsədlər üçün istifadə oluna bilər, lakin onun forması mayelərin daşınması ilə bağlı bəzi “bilikləri” nəzərdə tutur . Daha mürəkkəb bir nümunə onlayn kursdur: proqram vasitələrinin "formaları" təkcə onlayn kursların necə işləməsi ilə bağlı müəyyən şeyləri göstərmir, həm də bütövlükdə qrupda yaradılan hərəkətlər və mətnlər hər bir insanın qrupda necə davranacağını formalaşdırmağa kömək edəcəkdir.[3]
Sosial konstruktivizm təhsil nəzəriyyəsində və praktikada mühüm yer tutur. Bu yanaşmaya əsasən, öyrənmə prosesində şagird passiv bilik alıcısı deyil, aktiv bilik qurucusu rolunu oynayır.[4] Konstruktivist pedaqogikaya görə, şagirdlər mövcud biliklərini yeni təcrübələr və sosial qarşılıqlı əlaqələr vasitəsilə mənalandırır və yenidən qururlar. Bu prosesdə əvvəlki biliklər, fərdi təcrübə və sosial kontekst vacib rol oynayır.[5][6]
Tədris metodikası baxımından sosial konstruktivizm əməkdaşlıq əsaslı öyrənməni, dialoq mərkəzli tədrisi və layihə əsaslı təlimi təşviq edir.[7] Müəllimlər biliklərin ötürülməsini deyil, şagirdlərin öyrənmə mühitində sərbəst araşdırma aparmasını, suallar verməsini və anlam qurmasını təşviq edən bələdçi kimi çıxış edir. Dərslik və müəllim yönümlü yanaşmaların əvəzinə, şagirdlərarası qarşılıqlı əlaqə, problem əsaslı tapşırıqlar və kontekstual öyrənmə ön plana çıxarılır.[8]
Əlavə olaraq, sosial konstruktivizm öyrənmənin yalnız fərdi deyil, həm də sosial mahiyyət daşıdığını vurğulayır.[9] Bu baxımdan, sinif otağı ictimai qarşılıqlı əlaqənin baş verdiyi bir sosial sistem kimi qəbul olunur.[10][11] Öyrənmə, şagirdlərin birgə fəaliyyətlərdə iştirak etməsi, ortaq mənalar yaratması və müxtəlif perspektivləri müzakirə etməsi ilə baş verir.[12]
Elm fəlsəfəsində sosial konstruktivizm elmi biliklərin və nəzəriyyələrin yaranmasını sırf obyektiv müşahidə və eksperiment nəticələri ilə deyil, elmi icmaların sosial praktikaları və institusional çərçivələri ilə əlaqələndirir.[13] Bu yanaşmaya görə, elmi anlayışlar və faktlar "kəşf edilmir", əksinə müəyyən ictimai, tarixi və mədəni şəraitdə "qurulur". Sosial konstruktivistlər elmin obyektiv gerçəkliyin əks etdirilməsi kimi deyil, insan fəaliyyətinin nəticəsi olan sosial konstruksiya kimi anlaşılmasını təklif edirlər. Onların fikrincə, elmi biliklər dəyişkən və kontekstualdır; bunlar tədqiqatçıların təfsir imkanlarından, istifadə etdikləri dillərdən, elmi normalardan və hakim nəzəriyyələrdən asılı şəkildə formalaşır. Beləliklə, elmin "həqiqəti" və "obyektivliyi" də sosial razılaşma və konsensusun məhsulu kimi görülür.[14]
Bu yanaşmanın nüfuzlu tərəfdarları arasında Tomas Kun, Bruno Latur, Stiv Vulqar və Karin Knorr-Tsetina kimi tədqiqatçılar yer alır.[15] Tomas Kunun "elmi inqilablar" anlayışı elmi nəzəriyyələrin inkişafında rasional irəliləyişdən çox, sosial və tarixi transformasiyaların təsirini ön plana çəkmişdir. Latur və Vulqar laboratoriya araşdırmalarında elmi faktların necə qurulduğunu izah etmiş və elmin gündəlik sosial praktikalardan ayrılmaz olduğunu göstərmişlər. Sosial konstruktivizm eyni zamanda elmi avtoritetin, bilik istehsalında güc münasibətlərinin və ideologiyaların rolunu da tənqidçi şəkildə analiz etməyə imkan verir. Bu isə elmi obyektivlik haqqında klassik anlayışlara alternativ baxış təqdim edir.[16]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|