Sultan Murad Mirze Qovanli Qacar - Wikipedia - Ureyim.az

Sultan Murad mirzə Abbas mirzə oğlu Qovanlı-Qacar (1822 - 1882) — XIX əsrdə yaşamış Qacar şahzadəsi, vali və hərbi sərkərdə. Taxt-tac varisi Abbas Mirzənin oğlu olan Murad Mirzə siyasi fəaliyyəti boyunca müxtəlif bölgələrdə, o cümlədən beş dəfə Xorasan vilayətində vali vəzifəsində çalışmışdır.

Sultan Murad mirzə Qovanlı-Qacar
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1822
Doğum yeri	Təbriz, Təbriz şəhristanı, Şərqi Azərbaycan ostanı, İran
Vəfat tarixi	1882
Vəfat yeri	Tehran, Tehran şəhristanı, Tehran ostanı, İran
Atası	Abbas Mirzə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi mənbələrdə ilk dəfə atasının ömrünün son illərində Qaradağ valisi kimi qeyd olunur. 1837-ci ildə qardaşı hökmdar Məhəmməd şah Qacarın (1834–1848) əmri ilə Baxtiyari bölgəsində baş vermiş üsyanı yatırmaq üçün göndərilmişdir. 20 oktyabr 1848-ci ildə Nəsrəddin şah Qacarın taxta çıxmasından sonra Xorasan vilayətindəki Həsən xan Saların qiyamını yatırmaq üçün təyin olunmuşdur. Bu üsyan Qacar sülaləsi daxilində baş verən hakimiyyət mübarizəsi idi. Qışın sərt keçməsi hərbi yürüşün gedişini ləngitmişdi, lakin Murad Mirzə 1850-ci ildə vilayətin paytaxtı Məşhədi ələ keçirərək uzun sürən tayfa müqavimətinə son qoymuş və şah hakimiyyətini bərpa etmişdi. Qələbədən sonra Həsən xan Salar və onun müttəfiqləri edam olunmuş, Murad Mirzəyə “Hissam əs-Səltənə” ("Səltənətin qılıncı") titulu və Xorasan valiliyi verilmişdi.

Murad Mirzə Qacar dövlətinin bölgədəki nüfuzunu artırmaq və tayfa başçıları ilə münasibətləri gücləndirmək üçün fəaliyyət göstərmiş, 1852-ci ildə Sərəxs, 1853-cü ildə isə Mərv şəhərlərində hakimiyyətini möhkəmləndirmişdi. Həmin dövrdə Herat rəsmi olaraq Qacarların nəzarətində olsa da, idarəetmə zəif idi və bu səbəbdən Herat strateji əhəmiyyət daşıyırdı. 1852-ci ilin yazında Məhəmmədzaylar sülaləsinə mənsub Sərdar Kuhəndil xan Herata yürüş etdikdə, Qacar qoşunları onu geri çəkilməyə məcbur etmiş və qısa müddətə Herat qalasını ələ keçirmişdilər. Lakin Britaniya bu hadisəni bölgədə Rusiyanın nüfuzunun artması təhlükəsi kimi qiymətləndirmiş və 1853-cü ilin yanvarında Qacarları Heratın daxili işlərinə qarışmamağa və yalnız xarici hücum olacağı təqdirdə hərbi qüvvə yerləşdirməyə məcbur etmişdi.

Bu razılaşma gələcəkdə baş verəcək qarşıdurmalar üçün zəmin yaratdı və nəticədə 1856-cı ildə İkinci Herat müharibəsi baş verdi. 15 sentyabr 1855-ci ildə Səid Məhəmməd xan devrildikdən sonra Dərrani sülaləsinə mənsub şahzadə Məhəmmədyusif Mirzə Dərrani Herat uğrunda mübarizədə Qacar dövlətindən kömək istədi. Lakin onun əleyhinə olan Kuhəndil xanın qardaşı, Dost Məhəmməd xan Britaniya tərəfindən Əfqanıstanın bütün ərazisinin hökmdarı kimi tanındı. Bu addım Qacarların Herat üzərindəki iddialarını zəiflətmək məqsədi daşıyırdı. Qacar dövlətinin dəstəyinə olan ümidini itirən Məhəmmədyusif Mirzə daha sonra Britaniyanın tərəfinə keçdi.

1856-cı ilin aprelində Murad Mirzə 30 min nəfərlik ordu ilə Heratı mühasirəyə aldı. Aylarla davam edən müqavimətə baxmayaraq, ərzaq çatışmazlığı səbəbilə şəhər 25 oktyabr 1856-cı ildə təslim oldu. Bu hadisə 1853-cü il razılaşmasının pozulması kimi qiymətləndirildi və 1 noyabr 1856-cı ildə Britaniya Qacar dövlətinə qarşı müharibə elan etdi.

Xəzinənin boşalması və siyasi böhran təhlükəsi qarşısında qalan Qacar hökuməti 4 mart 1857-ci ildə Paris müqaviləsini imzalamağa məcbur oldu. Bu müqaviləyə əsasən, Qacarlar Heratı tərk etməli və Əfqanıstan üzərindəki bütün iddialarından imtina etməli idi.

Bu hadisələrdən sonra Murad Mirzə müxtəlif inzibati vəzifələrdə fəaliyyətini davam etdirdi. O, Fars vilayətinin valisi vəzifəsini iki dəfə – 1859–1861 və 1865–1868-ci illərdə icra etmişdi. Beşinci dəfə Xorasan valisi təyin edildiyi zaman isə vəfat etmiş və Məşhəddə yerləşən İmam Rza ziyarətgahında dəfn olunmuşdur.