 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Yeraltı mətbuat və ya gizli mətbuat — qeyri-qanuni və ya dominant (hökumət, dini və ya institusional) qrupun istəklərinə zidd olaraq rəsmi icazə olmadan istehsal olunan dövri nəşrlər. İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı dövrə aid müasir Asiya, Amerika və Qərbi Avropa kontekstində "yeraltı mətbuat" termini ən çox 1960-cı illərin sonları və 1970-ci illərin əvvəllərindəki əks-mədəniyyət hərəkatı ilə bağlı olaraq istifadə olunmuşdur. Bu termin, Asiyada Hindistan və Banqladeşdə, Şimali Amerikada ABŞ və Kanadada, habelə Birləşmiş Krallıq və digər Qərb ölkələrində müstəqil şəkildə nəşr və yayılmış yeraltı qəzet və jurnallara aid edilir. Termin həmçinin repressiv rejimlərdə müstəqil şəkildə nəşr olunan qəzetlərə də aid edilə bilər. Məsələn, Almaniyanın işğal etdiyi Avropada, müqavimət hərəkatı ilə əlaqəli şəkildə fəaliyyət göstərən fəal yeraltı mətbuat mövcud idi. Digər diqqətəlayiq nümunələrə isə Soyuq müharibə dövründə Sovet İttifaqında fəaliyyət göstərən samizdat və Polşada yayılan bibula daxildir.
Qərbi Avropada, çap maşınının ixtirasından bir əsr sonra, XVI əsrin ortalarında geniş yayılmış yeraltı mətbuat meydana çıxdı. Bu, bir çoxu Cenevrədə çap olunan kalvinist kitablar və broşürlərin gizli şəkildə yayılması ilə əlaqədar idi.[1] Bu nəşrlər digər ölkələrə gizlicə gətirilirdi, çünki onları paylayan daşıyıcılar həbs, işgəncə və ya ölüm təhlükəsi ilə üzləşə bilərdilər. Həm protestant, həm də katolik ölkələr kalvinizmin yayılmasına qarşı mübarizə apardılar; kalvinizmin vurğuladığı dəyişməz pislik anlayışı, həm kilsəyə, həm də dövlətə zorakı üsyan etməyə hazır olan kənarlaşmış, xaricdə qalmış subkulturlara cazibədar gəlirdi. XVIII əsrin Fransasında, bütün nəşrlərin rəsmi şəkildə lisenziyalaşdırılması tələb olunan bir dövrdə, maarifçilik dövrünə aid, anti-krallıqçı, anti-klerikal və pornoqrafik əsərlər nəşr edən böyük yeraltı mətbuat yaranmışdı.[2] XIX əsrin ortalarından etibarən, qadağan olunmuş marksist siyasi partiyaların nəşrlərini yaymaq məqsədilə dünyanın bir çox ölkələrində yeraltı mətbuat yaranmağa başladı. Almaniyanın nasist işğalı dövründə, müttəfiqlər tərəfindən maliyyələşdirilən və dəstəklənən gizli mətbuatlar işğal olunmuş ölkələrin bir çoxunda quruldu, baxmayaraq ki, Almaniyanın özündə effektiv yeraltı mətbuat hərəkatı yaratmaq demək olar ki, mümkün olmadı.
Fransa Müqavimət Hərəkatı böyük və fəal yeraltı mətbuat nəşr edirdi və ayda 2 milyondan çox qəzet çap olunurdu; əsas nəşrlər arasında Combat, Libération, Défense de la France və Le Franc-Tireur var idi. Hər qəzet müstəqil bir müqavimət şəbəkəsinin orqanı idi və maliyyə vəsaiti Londondakı Müttəfiq qərargahlarından təmin edilərək müqavimət lideri Jan Mulen tərəfindən müxtəlif qəzetlərə paylanırdı.[3] Müttəfiq dövlətlərin müharibə əsirləri yeraltı "POW WOW" adlı qəzet nəşr edirdilər.[4] Şərqi Avropada isə təxminən 1940-cı ildən etibarən yeraltı nəşrlər samizdat adı ilə tanınırdı.
Pow Wow was the largest circulating daily underground newspaper in Germany during World War II. Its headquarters were at Stalag Luft I. It grew from a small penciled newssheet read by hundreds into a neatly printed 2,000 word daily, eagerly perused by thousands. At its most successful period, it boasted editions in three languages and a circulation that reached seven prison camps. Pow Wow stood for Prisoners Of War - Waiting On Winning and it claimed to be the only truthful newspaper in Germany.
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|