 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Qazax aşıq məktəbi - Azərbaycanın aşıq məktəblərindən biri. Borçalı, Göyçə, Qarabağ, Şirvan aşıq məktəblərindən fərqli olaraq, Qazax aşıqlar məktəbi saz-söz sənətinə olan münasibətinə görə fərqlənir. Pakizə Musaköylü, Solmaz Kosayeva Azərbaycan qadın aşıqları arasında ifaçılıq xüsusiyyətləri ilə seçilir. İllər ötdükcə aşıq sənəti cilalanmış, saza yeni simlər, yeni pərdələr əlavə olunmuşdur. "Qazax səbzəsi" (Gilənar)[1], "İncəgülü", "Cəlaloğlu" Qazax bölgəsində yaranmış və bu havaların adları təmsil etdiyi ərazinin toponimləri, yaradıcı sənətkarlarının adı ilə bağlı olmuşdur.[2]
Aşıq Avdı Qazağın İncə dərəsində (Qaymaqlı kəndində) yaşayıb yaratmışdı. O, dastançı-nağılçı, ifaçı aşıq kimi xalq arasında tanınmışdı. "İncəgülü" havasının yaradıcısı aşıq Avdıdır. Bəzən bu havaya "Avdı gözəlləməsi"də deyirlər. Çünki aşıq hava ilə bərabər onun sözünü də yaratmış, ilk dəfə çalıb-çağırmışdır.
Qazax aşıqlarının səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, bu bölgədə yaranmış havanın sözünü digər sözə deyil, öz sözlərinə oxuyurlar. Bu baxımdan "İncəgülü" havası digər bölgələrdə daha çox şair Məmməd Arazın "Salamat qal" rədifli qoşması üstə ifa olunur.
Aşıq Avdının şagirdi Cəlal Qəhrəmanov da vaxtilə "Cəlaloğlu havası" adı ilə bir hava yaratmışdır. Bu hava radionun qızıl fondunda hal-hazırda saxlanılır.[2]
"Qazax səbzəsi" havası da bu bölgə ilə bağlı yaranmış qədim saz havalarındandır. Bu havanın yaradıcısının kim olması ilə bağlı dəqiq fikir yoxdur. Qazax aşıq məktəbinin Şıxlı Məhəmməd kimi sənətkarları olmuşdur. O, xalq arasında böyük hörmət qazanmış ustad sənətkarlardan biridir. Aşıq el arasında Dərya Məhəmməd kimi tanınmışdır. Qazax aşıq məktəbinin aşıq Pakizə Musaköylü və Solmaz Kosayeva[3] kimi qadın sənətkarları aşıq ifaçılığı sənətində fərqlənir. [2]
"Misri" havasının qadın aşıqları arasında hal-hazırda "Yanıq kərəmi" P.Musaköylü kimi ifa edən olmamışdır. Onun "Misrisi" qədim ifa üslubuna əsaslanır. Pakizə Musaköylü, bu havanı ifa edərkən çalğı ilə insanları mübarizəyə, cəngavərləri döyüşə səsləyir. Onun ifasında bu havanı həyəcansız dinləmək mümkün deyildir. Aşıq Solmaz Kosayeva da öz lirik, şirin səsi ilə habelə vokal ifa qabiliyyətinə görə daha çox diqqəti cəlb edir. Solmaz Kosayeva 1985-ci ildə Moskvada keçirilən tələbə və gənclərin XII ümumdünya festivalının diplomantı olmuşdur.[3] O, bu yüksək ada ifaçılıq qabiliyyətinə görə layiq görülmüşdür. Borçalı aşıq məktəbinin ustad sənətkarı Aşıq Kamandar Əfəndiyevin şagirdi Kərəm Nəsibov Qazax aşıq məktəbinə öz ifaçılıq əlavələrini etmişdir. O, dərs aldığı ustadının - Borçalı aşıq məktəbinin ənənəvi xüsusiyyətlərini öz ifasında, öz səsində, öz nəfəsində, öz repertuarında və öz üslubunda gətirmişdir.
Qazax aşıqları arasında Aşıq Kərəm Nəsibovun ifa etdiyi "Min gəraylı" havası özünəməxsus ifası ilə fərqlənir. Bu hava ruhən Borçalı aşıq ifaçılığına daha yaxındır. Bu hava Qazax aşıqlarının repertuarında demək olar ki, yox kimidir. Nədənsə bu hava həmin bölgədə az yayılmışdır.
Təkcə Qazax deyil bütövlükdə Azərbaycan və onun hüdudlarından kənarda, Qafqaz, İran, İraq, Türkiyə ölkələrində qüdrətli ifaçı kimi tanınan aşıq Ədalət Nəsibov Azərbaycan saz sənətinə geniş şöhrət qazandırmışdır. Aşıq Ədalət saz havalarını cilalamış ona bir sıra əlavələr etmişdir. O, qədim havaları yeni, güllər, xallar, Özünəməxsus haşiyələri ilə zənginləşdirmişdir. Radionun qızıl fondunda Ədalətin ifasında olan məşhur havalar "Yanıq Kərəmi", "Dilqəmi", "Baş sarıtel", "Orta sarıtel" (Sarıtel havasının yaranması Aşıq Əmraha aid olunur) [4], "Ayaq-divanı", "Baş müxəmməs" saxlanmaqdadır.[5] Saz havaları Ədalət çalğısı ilə daha möhtəşəm, daha əzəmətli səslənir. Ədalət saz çala-çala onu bəstələyir, yenidən yaradır, qurur, yenidən düzəldir, bu havaya yeni görkəm, yeni ruh verir. Aşıqlıq saz çalmaqla yanaşı, saz qoşmaq, bədahətən şer demək, dastan söyləmək, gözəl səsi olmaq, bu səslə havaları düzgün oxuya bilmək deməkdir. Deyişməyi bacarmaq, ona hazır olmaq aşıq ifaçılığında ən çətin, ən ağır, məsuliyyətli bir işdir. Onu hər əlinə saz alıb çalan bacara bilməz. Aşıqlıq həm də şəyirdlikdən başlanan ustadlıq zirvəsinə gedən çətin, lakin şərəfli sənətdir.[2]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|