 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Videmana–Rautenştrauha sindromu (neonatal proqeroid sindromu kimi də tanınır) insanın vaxtından əvvəl qocaldığı anadangəlmə xəstəlikdir.[2] Bu sindromlu xəstələr çox çətin çəki alırlar, dəriləri sallanır və tez qocalırlar.[3]
| Videmana–Rautenştrauha sindromu | |
|---|---|
| XBT-10 | E34.8 |
| XBT-10-KM | E34.8 |
| XBT-9-KM | 259.8[1] |
| OMIM | 264090 |
| DiseasesDB | 32103 |
| MeSH | C536423 |
Videmana–Rautenştrauha sindromu doğuş zamanı qocalma, doğuşdan əvvəl və ya sonra böyümədə geriləmə (prenatal və postnatal böyümədə geriləmə), dəri altında piy təbəqəsinin inkişaf etməməsi (dərialtı lipoatrofiya) kimi əlamətlərlə xarakterizə olunan çox nadir genetik xəstəlikdir.[4] SVR olan xəstələrin əksəriyyətində qısa ömürlülük müşahidə edilir.[5] Xəstələr əsasən yeniyetməlik dövrünə qədər yaşayırlar. Onların iyirmi yaşına qədər yaşadığı hallara da rast gəlmək olur.[6]
SVR özündə səbəbi məlum olmayan simptomları və əlamətləri birləşdirir. Lakin, həmin simptomların və əlamətlərin hansı səbəbdən əmələ gəlməsi hələ dəqiq öyrənilməmişdir. Videmana–Rautenştrauha sindromu otosomal resessiv olaraq ötürülür. Lakin, valideynərin sağlam olduğu ailələrdə də bu sindromlu uşaqlar dünyaya gəlmişdir. Valideynlər arasında qan qohumluğunun olması da sindromun yaranma səbəblərindən biri olaraq görünür.
SVR anadangəlmə qocalıq və dəri altında piy qatının olmaması (dərialtı lipoatrofiya) kimi simptomlarla xarakterizə olunur.[7] Bu zaman dəri qeyri-adi dərəcədə nazik, kövrək, quru, parlaq, qırışmış və yaşlı görünür. Bəzi damarlar və əzələlər xüsusilə alın bölgəsində həddindən artıq nəzərə çarpır. Bu sindromdan əziyyət çəkən körpələr böyüdükcə bədənin aşağı (kaudal) nahiyələrində, omba ətrafında, cinsiyyət orqanlarının və anusun ətrafındakı nahiyələrdə (anogenital nahiyə), qabırğalarda və budlar arasında olan nahiyələrdə dəri altında anormal yağ yataqları toplanır. Bundan əlavə, bu vəziyyətdə olan körpələr və uşaqlar qeyri-adi dərəcədə böyük və qabarıq qarınlara sahib olurlar.
Videmana–Rautenştrauha sindromu olan xəstələrdə böyümənin geriləməsi doğuşdan əvvəl (intrauterin inkişafının ləngiməsi), xüsusən də dölün inkişafının son üç ayında (üçüncü trimestrdə) baş verir.[6] Böyümə geriliyi doğuşdan sonra da özünü göstərir (postnatal dövr). SVR olan xəstələr çəki qazanmaqda çətinlik çəkirlər və həyatları boyunca inkişaf edə bilmirlər. Bundan əlavə, bəzi hallarda körpələr udma (disfagiya) və qidalanmada çətinlik çəkirlər. Bu da öz növbəsində böyümə və inkişafın gecikməsinə səbəb olur.[8]
SVR olan xəstələrdə proqressiv nevroloji ağırlaşma hallarına da rast gəlinir. İnsandan insana simptomlar arasında fərqlər də müşahidə oluna bilər. Bəzi hallarda xəstələrdə xəstəlik üçün xarakterik olan bütün simptomlara rast gəlinməyə də bilər.[9]
SVR-dən əziyyət çəkən körpələrdə və uşaqlarda xarakterik kraniofasiyal anomaliyaları da müşahidə edilir. Bir çox xəstələrdə kəllənin ön hissəsində yerləşən əmgək anormal dərəcədə böyük və geniş olur.[10] Bu nahiyyədə olan sümüklərin birləşməsi gecikir. Kəllənin digər sümükləri (kranial tikişlər) arasındakı lifli boşluqlar da anormal dərəcədə geniş olur. Bundan əlavə, SVR olan körpələrdə ön sümüklər və kəllənin yan hissələri (parietal sümüklər) həddindən artıq qabarıq görünür və üz sümükləri qeyri-adi dərəcədə kiçik və inkişaf etməmiş olurlar (hipoplaziya).[11][12]
Sümüklərin belə anormal inkişafı başın qeyri-adi dərəcədə böyük görünməsinə səbəb olur (psevdohidrosefaliya). Bu xəstəlikdən əziyyət çəkən körpələrdə və uşaqlarda xarakterik üz anomaliyaları da müşahidə olunur. Bu anomaliyalar aşağıdakılardır:[13]
Alnın və kəllənin yan hissələrinin böyük olmasına baxmayaraq üzün digər cizgiləri qeyri-adi dərəcədə kiçik görünür. Bundan əlavə, xəstəlikdən zərər çəkən körpələrdə burun dik formada olur və yaş keçdikcə daha çox nəzərə çarpır.
Videmana–Rautenştrauha sindromu olan körpələrin və uşaqların əksəriyyətində əlavə kəllə-üz anomaliyaları da müşahidə olunur. Bu zaman körpələrdə 2-dən 4-ə qədər ön dişlər (neonatal kəsici dişlər) mövcu olur və həmin dişlər tezliklə itirilir. Dişlərin inkişafında gecikmə və pozulma müşahidə olunur.[14] Bundan əlavə, bu vəziyyətdə olan körpələrdə və uşaqlarda alt göz qapaqları aşağı düşə və ya çölə dönə bilir ki, (ektropion) bu da göz qapaqlarını və həmçinin göz almasının bir hissəsini örtülməsinə səbəb olur. Xəstələrdə də spastik entropiona da rast gəlinir. Bu vəziyyətdə göz qapağı içəriyə çevrilir ki, bunun nəticəsində kirpiklər və dəri gözün səthinə sürtülür.[15] Bəzi hallarda aşağı göz qapaqları göz almasının aşağı yarısından çoxunu əhatə edə bilir. Bu zaman göz qapaqları gözləniləndən yuxarıda yerləşdirilmiş kimi görünür. Təsirə məruz qalan körpələrdə və uşaqlarda baş dərisinin tükləri, qaşları və kirpikləri də qeyri-adi dərəcədə seyrək olur (hipotrikoz).[16] Xəstəlikdən əziyyət çəkən üç bacının müayinəsi zamanı müxtəlif göz anomaliyaları müşahidə eedilmişdir. Bu göz anomaliyaları aşağıdakılardır:
SVR olan körpələrdə və uşaqlarda əl və ayaq qüsurlarına da rast gəlinir. Bu uşaqlarda qollar və ayaqlar anormal dərəcədə nazik və qeyri-mütənasib şəkildə olurlar. Əl və ayaq barmaqları uzun, kiçik, tam inkişaf etməmişdir (atrofik). Dırnaqlar qalınlaşmış (distrofik) foradadırlar. Xüsusilə çiyinlərdə, dirsəklərdə və dizlərdə oynaqlar qalın və sərtdir. Son MRT (maqnit rezonans görüntüləmə) tədqiqatları gövdədə normal miqdarda dərialtı yağın olduğunu, üzdə və distal ətraflarda isə nəzərə çarpacaq dərəcədə piy itkisini təsdiqləmişdir.[17] Sümüklərin həddən artıq incəlməsi (osteopeniya) sümük qırıqlarına səbəb olur. Sümük prekursor hüceyrələrinin sümük (osteoblastlar) və qığırdaq hüceyrələrinə (xondrositlərə) çevrilməsi prosesində də pozulmalara rast gəlinir. SVR xəstələrində hüceyrə differensiallaşma qabiliyyətinin olmaması bu nadir xəstəliyin klinik təzahürlərinin və simptomlarının səbəbi kimi göstərilir.[18][19][20]
Videmana–Rautenştrauha sindromu olan körpələrin və uşaqların əksəriyyətində yüngül dərəcədən ağır dərəcəyə kimi dəyişən müəyyən dərəcəli əqli qüsurlar da inkişaf etmişdir. Bu xəstələr arasında normal zehni inkişaflı uşaqlara da rast gəlmək mümkündür. Körpəlikdə xəstələrdə mütərəqqi nevroloji və sinir-əzələ pozğunluqları inkişaf edir. Əksər xəstələr fiziki və zehni fəaliyyətin koordinasiyasını tələb edən bacarıqların əldə edilməsində ciddi gecikmələrlə üzləşirlər (psixomotor gerilik). Bundan əlavə, bir çox hallarda, bu pozğunluğu olan körpələrdə və uşaqlarda baş nəzarəti yoxdur, əzələ tonusu normadan azdır (hipotoniya) və sinə qarın hərəkətlərini koordinasiya etmək qabiliyyəti pozulmuşdur (trunkal ataksiya). Məsələn, bu xəstələr müəyyən əzələ hərəkətləri zamanı hərəkət diapazonunu idarə etməkdə çətinlik çəkir və müəyyən hərəkətləri yerinə yetirərkən ritmik qeyri-ixtiyari titrəmələrə məruz qalırlar. Bu vəziyyətdə olan körpələr və uşaqlar da sürətli, qeyri-iradi üfüqi göz hərəkətləri (üfüqi nistagmus) və məhdud görmə kəskinliyi ilə qarşılaşırlar. Körpələrdə disfoniya, daha yaşlı uşaqlarda isə qeyri-adi yüksək səs tonu müşahiə edilir.
Bundan əlavə, tədqiqatçılar müəyyən etmişdirlər ki, bəzi SVR olan xəstələrdə müşahidə olunan nevroloji pisləşmə beynin ağ maddəsində (məsələn, saf sudanofil leykodistrofiya) sinir lifləri ətrafındakı miyelin qabığının itirilməsi (demyelinasiya) ilə əlaqəli ola bilər. Miyelin müəyyən sinir lifləri (aksonları) ətrafında qoruyucu örtük və meydana gətirən və sinir impulslarının səmərəli ötürülməsinə imkan verən elektrik izolyatoru kimi xidmət edən ağımtıl, yağlı bir maddədir. Beynin və onurğa beyninin (mərkəzi sinir sistemi) "ağ maddəsi" əsasən miyelinli sinir lifləri dəstələrindən ibarətdir. SVR olan xəstələrin əksəriyyətində bu yaşda leykodistrofiya olmur. Dendi-Uoker anomaliyası və ventrikulomeqaliya, bazal qangliyalarda kalsifikasiya və korpus callosumun ageniziyası haqqında məlumat verilmişdir. Dərialtı piy toxumasının olmaması tədqiqatçıları SVR-ni ümumiləşdirilmiş lipodistrofiya sindromu (Berardinelli-Seip sindromu) ilə müqayisə etməyə sövq etdi. Bununla belə, tədqiq edilmiş bu hallarda laboratoriya tədqiqatları Berardinelli-Seip sindromunda gözlənildiyi kimi yüksək qlükoza, lipidlər və ya insulin səviyyələrini göstərməmişdir. Bununla belə, bəzi xəstələrdə yüksək trigliserid səviyyələri müşahidə edilmişdir. Yağ yastıqlarının omba nahiyəsində deyil, yan tərəflərdə yerləşməsi dəb bu sindrom üçün xarakterik xüsusiyyətlərdəndir. Lakin, anadangəlmə qlikozilləşmə pozğunluqlarında da bu hal müşahidə oluna bilər. SVR olan xəstələrdə onurğanın anormal yan əyriliyi də inkişaf edə bilər (skolioz). Bundan əlavə, SVR olan körpələr və uşaqlar həyati təhlükəsi olan ağırlaşmalara səbəb ola biləcək tənəffüs yolu infeksiyalarına meyillidirlər.
Yarılmanın aparıldığı azsaylı hallardan birində nazik bağırsağı qarın divarının arxasına bağlayan mezenteriyanın, demək olar ki, tamamilə yox olduğu, yoğun bağırsağın eninə hissəsini bağlayan mezokolon toxumasının isə olmadığı aşkar edilmişdir.[21].
Videmana–Rautenştrauha sindromu autosomal resessiv genetik xəstəlik kimi nəsildən nəslə ötürülür.
Resessiv genetik pozğunluqlar şəxs hər bir valideyndən bir anormal genin iki nüsxəsini miras aldıqda baş verir. Bir insan bir normal gen və bir xəstəlik geni alırsa, o, xəstəliyin daşıyıcısı hesab edilir. Lakin, adətən asemptomatikdir. İki daşıyıcı valideyndən olan bir uşağın infeksiya riski hamiləliklərdə 25% təşkil edir. Uşağın valideynlərində olduğu kimi bu xəstəliyin daşıyıcısı olma riski hər hamiləlikdə 50% təşkil edir. Uşağın hər iki valideyndən normal genlər alma şansı isə 25% hesab edilir. Kişilər və qadınlar arasında bu xəstəlik riski eynidir.
SVR olan bəzi xəstələrin valideynləri arasında qan qohumluğu da müşahidə eedilmişdir.[21]
insanlar bir neçə anormal gen daşıya bilirlər. Yaxın qohum olan valideynlərdə (qan qohumları), qan qohumu olmayan valideynlərə nisbətən eyni anormal genə malik olma şansı daha yüksəkdir. Bu da, öz növbəsində, nadir resessiv genetik pozğunluğu olan uşaq sahibi olma riskini artırır.
Xəstəliyin əsas spesifik qüsuru naməlum olaraq qalır. Bununla belə, bəzi tədqiqatçılar sümüklərin inkişafı, hormonal və yağ (lipid) mübadiləsinin pozulmasının müəyyən rol oynaya biləcəyini irəli sürürlər.
Videmana–Rautenştrauha sindromu kişilərə və qadınlara eyni dərəcədə təsir edən olduqca nadir bir xəstəlikdir. SVR müxtəlif etnik və irqi qruplarda müşahidə edilmişdir.[22] Xəstəlik ilkin olaraq 1979-cu ildə Hans-Rudolf Viedemann tərəfindən bir-biri ilə əlaqəsi olmayan iki şəxsin müşahidələrinə, həmçinin 1977-ci ildə Tomas Rautenstrauch və Friedemann Sniqulanın iki təsirlənmiş bacının əvvəlki hesabatlarına əsaslanaraq fərqli bir varlıq kimi təsvir edilmişdir. Tibbi ədəbiyyatda xəstəliyin təxminən 35 daşıyıcısı təsvir edilmişdir.[23]
Bəzi hallarda boy uzanmasında ləngimə, makrosefaliya və ya Videmana–Rautenştrauha sindromuna xas olan bir sıra xarakterik əlamətlər ultrasəsdən istifadə etməklə doğuşdan əvvəl (perinatal olaraq) aşkar edilə bilər.[4]
Əksər xəstələrdə Videmana–Rautenştrauha sindromu doğuşdan qısa müddət sonra, diqqətli klinik qiymətləndirmə və xarakterik fiziki göstəricilərin (məsələn, qısa boy, kəllə-üz və skelet qüsurları, dərialtı piylərin olmaması və ya çatışmazlığı) müəyyən edilməsi əsasında diaqnoz qoyulur. Bəzi hallarda, xəstəliyə aid ola biləcək müəyyən anormallıqları axtarmaq üçün xüsusi testlər də aparılır. Məsələn, rentgen şüaları geniş kəllə tikişlərini və ya kəllə sümüklərinin digər anormallıqlarını aşkar edə və təsdiqləyə bilər. Bundan əlavə, kompüter tomoqrafiyası (KT), maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT) və digər xüsusi tədqiqatlar beynin ağ maddəsində sinir liflərindəki piy örtüyünün (miyelin qabığının) geniş itkisini (demyelinasiya) (saf sudanofilik leykodistrofiya), yuxarıda təsvir edilən digər anormallıqları aşkar edə bilər.
Videmana–Rautenştrauha sindromunun əsas müalicəsi insanın yaşadığı xüsusi simptomları aradan qaldırmağa yönəldilmişdir. Müalicə zamanı mütəxəssis qrupun birlikdə çalışmalıdır. Pediatrlar, sinir sisteminin pozğunluqlarını qiymətləndirən və müalicə edən mütəxəssislər (nevroloqlar), fiziki terapevtlər və digər səhiyyə işçiləri təsirlənmiş uşağın müalicəsini sistemli və hərtərəfli planlaşdırmalıdırlar.[24]
Videmana–Rautenştrauha sindromunun spesifik müalicəsi simptomatik və dəstəkləyicidir.[25] Bəzi hallarda, təsirlənmiş körpələr və uşaqlar udmaqda və qidalanmaqda çətinlik çəkirlərsə və ağızdan düzgün qidalana bilmirlərsə, adekvat qidalanmanı təmin etmək üçün mədəyə və ya nazik bağırsağın bir hissəsinə cərrahi olaraq boru daxil edilir (boru ilə qidalanma).[26] Bundan əlavə, yoluxucu tənəffüs infeksiyaların qarşısını almaq üçün təsirlənmiş körpələr və uşaqlar yaxından izlənilməlidir. Genetik məsləhətlər zərərçəkənlər və onların ailələri üçün mühüm rol oynayır.
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|