 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Café Procope (fr. Le Procope kimi də tanınır) — Parisin 6-cı rayonunda, Latın məhəlləsində, Ancienne-Comédie küçəsində yerləşən restoran. 1686-cı ildə siciliyalı aşpaz Procopio Cuto (həmçinin italyan adı Francesco Procopio dei Coltelli və fransız adı François Prokop ilə də tanınır) tərəfindən açılmışdır.[1] XVIII və XIX əsrlərdə Paris bədii və ədəbi ictimaiyyətinin mərkəzinə çevrilmişdir. Bəzən “Prokop”u səhvən dünyanın ən qədim fasiləsiz fəaliyyət göstərən kafesi adlandırırlar, (İngiltərənin Oksford şəhərindəki “Queen's Lane” kafesi 1654-cü ildən bu günə fasiləsiz fəaliyyət göstərir) lakin orijinal kafe 1872-ci ildə bağlanmış 1957-ci ildə yenidən açılmışdır. Buna kimi kafenin (kafe deyil, restoran) yerləşdiyi bina müxtəlif təyinatlar üzrə istifadə edilmişdir. Buna görə “Prokop”a “davamlı fəaliyyət göstərən ən qədim kafe” demək düzgün deyil.[2]
| "Le Procope" | |
|---|---|
| Café Procope | |
 | |
 | |
| Restoran haqqında | |
| Açılma tarixi | 1686 |
| Bağlanma tarixi | 1872 |
| Əvvəlki sahib(lər)i | Cuto Procopio |
| Ünvan | rue de l’Ancienne-Comédie,13 |
| Şəhər | Paris |
| Ölkə | Fransa |
| 48°51′11″ şm. e. 2°20′19″ ş. u.HGYO | |
  Prokop |
|
| procope.com | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Osmanlı sultanı IV Mehmet Süleyman Ağa adlı əyanını Fransa kral sarayına səfir, elçi göndərdikdən sonra fransızlar “qəhvə” adlı tonik içki ilə tanış olmuşlar. XVIII əsrin sonuna yaxın əslən İsfahandan olan Qriqori adlı erməni (Parislilər onu Paskal kimi tanıyıblar) Marseldən Parisə gəlib hər il keçirilən Sen-Jermen yarmarkasında iştirak etmişdir. Yarmarka bağlandıqdan sonra Mazarin küçəsində (Rue Guenegault və Comedie Française Teatrının yaxınlığında) balaca köşk açmışdır. 1689-cu ildə teatr Rue des Fossés-Saint-Germain küçəsinə köçdükdən sonra Qriqori köşkünü orada açmışdır. Burada o, qəhvə, çay və isti şokoladla yanaşı, daha bir neçə yeni məhsul, məsələn dondurma satırdı. Buranın meyvə şirələri və şəkərli meyvələri çox məşhur idi. Bundan əlavə, kafeyə gələnlərə likör və müxtəlif xarici şərablar təklif olunurdu.[3]
Daha sonra Paskal “Etoile” komandasının tennisçilərinin tez-tez getdiyi hamamların yerində məskunlaşmış və özünə daimi müştərilər toplamağa başlamışdır. Lakin Parislilərin Paskal kimi tanıdıqları Qriqori bura gəlmə, mühacir olduğundan, şəhər əhli ona elə də etimad göstərməmişdir. Bu baxımdan, Paskalın Parisdə qalıb uğurlu iş qurmaq cəhdi baş tutmadığından, 1675-ci ildə o, Londona köçmüşdür.[4]
Köşkü onun tələbəsi, əslən Siciliyadan olan Procopio Cuto almışdır. 1686-cı ildə Procopio Cuto köşkünü Rue des Fossés-Saint-Germain-des-Prés-ə köçürmüşdür. Onun köşkünü camaat əvvəlcə "antre" (mağara) adlandırmışdır, çünki bayırda hava günəşli olduqda belə içəri çox qaranlıq olurmuş.[5] Ona görə Cuto yaxınlıqdakı hamam binasını alıb onu təmir etmiş, interyeri lazımi avadanlıqlarla təchiz edərək burada kafe açmışdır. Onun yeni kafesində indiki müasir Avropa kafeləri üçün standart sayılan əşyalar, məsələn, büllur çilçıraqlar, divar güzgüləri, mərmər masalar quraşdırılmışdır. Bu kafe cəmiyyətdə sayılıb seçilən kişilərin meyxanalarda təqdim edilən qəhvə, xarici içkilər və ekzotik “erməni” geyimlərində xidmət edən ofisiantların çini fincanlarda təqdim etdikləri şərbət içə biləcəkləri bir yerə çevrilmişdir. İlk illər kafeyə qadınlarla gələn kişilərin sayı çox olsa da, get-gedə onların sayı azalmağa başlamışdır. Kafe ad-sanını qoruyub saxlaya bilmişdir.[6]
1689-cu ildə kafenin yerləşdiyi küçədə “Comédie Française” teatrı açıldığından, buranın şöhrəti daha da artmışdır. Uğurlu təsadüf sayəsində kafe çoxlu aktyor, yazıçı, musiqiçi, şair, filosof, inqilabçı, dövlət xadimi, elm adamı, dramaturq, ədəbiyyatşünas və teatr rəssamlarını özünə cəlb edə bilmişdir.[7] Məhz 18 dekabr 1752-ci ildə Jan-Jak Russo sonuncu dəfə yazdığı “Narcisse” pyesini teatr səhnəsində gördükdən sonra kafeyə gəlmiş və səhnədəki hər şeyin nə qədər darıxdırıcı olduğunu açıq şəkildə bəyan etmişdir.[8]
Baxmayaraq ki, “Prokop” kafesində qadın olmurdu və daimi müştərilərin tərkibi dəyişməz olaraq qalırdı, bura adamı heyran edirdi, özünə çəkirdi. Lui şevalye de Mayi "Café Procope” haqda 1702-ci ildə yazırdı: “Kafe çox xoş bir yerdir, burada fərqli xarakterlərə malik müxtəlif insanlarla tanış ola bilərsiniz. Burada gənc cənabların yaxşı vaxt keçirdiklərini, çox işlədikdən sonra dincəlməyə gələn alimləri, ciddiliyi və dolğunluğu ilə ləyaqəti əvəz edən digərlərini görə bilərsiniz. Onlar səslərini qaldırdıqda çox vaxt ən dərrakəli beyinləri susdurur, təqsirli olan hər şeyi tərifləyir, tərifə layiq olan hər şeyi isə pisləməyə başlayırlar. İntellekti inkişaf etmiş insanlar üçün özlərini yaxşı zövqün sahibi kimi təqdim edən və gücləri çatmayan bir şeyə hökmlü tonda qərar verən birilərini görmək necə də əyləncəlidir!"[9]
1702-ci ildə Procopio Cuto adını dəyişib Fransua Prokop (François Procope) etmişdir və bundan sonra kafeni "La Procope" adlandırmışlar. Bundan əvvəl isə onun kafesi "Müqəddəs Turin Parçası” kimi tanınmışdır. [10][11]
XVIII əsrdə kafe “Prokop” ziyalılar və qalmaqalçılar üçün görüş yerinə çevrilmişdir, onların bu müəssisə haqda yazdıqları şərhlər polis hesabatlarında öz əksini tapmışdır.
Bütün ensiklopediyaçılar Volter kimi qəhvəni şokoladla qarışdırıb gündə qırx stəkan içməyiblər, lakin onların hamısı Benjamin Franklin, Con Pol Cons və Tomas Cefferson kimi “Café Procope”ə gəlib burada görüşüblər.[12]
XVIII əsrdə bu kafenin sahibləri bir neçə dəfə dəyişmişlər. XIX əsrin əvvəllərində kafe “Prokop” Parisdəki “Café de la Régence”lə rəqabət aparmışdır. 1890-cı ildə bağlansa da, 1893-cü ildə yenidən açılmışdır. Burada, həmçinin vegetarian menyusu, tələbə və yoxsullar üçün yeməklər təklif olunmuşdur. [13]
Kafe dəfələrlə bağlanıb açılmışdır. 1952-ci ildən restoran kimi fəaliyyət göstərir.
Hazırda restoranın qapısının üstündə “Café a la Voltaire” yazısı asılıb. Volter bu kafe haqda belə yazırdı: “Dondurması nəfisdir. Təəssüf ki, qanunla qadağan olunmayıb”.[7]
Deyilənə görə, Deni Didro və Jan Leron Aramber “Ensiklopediya” yaratmaq ideyası kafe “Prokop”da düşünmüşlər.[14]
Alen Rene Lesaj "Əmək Yolu" əsərində (1772) səs-küylü “Prokop” kafesini belə təsvir edirdi: "Burada bütün təbəqələrdən olan insanlar - zadəgan və aşpazlar, ağıllı və sərxoşlar arasında xaotik bir təlaş var, hamı istədiyi kimi uca səslə danışır". Burada müəllif Fransada getdikcə yaranmağa başlayan demokratik qarışıqlığa işarə edirdi.
Volterin ölümündən bir neçə il sonra Lui Sebastyan Marsye onun haqda yazdığı məlumatda kafenin adını çəkmişdir:[15] “Bu parisli yazıçının bütün əsərləri sanki paytaxt əhalisi üçün yaradılmışdır. O, yazarkən bütün diqqətini buna yönəltmişdir. Əsərlərini yazarkən diqqətini Fransa Akademiyasına, “Comédie Française” ictimaiyyətinə, “Café Procope”a və gənc muşketyorlar dərnəyinə yönəltmişdir. Demək olar, başqa heç nə görməmişdir”.
Fransa inqilabı zamanı tezliklə Azadlıq simvoluna çevrilmiş “Frigiya papağı” ilk dəfə kafe “Prokop”da nümayiş etdirilmişdir. Kordelyer, Robespier, Danton və Marat bu kafedən görüş yeri kimi istifadə etmişlər. 1820-ci illərdə kafe təmirdən çıxdıqdan sonra onun digər məşhur mütərisi hər gün saat 11:00-dan 12:00-a qədər burada nahar etməyə gələn Aleksandr von Humboldt olmuşdur. Kafe “Prokop” ədəbi şöhrətini qoruyub saxlaya bilmişdir. Alfred de Müsse, Jorj Sand, Qustav Planş, filosof Pyer Leru, “Le Monde” qəzetinin redaktoru, Anatoli Frans və Mixail Prins onun daimi müştərilərindən olublar. İkinci Respublika dövründə Oqüst Vermorel və Léon Qambetta sosial islahatlarla bağlı planlarını burada açıqlamışlar.[16]
1860-cı illərdə Mole Konfransı öz iclaslarını “Café Procope”da keçirmişdir. Leon Qambetta bir çox digər fransız natiqləri kimi Mole Konfransında natiqlik sənətini öyrənmişdir. Həmin dövrdə kafeyə gələn digər fəal üzvləri, Ernest Pikardı, Klement Loryeni və Léon Renonu misal göstərmək olar.[17]
Hazırda “Prokop” restoranının yerləşdiyi binanın üzərindəki lövhədə belə qeyd olunub: “Kafe Prokop” dünyada fasiləsiz fəaliyyət göstərən ən qədim kafedir. Burada 1686-cı ildə Procopio dei Coltelli dünyanın ən qədim qəhvəxanasının və XVIII-XIX əsrlərdə ədəbi-fəlsəfi həyatın ən məşhur mərkəzinin əsasını qoyub. Lafonten, Volter və ensiklopediyaçılar, Benjamin Franklin, Danton, Marat, Robespier, Napoleon Bonapart, Balzak, Victor Hüqo, Qambetta, Verlen, Anatoli Frans burada olublar”.
Ancaq bu ifadə tamamilə doğru deyil. Orijinal “Café Procope” 1872-ci ildə bağlanmışdır və binanı baronessa Tenard satın almışdır. O, kafe atmosferini qorumaq şərti ilə onu müəyyən müddətə Teo Belfonda icarəyə vermişdir.[18] Belfond burada özəl rəssamlar klubu açmış və “Le Procope” jurnalını nəşr etdirmişdir, lakin heç biri uğurlu layihə olmamışdır. [19] Bundan sonra binada “Prokop” restoranı açılmışdır. 1920-ci illərdə onun adı yenidən “Café Au Grand Soleil” (Böyük Günəşdə Kafe) olaraq dəyişdirilmişdir. Bir müddət sonra restoranın yeni sahibi onun orijinal adının marketinq dəyərini anlamış və yenidən “Café Procope”a dəyişmişdir. “Prokop” restoranı 1988-1989-cu illərdə XVIII əsr üslubunda bərpa edilmişdir.
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|