İkinci Vyana arbitrajı — 30 avqust 1940-cı ildə Almaniya və İtaliya tərəfindən Macarıstanla Rumıniya arasında sərhəd məsələsini həll etmək məqsədilə qəbul edilmiş beynəlxalq arbitraj qərarı.[1] Bu qərar nəticəsində Rumıniyanın şimaldakı Transilvaniya ərazisinin bir hissəsi — Şimali Transilvaniya Macarıstana verildi.
İkinci Vyana arbitrajı | |
---|---|
![]() | |
İmzalanma tarixi | 30 avqust 1940 |
İmzalanma yeri | |
İmzalayanlar | |
Tərəflər | |
![]() |
Arbitraj İkinci Dünya müharibəsi dövründə Almaniyanın Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropada siyasi nüfuzunu gücləndirmə vasitəsi idi. 1920-ci il Trianon sülh müqaviləsi nəticəsində Macarıstan ərazilərinin böyük hissəsini, o cümlədən Transilvaniyanı Rumıniyaya itirmişdi. 1938–1940-cı illərdə Almaniya və İtaliya Avropada müttəfiqlərinin ərazi iddialarını dəstəkləyərək bir neçə arbitraj qərarı vasitəsilə sərhədləri dəyişdirdi. Bu prosesin bir hissəsi olaraq, Macarıstan da itirdiyi torpaqları geri almağa çalışırdı.[2]
Rumıniya və Macarıstan arasında Transilvaniyanın gələcəyi ilə bağlı danışıqlar nəticəsiz qaldıqdan sonra məsələ Almaniya və İtaliyanın arbitrajına verildi.[3]Münhen şəhərində baş tutan ilk arbitrajdan sonra bu ikinci qərar 1940-cı il avqustun 30-da Vyanada, Belvedere Sarayında elan olundu.
Qərara əsasən Şimali Transilvaniya, təxminən 43 min kvadrat kilometr ərazi və 2,5 milyon əhali Macarıstana verilmişdir. Bu əhali içərisində həm macarlar, həm də rumınlar yaşayırdı, bu da gələcəkdə ciddi etnik qarşıdurmalara səbəb olmuşdur.[4]
Rumıniya bu qərarı Almaniyanın təzyiqləri altında qəbul etsə də, ictimai narazılıq böyümüşdür və ölkədə siyasi dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Kral II Karol taxtdan imtina etməyə məcbur olmuşdur, general İon Antonesku hakimiyyətə gəlmişdir.[5]
Macarıstan müvəqqəti ərazi qazancları əldə etsə də, bölgədə etnik qarşıdurmalar baş vermiş və almanların bölgədəki təsiri daha da artmışdır.[6] İkinci Dünya müharibəsindən sonra, 1947-ci il Paris sülh müqaviləsi ilə bu arbitrajın nəticələri ləğv olunmuşdur və Şimali Transilvaniya yenidən Rumıniyaya qaytarılmışdır.[7]
İkinci Vyana arbitrajı, Nasist Almaniyasının və Faşist İtaliyanın regionda hegemonluq siyasətinin bir nümunəsi kimi qiymətləndirilir. Bu qərar regionda uzunmüddətli etnik və siyasi gərginliklərə səbəb olmuş, II Dünya müharibəsi dövründə Şərqi Avropadakı mürəkkəb geosiyasi vəziyyəti daha da qızışdırmışdır.[8]
İkinci Vyana arbitrajı nəticəsində Şimali Transilvaniyanın Macarıstana verilməsi, bölgədəki çoxmillətli əhalinin – xüsusilə rumınlar və macarlar arasında gərginliyə səbəb oldu.[9] Arbitrajdan sonra bölgədə baş verən hadisələr etnik zəmində qarşıdurmalar, hüquq pozuntuları və qarşılıqlı güvənsizliklə müşayiət olunurdu. Macarıstan hakimiyyəti Şimali Transilvaniyada öz nəzarətini bərpa etdikdən sonra macarlaşdırma siyasətini gücləndirdi. Bu siyasət çərçivəsində:[10]
1940–1944-cü illər arasında bölgədə rumın əhalisinə qarşı zorakılıq halları qeydə alındı. Ən çox xatırlanan hadisələrdən biri Treznya və İp kəndlərində baş verən qətliamlar idi:[11]
Bu hadisələr beynəlxalq aləmdə də rezonans doğurdu və Rumıniya tərəfi onları "etnik təmizləmə" aktı kimi qiymətləndirdi.
Rumıniyanın cənub ərazilərində isə macar azlığına qarşı repressiv tədbirlər müşahidə olunurdu. Bu da qarşılıqlı güvənsizliyi daha da dərinləşdirirdi. Rumıniya hökuməti bəzi hallarda Şimali Transilvaniyada baş verən zorakılıqlara cavab olaraq öz ərazisindəki macarların hüquqlarını məhdudlaşdırırdı.[12] Qərardan sonra on minlərlə rumın Şimali Transilvaniyanı tərk edərək Rumıniyanın cənubuna köçmüşdür. Eyni zamanda, Macarıstan da öz ərazisindən minlərlə macar ailəsini bu bölgəyə köçürərək demoqrafik tərkibi dəyişməyə çalışdı. İkinci Dünya müharibəsinin sonlarına yaxın Sovet Ordusunun bölgəyə daxil olması ilə Macarıstanın nəzarəti sona çatdı. 1947-ci il Paris sülh müqaviləsi ilə Şimali Transilvaniya yenidən Rumıniyaya qaytarıldı.[13]
Vikianbarda İkinci Vyana arbitrajı ilə əlaqəli mediafayllar var. |