Ivan Dzyuba - Wikipedia - Ureyim.az

İvan Dzyuba 26 iyul 1931-ci ildə Donetsk vilayətinin Volnovaxa rayonunun Nikolaevka kəndində anadan olub.

1949-cu ildə məktəbi bitirdikdən sonra, 1953-cü ildə bitirdiyi Stalin Pedaqoji İnstitutuna daxil olub. İnstitutda komsomol təşkilatçısı və Ümumittifaq Lenin Kommunist Gənclər İttifaqının (ÜİLKGİ) vilayət komitəsində müəllim olub. Sonra Kiyevdə Ukrayna SSR Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitutunun aspirantura şöbəsinə daxil olub. 1957-1962-ci illərdə Ukraynanın "Вітчизна" jurnalının redaktoru işləyib. 1959-cu ildən Ukrayna Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.

O, 2022-ci il fevralın 22-də Kiyevdə vəfat edib.^[2]

• Atası — Mixail İvanoviç (1909—1943);
• Anası — Olqa Nikiforovna (1912—1981);
• Həyat yoldaşı — Marta Vladimirnovna (d.1943);
• Qızı — Alyona.

• "Adi insan, yoxsa burjua?" (1959)
• "Beynəlmiləlçilik, yoxsa ruslaşma?" (1965)
• "Kristalın üzləri" (1978)
• "Stefan Zoryan erməni ədəbiyyatı tarixində" (1982)
• "Vətənimiz birdir" (1984)
• "Dirçəlişin avtoqrafları" (1986)
• "Sədriddin Ayni" (1987)
• "Hər kəsin öz payı var" (1989)
• "Çünki bu, sadəcə dil deyil, səslərdir" (1990)
• "Onlar bədbəxt iradəni tutdular..." (1995)
• "Taras Şevçenkonun “Qafqaz” əsəri keçmişin fonunda: “Qafqaz” poemasının yazılmasının 150 illiyi" (1996)
• "Mədəniyyət və siyasət arasında" (1998)
• "Susuzluq" (2001)
• "Tələ. Stalinlə 30 il, Stalinsiz 50 il" (2003)
• "Taras Şevçenko" (2005)
• "Taras Şevçenko: Həyat və yaradıcılığı" (2008)
• "İllərin quyusundan." (2007)
• "Sözün yox olması"
• "Nikolay Xvılevoy: "Asiya intibahı" və "Psixoloji Avropa""
• "Zamanın nəbzində"
• "Qaranlığın intensivləşməsi: XX əsrin qara yüzlərindən XXI əsrin əvvəllərindəki ukrainofoblara qədər". (2011)

1960-cı illərin əvvəllərində o, dissident ideyaları ilə maraqlanmağa başladı və nəticədə 1962-ci ildə "Вітчизна" jurnalından qovuldu. İki il sonra "Molod" nəşriyyatında işə düzələ bildi, lakin 1965-ci ildə Dzyuba siyasi baxışlarına görə yenidən işdən çıxarıldı.

1965-ci il sentyabrın 4-də dissidentlər İ.M.Dzyuba, V.M.Çornovol və V.S.Ştus "Ukrayna" kinoteatrında "Unudulmuş əcdadların kölgələri" filminin premyerasında çıxış edərək, bir gün əvvəl "Ukrayna milli ziyalıları" nümayəndələrinin həbs dalğasına etiraz etdilər. Bu aksiya Kiyevdə ilk ictimai antisovet nümayişlərindən biri oldu. Onları iştirak edənlərin çoxunu, M.F.Kotsyubinskaya dəstəklədi. Filmin rejissoru Sergey Paracanov da həbs olunanlara açıq şəkildə dəstək verdi.

Bundan sonra İvan Dzyuba Ukrayna Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinə məktub yazdı və sonradan onun ən məşhur əsəri olan "Beynəlmiləlçilik, yoxsa ruslaşdırma?" adlı traktatını yazdı. Burada o, SSRİ rəhbərliyinin Sovet Ukraynası ilə bağlı siyasətini tənqid edərək, marksizm klassiklərindən sitatlardan istifadə edərək, Leninin milli siyasətinə qayıtmağı tələb edirdi. 1966-cı ildə onu Mərkəzi Komitəyə çağırıb kommunist yönümlü əsər yazmağı xahiş etsələr də, Dzyuba bundan imtina etdi.

1969-cu ilə qədər Dzyuba Sovet hakimiyyəti tərəfindən təqiblərə məruz qalmadı, çünki o, əvvəllər heç vaxt onları bu cür tənqid etməmişdi. Lakin həmin il Ukrayna Sosialist Partiyası onu öz sıralarından çıxarmaq qərarına gəldi. Lakin Dzyuba 26 dekabr 1969-cu ildə tənqidi yazılar yazmayacağı barədə söz verdiyindən, partiyadan qovulmadı.

Lakin 1970-ci ilin əvvəlindən onunla hakimiyyət arasında münasibətlər nəhayət pisləşdi.Dzyubanın evində axtarış aparılaraq, sorğu-suala çəkildi. 1972-ci ildə Ukrayna Kommunist Partiyasıdan xaric edildi, bir il sonra isə 5 il həbs və 5 il sürgünə məhkum edildi. Vərəm xəstəliyinə yoluxduğuna, həm də müəyyən dərəcədə yazıçı həmkarı Nikolay Lukaşın müdafiə məktubuna görə İvan Dzyuba 1973-cü ilin noyabrında əfv olundu və "Literaturnaya Ukrayna" qəzetində tövbə bəyanatını dərc etdirərək, "əvvəlki səhv fikirlərindən" imtina etdi (№1939).

1974-cü ildə İvan Dzyuba 1982-ci ilə qədər çalışdığı Kiyev təyyarə zavodu qəzetində iş tapdı. Qəzetdən ayrıldıqdan sonra, zamanını ədəbi fəaliyyətinə ayırdı.

İvan Dzyuba digər əsərləri ilə yanaşı, "Kristalın üzləri" (1978), ÜStefan Zoryan erməni ədəbiyyatı tarixində" (1982), "Vətənimiz birdir" (1984), "Sədriddin Ayni” (1987) kitablarını, Taras Şevçenko, Boris Çiçibabin və başqaları haqqında əsərlər yazdı. O, Ukrayna Yazıçılar İttifaqında bərpa edilmiş və O. Beletski adına Respublika Ədəbi mükafatına da layiq görülmüşdür (1987).

1989-cu ildə İvan Dzyuba Ukraynanın antikommunist təşkilatı və ən qədim partiyalarından biri olan Ukrayna Xalq Hərəkatının yaradıcılarından biri oldu.

1989-cu ildən Ukraynalıların Respublika Assosiasiyasının ilk prezidenti oldu. 1991-ci ildə İ.Dzyuba A.Antonoviç Beynəlxalq mükafatı və T.Şevçenko adına Ukrayna Milli mükafatına layiq görülmüşdür.^[3]

1992-ci ilin noyabrından 1994-cü ilin avqustuna qədər Ukraynanın Mədəniyyət naziri olub.

O, siyasətdən getdikdən sonra elmi fəaliyyətlə məşğul olub.

• Ukrayna Qəhrəmanı dövlət mükafatı (26 iyul 2001-ci il) — əmək nailiyyətlərinə, Ukraynanın dövlətçiliyinin inkişafında və milli mənəviyyatın dirçəlişində xidmətlərinə görə.
• Azadlıq ordeni (16 yanvar 2009-cu il) — Ukrayna cəmiyyətinin möhkəmlənməsi, demokratik, sosial və hüquqi dövlətin inkişafına mühüm şəxsi töhfələrinə görə və Ukraynanın Birlik Günü münasibətilə
• 5-ci dərəcəli "Knyaz Yaroslav Mudrı" ordeni (22 yanvar 2022) — Ukrayna dövlətinin dövlət quruculuğuna, sosial-iqtisadi, elmi-texniki, mədəni-maarif həyatının inkişafı, Ukraynanın beynəlxalq nüfuzunun möhkəmləndirilməsinə mühüm şəxsi töhfəsinə, mühüm əmək nailiyyətlərinə, uzun illər vicdanlı əməyinə görə.^[4].
• "Ukrayna müstəqilliyinin 25 illiyi" yubiley medalı (19 avqust 2016) — müstəqil Ukraynanın yaradılmasında, onun suverenliyinin təsdiqində və beynəlxalq nüfuzunun möhkəmləndirilməsində mühüm şəxsi xidmətlərinə, dövlət quruculuğuna, sosial-iqtisadi, mədəni və təhsilin inkişafına sanballı töhfəsinə, fəal ictimai-siyasi fəaliyyətinə, Ukrayna xalqına vicdanlı və qüsursuz xidmətinə görə
• Taras Şevçenko adına Ukrayna Milli mükafatı (1991) — "Bu, sadəcə dil deyil, səslər" publisistik çıxışlarına, "Ukrayna və dünya", "Biz milli mədəniyyəti dəyər kimi tanıyırıqmı?" məqalələrinə görə.
• V.Jabotinski mükafatı (1996)
• Antonoviç Fondunun mükafatı (1990)
• Milli Universitet "Kiyev-Moqila Akademiyası"nın fəxri doktoru (2001)

• Дзюба Іван Михайлович (ukr.)
• Диссидентское движение на Украине
• Страница в Антологии самиздата Arxiv surəti 14 iyul 2007 tarixindən Wayback Machine saytında
• Публикации в Журнальном зале
• Неусыпное предостережение человечеству: Голодомор, Геноцид и Холокост Arxiv surəti 1 iyun 2009 tarixindən Wayback Machine saytında
• Проснуться на (в) Украине Arxiv surəti 7 oktyabr 2011 tarixindən Wayback Machine saytında  (rus.)
• Виктор Некрасов «Иван Дзюба, каким я его знаю»