 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Abbasqulu xan Cavanşir və ya Abbasqulu Mötamaddövlə Cavanşir (v. 1861, Qacar dövləti) — Cavanşir tayfasından olan Qacar dövləti rəsmisi, 1858–1861-ci illərdə Qacarların ilk ədliyyə naziri olmuşdur.
| Abbasqulu xan Cavanşir | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | 1861 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Əbülfət xan Tuti |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1835-ci ildə Abbasqulu xan Məhəmməd şah Qacar tərəfindən Kaşan şəhərinin hakimi təyin olunur, lakin yerli əhalinin narazılığı səbəbindən növbəti ildə vəzifəsindən azad edilir. Bir müddət işsiz qaldıqdan sonra 1841-ci ildə Kirman vilayəti hakimi olur, burada kənd təsərrüfatı layihələri həyata keçirir. O cümlədən, Bam qalasını bərpa edir. 1843-cü ildə vəzifəsindən azad olunur. 1848-ci ildə taxtın varisi Nəsrəddin şahın Azərbaycan vilayətində hakimi olduğu dövrdə onun hərbi rəisi təyin edilir.
1848-ci ilin ortalarında, Məhəmməd şahın vəfatı ilə Nəsrəddin şahın taxta çıxması arasında 45 günlük keçid dövründə, Abbasqulu xan Məlik Cahan xanımın vəzirliyi altında dövlət gəlirlərinin idarə olunmasını nəzarətdə saxlayır. Daha sonra o, Ərdəbil, Meşkinşəhr və Qaradağın hakimi təyin edilir və burada qanunsuzluq və tayfa qarşıdurmalarını, xüsusilə Şahsevən tayfası ilə bağlı ayaqlanmaları yatırır. 1858-ci ildə o, Qacar dövlətinin ilk ədliyyə naziri kimi təyin edilir və ölümünə qədər bu vəzifədə çalışır.[1]
Abbasqulu xan Cavanşir Əbülfəth xan Cavanşirin oğlu olmuşdur.[2] O, Qacarlar dövründə baş vermiş 1804–1813 Rus-Qacar müharibəsində döyüşmüşdür.[3] Abbasqulu xan, Qarabağın Rusiya tərəfindən işğalı nəticəsində Qacar sarayında qalan Cavanşirlər nəslindən idi. Cavanşir tayfası[2] Cənubi Qafqazın Qarabağ regionunda yaşayan türkdilli bir tayfa idi.[4] Burada ailə yüksəkvəzifəli idarəçilərə çevrilmişdi.[2] Abbasqulu xanın dörd qardaşı vardı. Onlardan Məhəmməd İbrahim xan Cavanşir, iki dəfə Ədliyyə Naziri olmuşdu.[2] Digər iki qardaş, Məhəmməd Əli xan Cavanşir və Məhəmməd Qulu xan Cavanşir isə Qacar şahzadəsi Qəhrəman Mirzənin ordusunda sərhəng (polkovnik) və mayor rütbələrində xidmət ediblər. Bir digər qardaşı Tağı xan Cavanşir, 1851-ci ildə vəfat etmişdir.[3]
1835-ci ildə Abbasqulu xan, Məhəmməd şah Qacar tərəfindən Kaşan şəhərinin hakimi təyin edilmişdi. Lakin yerli əhalinin narazılığı səbəbindən o, növbəti il Bəhmən Mirzə Bəhaüd-Dövlə ilə əvəz olunmuşdu.[2][5] Bir neçə il işsiz qaldıqdan sonra, 1841-ci ildə Kirman vilayətinə vali təyin edilmiş və Fazl Əli xan Qarabağini bu vəzifədə əvəz etmişdi. Hakimiyyəti dövründə sələflərinin buraxdığı nöqsanları aradan qaldırmağa çalışmış və əhaliyə qarşı səxavətli davranmışdı.[5] Bam şəhərində yerləşən Ərqi Bəm qalasını bərpa etdirmiş, orada bulaq qazdırmış və uzunmüddətli ərzaq ehtiyatı toplamışdı. İpəkqurdu yetişdirilməsini təşviq etmək məqsədilə Kirman ətrafında 12.000 tut ağacı əkilməsini əmr etmişdi.[2] 1843-cü ildə vəzifəsindən azad olunmuş və Fazl Əli xan Qarabaği yenidən bu vəzifəyə qaytarılmışdı.[5]1843-cü ildə vəzifəsindən azad edilərək, yenidən Fəzl Əli xan Qarabaği ilə əvəz olunmuşdur.[5] 1848-ci ildə, taxtın varisi Nəsrəddin şahın Azərbaycan vilayətinə vali təyin olunduğu dövrdə, Abbasqulu xan onun hərbi rəisi vəzifəsinə gətirilmişdi. Bu təyinatın, ehtimal ki, baş vəzir Hacı Mirzə Ağası tərəfindən Məlik Cahan xanımın üç qardaşının nüfuzunu məhdudlaşdırmaq məqsədilə həyata keçirildiyi ehtimal edilir.[6][7]
Eyni ildə Məhəmməd şahın vəfatından sonra idarəetmə müvəqqəti olaraq Məlik Cahan xanıma keçmiş, Nəsrəddin şah Təbrizdən Tehrana səfər edənədək (45 gün) hakim və məmurları o təyin etmişdir. Bu müddət ərzində Abbasqulu xan ölkənin gəlirlərinin idarə olunması və taxıl çatışmazlığının qarşısının alınmasına cavabdeh olmuşdur.[5] Məhəmməd şahın ölümündən sonra Ərdəbil də daxil olmaqla, Azərbaycan qanunsuzluq içində idi. Yeni şah Nəsrəddin Abbasqulu xanı Ərdəbil, Meşkinşəhr və Qaradağ hakimi təyin etmişdir.[8]
Abbasqulu xan xüsusi tapşırıqlar almışdı. Belə ki, İsgəndər xan, Hacı Məhəmməd Əli, qardaşlar Şah Pələng və Şah Mar daxil olmaqla Meşkinşəhrdəki Şahsevən tayfasına aid şəxsləri tutub həbs etməli, sərhədləri quldurlardan təmizləməli idi. 1849-cu ilin yayında həmin əraziyə yollanarkən, yol üstü Zəncanda Qacar şahzadəsi Həmzə Mirzə ilə görüşmüşdür. Burada Abbasqulu xan və Həmzə Mirzə Meşkinşəhrdəki Şahsevən tayfasının iki qolundan olan Hacı-Xocalı və Dəmirçili tayfaları arasında çoxsaylı tələfatla nəticələnmiş toqquşmalar barədə məlumat almışdılar.[8]
Bunun nəticəsində onlar Ərdəbil ətrafına doğru hərəkət etmiş və bir neçə Şahsevən və Qaradağ tayfa başçılarına məktub yazaraq, Hacı-Xocaulu tayfasını tabe etdirmək üçün qoşun toplamağı əmr etmişdilər. Əməliyyat uğurla nəticələnmişdi. Təbrizə çatdıqdan sonra Həmzə Mirzə və Abbasqulu Qaradağ əyanlarına bəzi Şahsevən başçılarının həbs olunması barədə göstəriş göndərmiş, onların Təbrizə gətirilməsi üçün isə 500 süvari ayırmışdılar. 1849-cu ilin sonlarında Abbasqulu xan Meşkinşəhr və Qaradağ bölgələrində bir neçə Şahsevən liderini həbs etmişdi.[8] 1850-ci ilin yanvarında onun bu tədbirləri — "kəskin, lakin zəruri cəzalar" — bölgədə vəziyyətin sabitləşməsinə səbəb olmuş, yerli idarəçilər ərazilərdə "nisbətən sakit bir vəziyyət"in bərqərar olduğunu bildirmişdilər.[9]
1858-ci ildə Abbasqulu xan "Mötümad əd-Dövlə" titulunu almış və Nəsrəddin şah tərəfindən Qacar dövlətinin ilk Ədliyyə Naziri təyin edilmişdir. 1861-ci ildə vəfatına qədər bu vəzifədə qalmışdır.[2] Müasir Qacar tarixçisi Seyyid Əli Əl Davud Abbasqulu xanı "Nəsrəddin şah dövrünün tanınmış və seçilmiş şəxslərindən biri" kimi xarakterizə etmişdir.[3] Əbül Həsən Sani Əl-Mülk tərəfindən çəkilmiş iki portreti olmaqla yanaşı, Abbasqulu xanın təsviri Gülüstan sarayının Nizami otağında da əks olunmuşdur.[10]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|