 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Azərbaycan diasporu — azərbaycanlıların öz tarixi vətənlərindən kənarda məskunlaşmaları və ictimai fəaliyyəti.
Təqribi sayı 50 milyon[1][2] nəfər olan dünya azərbaycanlılarının 10 milyondan çoxu hazırda mühacirətdə yaşayır. Dünyanın 5 qitəsində məskunlaşan azərbaycanlılar siyasi, iqtisadi və sosial-mədəni fəaliyyəti yaşadıqları ölkələr, oradakı şərait, mənəvi dəyərlər kimi müxtəlifdir.
XX əsrin əvvəllərinə qədər Azərbaycandan xaricə mühacirət edən azərbaycanlıların şəxsiyyət vəsiqələrində "rus təbəəsi" yazılması onların milliyətinin də "rus" kimi təqdim edilməsi ilə nəticələnmişdir. O dövrlərdə qonşu Rusiyaya köçən azərbaycanlılar "tatar", Türkiyədə məskunlaşanlar isə "Azərbaycan türkü" kimi tanınır və qeydə alınırdı. Müasir İran ərazisində yaşayan azərbaycanlıların isə "İran təbəəsi" kimi təqdimatı prosesi gedirdi.
Belə arzuolunmaz vəziyyət xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlıların rus, türk və fars diasporlarının tərkib hissəsi kimi qəbul edilməsinə səbəb olmuş, nəticədə azərbaycanlılar başqa xalqların diasporları içərisində assimilyasiya olunmaq təhlükəsi ilə üzləşmişlər. Lakin problemlərə və çətinliklərə baxmayaraq, azərbaycanlılar hər zaman öz milli mənsubiyyətini, adət-ənənələrini, mənəvi-əxlaqi dəyərlərini qoruyub saxlamış, tarixi Vətənlə əlaqələrini itirməmişlər.
Azərbaycanlılar Amerika qitəsinin Şimal, Mərkəzi və Cənub hissəsində daha çox məskunlaşmışlar. Onların sayı ABŞ-də 1 milyona, Argentinada 12 minə, Braziliyada 75 minə, Kanadada 170 minə, Meksikada isə 27 minə çatır. Amerika qitəsi ölkələrindən Qonduras, Qvatemala, Peru və digərlərində də azərbaycanlılar məskunlaşmışlar. Hazırda onların sayı dəqiqləşdirilir.
Amerika qitəsində məskunlaşan azərbaycanlıların əksəriyyəti İrandan miqrasiya etmiş insanlardır. 1970-ci ildən etibarən Türkiyədən, 1991-ci ildən isə Azərbaycandan bir qisim azərbaycanlılar bu qitəyə axını diasporun tərkibinə və sosial-iqtisadi fəaliyyətinə öz təsirini göstərdi.
Azərbaycan diasporunun yayılma coğrafiyası və say tərkibinə görə geniş olduğu ikinci qitə Avropadır. Son zamanların statistik göstəricilərinə əsaslanan, Avropa azərbaycanlılarının sayı Türkiyədə və Rusiyada 3.5 milyon, Ukraynada və Belarusiyada, Almaniyada, Böyük Britaniyada yüz minlərlə, Norveçdə, Danimarkada, İsveçdə, Macarıstanda, Fransada, İtaliyada on minlərlə, Polşada, İspaniyada, Avstriyada, Albaniyada, Finlandiyada, Portuqaliyada on mindən çox göstərilir.Həmçinin Çexiyada 25 min azərbaycanlının yaşadığı bildirilir. Digər Qərb ölkələrində məskunlaşmış azərbaycanlıların sayı müvafiq olaraq hər bir ölkədə 2-10 min nəfər arasındadır.
Hollandiya, Belçika, Danimarka, İsveçrə və Almaniyada yaşayan azərbaycanlıların əksəriyyəti Türkiyədən köçmüş azərbaycanlılardır. Böyük Britaniya, Çexiya, Slovakiya, Polşa, Avstriya, Estoniya, Belarus, Rusiya, Ukrayna, Moldova və Fransadakı soydaşlarımız isə İrandan və Azərbaycan Respublikasından köçənlərdir.
Azərbaycan diasporunun üçüncü böyük hissəsi Asiya qitəsində məskunlaşmışlar. Onların sayı Banqladeşdə, Hindistan, Əfqanıstan, Pakistan, İordaniya və Orta Asiya respublikalarında yüz minlərlə, İndoneziya, Yəmən Ərəb Respublikası, Yəmən Demokratik Respublikası, Çin, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində, Oman, Səudiyyə Ərəbistanı və Suriyada on minlərlə, İraqda isə təqribən bir milyona çatır.
Afrika qitəsində məskunlaşmış azərbaycanlıların sayı Misir və Əlcəzairdə yüz minlərlə, Sudanda 17 min nəfərdir. Ümumilikdə, son zamanlar aparılan araşdırmalar nəticəsində Cənubi Afrika Respublikası və Zairdə də soydaşlarımızın məskunlaşdıqları müəyyən edilmişdir.
Avstraliya qitəsində isə təxminən 10 minə yaxın azərbaycanlının yaşadığı barədə məlumatlar var.
Azərbaycan diasporunun təşəkkül və formalaşma tarixi bir neçə mənbəyə bölünür:
Azərbaycan Respublikasında, İranda, Gürcüstanda, İraqda, Suriyada, Türkiyədə, Dağıstanda yaşayan etnik azərbaycanlılardan başqa digər ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılar Azərbaycan diasporunu əmələ gətirirlər.
| Ölkə | Say |
|---|---|
| Cəmi | 85-90 000 000 |
| İran | 35 000 000 |
| Azərbaycan | 10 014 600 |
| Türkiyə | 5 500 000 |
| Rusiya | 8 000 000 |
| İraq | 1 500 000 |
| ABŞ | 1 250 000 |
| Misir | 900 000 |
| Gürcüstan | 750 000 |
| Pakistan | 650 000 |
| Ukrayna | 520 000 |
| İordaniya | 450 000 |
| Kanada | 350 000 |
| Hindistan | 340 000 |
| Almaniya | 300 000 |
| Əlcəzair | 280 000 |
| Banqladeş | 175 000 |
| Böyük Britaniya | 170 000 |
| Qazaxıstan | 100 000 |
| Suriya | 95 000 |
| Braziliya | 75 000 |
| Fransa | 70 000 |
| Bolqarıstan | 65 000 |
| Yəmən | 62 000 |
| Özbəkistan | 60 000 |
| Danimarka | 60 000 |
| BƏƏ | 55 000 |
| Norveç | 50 000 |
| Əfqanıstan | 50 000 |
| Türkmənistan | 45 000 |
| Rumıniya | 45 000 |
| İndoneziya | 44 000 |
| Səudiyyə Ərəbistanı | 40 000 |
| İtaliya | 100 000 |
| Çin | 30 000 |
| Macarıstan | 27 000 |
| Meksika | 27 000 |
| Avstriya | 19 000 |
| Küveyt | 19 000 |
| Oman | 19 000 |
| Sudan | 17 000 |
| Qırğızıstan | 16 000 |
| Tacikistan | 14 000 |
| İspaniya | 14 000 |
| Belçika | 13 000 |
| Yunanıstan | 13 000 |
| Polşa | 12 000 |
| Finlandiya | 12 000 |
| Albaniya | 12 000 |
| Argentina | 12 000 |
| Yaponiya | 10 000 |
| Avstraliya | 8 000 |
| Birma | 8 000 |
| Potuqaliya | 7 000 |
| Belorus | 7 000 |
| keçmiş Yuqoslaviya | 6 000 |
| Monqolustan | 5 000 |
| Moldova | 5 000 |
| Latviya | 4 000 |
| İrlandiya | 4 000 |
| Estoniya | 3 000 |
| Malta | 2 500 |
| Litva | 2 000 |
| Çexiya | 2 000 |
| Slovakiya | 2 000 |
| İsveç | 2 000 |
| Butan | 1 500 |
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |
232 citizens
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
