 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Azərbaycan ekzoqam ailələri — azərbaycanlıların digər xalqların, etnik qrupların, tayfaların, dinlərin nümayəndələri ilə nikah bağlaması nəticəsində yaranan ailələr.
Ermənilərin əsrlər boyu müsəlman hakimlərinə tabe olması, onların türk tayfa ağsaqqalları ilə əlaqələri və tez-tez türk-erməni-fars nikahlarının baş verməsi nəticəsində ermənilər fars-türk müsəlman mədəniyyətinin elementlərini, məsələn dillərini, adlarını, musiqilərini, qadınlarının cəmiyyətdə itaətkar mövqeyini və bəzi hallarda hətta çoxarvadlılığı qəbul etmişdir.[1] Vərəndə məliki Hüseyn Naxçıvan xanının qızını qaçırmış və onunla evlənmişdir.[2] Bu nikahdan dünyaya gələn II Şahnəzər öz qızı Hurizad xanımı Pənahəli xanın oğlu İbrahimxəlil xanla evləndirərək Qarabağ xanlığı ilə ittifaqını gücləndirmişdir.[3] Erməni müəllifi Raffiyə görə, II Şahnəzər şəxsi həyatında farsların çoxarvadlılıq adətlərini qəbul etmiş, bununla da xristian mənşəli insanların dini hislərinə təsir etmiş, digər məliklərin nifrətinə səbəb olmuşdur.[4]
Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğətinə görə, azərbaycanlılarla yaxın qonşuluq və daimi münasibətə görə tabasaranlılar onların Azərbaycan dialektini mənimsəyiblər və tədricən öz doğma dillərini unudublar.[5] Tabasaranlılarda azərbaycan dilinin güclənməsi müxtəlif səbəblərə, o cümlədən ailə-məişət (ekzoqam nikahlar) əlaqələrinə görədir.[6] Beləliklə, Tabasaran əhalisinin bir hissəsi (kəndlər: Ərsi, Zil, Gəmeydi, Muqartı, Dərvaq və s.) azərbaycanlılara assimilyasiya olunmuşdur.[7]
Azərbaycan və kürd dillərinin ortaq şəkildə bilinməsinin inkişafına Azərbaycan kürdləri ilə azərbaycanlı qadınların tez-tez nikaha girməsi öz təsirini göstərib. Bu da iki xalqın etnik olaraq yaxınlaşmasına töhfə verib. Kürd ailəsinə daxil olan azərbaycanlı qadınlar bəzən kürd dilini öyrənirdilər. Buna baxmayaraq, onlar adətən ana dilləri olan Azərbaycan dilində danışmağa davam edirdilər. Kürdlər özləri qeyd edirdilər ki, azərbaycanlı qadınlarla evlənəndə kürd kişilər tez-tez dillərini unutmağa başlayır, belə ailələrin uşaqları da əsasən kürd dilini bilmirdilər.[8]
Azərbaycan ləzgilərində digər xalqlarla, başlıca olaraq, azərbaycanlılarla ailə qurma hallarına rast gəlinir. 1925-ci ildə ləzgilərin türklər (azərbaycanlılar) ilə qurduğu 64 ailə var idi.[9] 1951–1962-ci illərdə edilən araşdırmaya görə, azərbaycanlılar və ləzgilər arasında kifayət qədər ekzoqam nikahlar bağlanmışdı.[10] Azərbaycanın 1991-ci il statistikasına görə, ləzgilərin beşdə biri (19.2%) digər xalqların nümayəndələri ilə, başlıca olaraq azərbaycanlılarla nikahda idi.[11]
Gürcüstan azərbaycanlılarının etnik kimliklərini qorumaqlarının və assimilyasiyaya məruz qalmamaqlarının səbəblərindən biri də Gürcüstandakı digər xalqlarla ailə qurma ehtimallarının çox zəif olmasıdır.[12] Xristian-müsəlman nikahlarının sayı digər etnik qruplar arasındakı xristian nikahlarının sayından çox azdır. 2011-ci ilin statistikasına görə, Gürcüstanda gürcü və azərbaycanlının qurduğu ailələrin sayı 2229-dur. Müqayisə üçün, 19325 gürcü-rus, 15013 gürcü-erməni, and 11501 gürcü-osetin ailəsi bu dövrün statistikasında qeyd edilmişdir.[13]
1980-ci illərin sonlarında Azərbaycanda müxtəlif etnik qrupların nümayəndələrinin ailələri şəhərlərdə ümumi nikahların 14 faizini, kəndlərdə isə 2 faizini təşkil edirdi. Azərbaycan qadınları digər xalqlarla nikah bağlanmasını kişilərin ədalətə sığmayan imtiyazı olaraq görürdü. Bundan başqa, 1993-cü ildə İran hökumətinin aldığı qərara görə, heç bir iranlı kişi dövlətdən icazə almadan Azərbaycan Respublikasından olan qadınla evlənə bilməzdi.[14]
Azərbaycanlının xristianla eşq yaşaması mövzusu Azərbaycan ədəbiyyatında mövcuddur. XVI əsr "Əsli və Kərəm" dastanı, XIX–XX əsrlərə aid "Bahadır və Sona", "Əli və Nino" əsərləri bu qəbildəndir. Xristian qızlara aşıq olan Azərbaycan ədəbi qəhrəmanlarının adları Əli xan Ziyadoğlu ("Əsli və Kərəm"in Azərbaycan versiyasında Kərəmin həqiqi adı) və Əli xan Şirvanşirdir ("Əli və Nino" qəhrəmanı).[15] "Əli və Nino" romanı azərbaycanlılar tərəfindən qeyri-rəsmi rəmz olaraq "Azərbaycanın milli romanı" hesab edilir.[16]
"Əsli və Kərəm" dastanının XVI əsr Azərbaycan versiyasında Kərəm Gəncə hökmdarı Ziyad xanın oğludur, Əsli isə erməni Qara-keşişin qızıdır. Dini fanatizm gənclərin qovuşmasına imkan vermir və onların ikisi də ölür. Üzeyir Hacıbəyov 1912-ci ildə bu dastan əsasında "Əsli və Kərəm" operasını yazmışdır.[17][18] Yazıçı Elçin isə "Əsli və Kərəm" dastanı əsasında "Mahmud və Məryəm" romanını yazmış, bu romana əsasən eyniadlı film çəkilmişdir.[19][20]
Kitabi-Dədə Qorqudun "Qan Turalı" boyunda türk qəhrəman xristian hökmdarın qızını alır. Buna baxmayaraq, xristian hökmdar qəhrəmana qarşı düşmənçilik hislərini qoruyub saxlayır və qəhrəmanın həyat yoldaşı ikisi arasındakı mübarizədə öz ərinə bağlılıq göstərir. Tarixdə də Trabzonun Komninlər sülaləsinin türk kürəkənləri ilə münasibətində dastanda təsvir edilən profilə uyğun kişi və qadın şəxsiyyətlərə rast gəlinir, hətta bununla bağlı tarixdə türk kürəkənin məğlub olub öldürüldüyü hallar vardır.[21] "Qan Turalı" ədəbi qəhrəmanı ilə tarixdə oğlunu Trabzon şahzadəsi ilə evləndirən, Ağqoyunlu başçısı Əlaəddin Turəli bəyin (h.i. 1340–1362) eyni adam olması ilə bağlı fikir mövcuddur.[22]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|