 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Mirzə Nəsrullah Bahar — Şamaxılı şair.[3]XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələrindən biri olub. O, Azərbaycan, fars və ərəb dillərində təhsil almış, Şərq ölkələrinə səyahət etmiş, bir müddət Hindistanda yaşamış və Tehranda təbabətlə məşğul olmuşdur. Lirik şeirləri ilə tanınaraq Nəsrəddin şahın sarayında "məlik üş-şüəra" (şairlərin başçısı) adına layiq görülmüşdür. Onun Azərbaycan dilində yazdığı “Qəzəliyyat” və “Nərgiz və gül” məsnəvisi, fars dilində isə “Divani-qəsaid və qəzəliyyat”, “Töhfətül-İraqeyn” əsərləri bədii irsinin əsas nümunələrindəndir.[4]
| Bahar Şirvani[1] | |
|---|---|
| Mirzə Nəsrullah Əbülqasım oğlu Bahar Şirvani [2] | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şamaxı |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
 Bahar Şirvani Vikimənbədə | |
Mirzə Nəsrullah Bahar Şirvani 1835–1836-cı illərdə (hicri 1251) Şamaxı şəhərində tacir ailəsində dünyaya gəlmişdir. Atası Hacı Əbülqasım tacir zümrəsinə mənsub bir şəxs olmuşdur. Bahar hələ məktəbdə oxuduğu illərdə fars, ərəb və türk dillərini mükəmməl mənimsəmişdir. Şeiri gənc yaşlarından yazmağa başlamış, oxuduğu farsca qəzəlləri türkcəyə nəzm formasında tərcümə etməyə meyil göstərmişdir. Bahar klassik Şərq təhsili almış və müxtəlif elmlərdə geniş məlumat toplamışdır.[5]
O, dini mövhumat və cəhalətə qarşı çıxmış, ictimai məclislərdə tənqidi nitqlərlə çıxış edərək cəmiyyətin maariflənməsinə çağırış etmişdir. Bu səbəbdən yerli din xadimləri və ictimai dairələr tərəfindən tənqidə məruz qalmış və nəticədə Şamaxını tərk etmişdir. Bəzi mənbələrə görə şair bir müddət Şərq ölkələrinə səyahət etmiş, Hindistanda yaşamış, hind şairləri ilə yaxından tanış olmuş, çoxsaylı şeirlər yazmışdır. 1858-ci ildə isə Hindistanı tərk edərək Tehrana gəlmişdir.[6]
Bahar uzun bir müddət Tehranda yaşamışdır. O, Nəsrəddin şahın sarayına təqdim etdiyi qəsidə ilə yaxınlaşmış, “Məlik üş-şüəra” (şairlər başçısı) adına layiq görülmüş və rəsmi məvacib alaraq şahın şairlər heyətinə daxil edilmişdir. Bu dövrdə Bahar xarici müəllim vasitəsilə fransız dili öyrənmiş və bu dildə də şeirlər yazmağa başlamışdır.[7]
1878-ci ildən etibarən Bahar Təbrizdə məskunlaşmış, burada ailə həyatı qurmuşdur. Təbrizdə yaşadığı dövrdə o, şəhərdə fəaliyyət göstərən İngiltərə konsulu ilə dostluq etmişdir. Konsul onun elmi və poetik səviyyəsini yüksək qiymətləndirmiş və Baharın əsərlərindən bir qismini — türk, fars və fransız dillərində yazılmış şeirlərini — çap etdirmək məqsədilə Londona aparmışdır. Lakin həmin əsərlərin sonrakı taleyi naməlum olaraq qalmışdır.[8]
Bahar 1883-cü ildə (hicri 1300) Təbrizdə vəfat etmiş və şəhərin tanınmış "Sürxab" qəbiristanlığında, Xaqani Şirvani ilə yanaşı dəfn olunmuşdur.[4]
Mirzə Nəsrullah Bahar müxtəlif dillərdə – türkcə, farsca, ərəbcə və fransızca – şeirlər yazmışdır. Onun yaradıcılığında insanpərvərlik, azadlıq ideyaları və cəmiyyətin maariflənməsi kimi mövzular ön planda olmuşdur. Dini fanatizm və cəhalətə qarşı sərt münasibət bəsləmiş, fikirlərini təkcə poetik yox, həm də publisistik çıxışlar vasitəsilə cəmiyyətə çatdırmışdır.
Baharın üslubunda cinas, eyham, təşbih və istiarə kimi poetik vasitələr geniş yer tutur. Onun bu baxımdan klassik fars poeziyasının tanınmış nümayəndəsi Qaaniyə bənzədilməsi diqqətəlayiqdir. Bahar həm də şərab mövzusunu açıq şəkildə və bəzən Ömər Xəyyamın üslubunda mədh etmişdir ki, bu xüsusiyyətlər onun ictimai nüfuzuna zərbə vurmuş, dövrün dini çevrələrinin qınağına səbəb olmuşdur.[7]
Mirzə Nəsrullah Baharın bir çox əsəri dövrünün əl yazması şəklində qalmış və çap olunmamışdır. Ən məşhur əsərləri bunlardır:[6]
Bu əsərlərin əksəriyyəti müasirləri tərəfindən qeyd edilmiş, lakin nəşri və mühafizəsi ilə bağlı məlumatlar natamam qalmışdır. Vəfatından sonra bir neçə farsca qəzəli Naseh təxəllüslü Ağaəli bəy Əfəndiyev tərəfindən göndərilmiş və nəşrə təqdim olunmuşdur.
Bahar Şirvaninin yaradıcılığı Azərbaycan poeziyasının inkişafına müsbət təsir göstərmiş, Seyid Əzim Şirvani, F.Köçərli onun yaradıcılığını yüksək qiymətləndirmiş, F.Qasımzadə 1974-cü ildə nəşr etdirdiyi "Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" əsərində və Cahangir Qəhrəmanovun tərtib etdiyi, 1978-ci ildə çap olunmuş "Sevimli şeirlər" kitabında Bahar Şirvaninin həyat və yaradıcılığına aid məlumat, əsərlərindən nümunələr vermişlər.[9]
XIX əsrin ikinci yarısında Şamaxı şəhərində fəallaşan ədəbi həyat Mirzə Nəsrullah Bahar Şirvaninin adı ilə sıx bağlıdır. Hələ Bahar Şirvani Şamaxını tərk etməmişdən əvvəl burada şeir məclisləri təşkil edir, ətrafına poeziyaya marağı olan şəxsləri toplayırdı. Onun bu təşəbbüsü yerli ədəbi-mədəni mühitin canlanmasına təsir göstərmiş, sonralar daha sistemli şəkildə fəaliyyət göstərən ədəbi məclislərin – xüsusilə “Beytüs-səfa”nın – təşəkkülünə zəmin yaratmışdır.[10]
Həmin dövrdə Baharın şeir məclislərində Naseh Şirvani, Hacı Səftər kimi şairlərin iştirak etdiyi məlumdur. Tədqiqatçı H.Səmədzadə qeyd edir ki, Naseh Bahar Şirvani ilə şəxsi tanışlıqda olmuş, onun ədəbi məclislərində iştirak etmiş, qonşusu Hacı Səftər Məhərrəm oğlunun vasitəsilə Baharın həyatı və yaradıcılığı ilə maraqlanaraq məlumat toplamışdır. Bu məlumatlar göstərir ki, Şamaxı ədəbi həyatında Baharın rolu təkcə şair və müəllif kimi deyil, həm də təşkilatçı kimi əhəmiyyət kəsb etmişdir.[11]
Şamaxının XIX əsrdəki ədəbi mühitində xüsusi yer tutan “Beytüs-səfa” ədəbi məclisi “Fövcül-füsəha”dan sonra şəhərdə təşkil olunmuş ikinci əsas məclis idi. “Beytüs-səfa” məclisinin adının mənşəyi ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bəziləri məclisin adının onun iştirakçılarından olan Məhəmməd Səfanın evində keçirilmiş olmasından irəli gəldiyini, buna görə də “Səfanın evi” (yəni “Beytüs-səfa”) adlandırıldığını iddia edirlər. Digər tərəfdən məclisin fəal üzvlərindən biri, Molla Mahmud Cavad oğlu Zuyinin farsca yazdığı bir qəzəlinin əvvəlindəki misrada verdiyi məlumata görə 1867-ci ildə (hicri 1284) Əhməd ağanın karvansarasındakı otaqlardan birində şairlər üçün xüsusi məkan ayrılmış, orada Bahar təxəllüslü Mirzə Nəsrullah, Seyid, Rağib, Bixud və Zöv’i şeir məclisi təşkil etmişlər. Zuyi qeyd edir ki, məclisə “Beytüs-səfa” adı birbaşa Bahar tərəfindən verilmiş və o, iştirakçılardan hər birindən bu ada həsr olunmuş şeir yazmağı xahiş etmişdir. Bu qeyddə Məhəmməd Səfanın adı çəkilmədiyi üçün tədqiqatçılar ehtimal edirlər ki, məclisin adı onun təxəllüsündən deyil, əksinə, Səfa bu təxəllüsü məhz “Beytüs-səfa” məclisindəki iştirakı nəticəsində seçmiş və ya ona Seyid Əzim tərəfindən verilmişdir. Zuyi tərəfindən qələmə alınan hadisələrin Baharın Hindistandan qayıtdığı dövrdə baş verməsi ehtimal olunur.[12]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
