Cenub - Wikipedia - Ureyim.az

Cənub sözü Azərbaycan dilində coğrafi istiqaməti ifadə edən əsas anlayışlardan biridir. Bu sözün etimologiyası Türk dilləri və daha geniş mənada Altay dilləri ailəsi ilə bağlıdır. Sözün mənşəyi ilə bağlı əsas aspektlər bunlardır^[3]:

Cənub sözü qədim türk dillərində "can" kökü ilə əlaqələndirilir. Bu kök istilik, həyat və canlılıq anlayışlarını ifadə edir.^[4]Cənub istiqaməti Günəşin daha yüksək olduğu, istiliyin daha çox hiss edildiyi istiqamətlə bağlıdır. Qədim türkcədə "canuv" və ya oxşar ifadələrin isti və cənub anlamında istifadə edildiyi qeyd olunur.

Azərbaycan dilindəki "cənub" sözü, ərəb mənşəli "janub" (جنوب) sözündən gəlmişdir. Ərəb dilində "Janub" cənub istiqamətini ifadə edir və "yan" və ya "yan tərəf" mənasında köklərə malikdir. Bu söz Orta əsrlərdə İslam mədəniyyəti və ərəb-fars mədəni təsirləri vasitəsilə Azərbaycan dilinə keçmişdir.

"Cənub" sözü digər türk dillərində də işlənir. Məsələn, Qazax dilində "оңтүстік" (cənub), qırğız dilində "түштүк" kimi ifadələr daha fərqli tərkibə malik olsa da, istiqamət anlayışına uyğundur. "Cənub" birbaşa "janub" formasından götürüldüyü üçün bu təsir əsasən islam sonrası dövrə aiddir.

Şimal-cənub oxu Yerin fırlanma oxuna uyğun olaraq müəyyən edilir. Cənub, ekvatorun aşağı hissəsində yerləşən istiqamət kimi qəbul edilir. ^[5]Cənubun dəqiq istiqaməti pusula ilə təyin edilir. Pusulanın maqnit iynəsi həmişə maqnit şimalına yönəlir və bunun əks istiqaməti cənubdur. Cənub qütbü cənub yarımkürəsinin ən cənub nöqtəsidir və Antarktida qitəsində yerləşir.^[6]

Cənub səma qütbü Yerin ekvatorunun cənub yarımkürəsindən müşahidə edilə bilən səma qütbüdür. Cənub yarımkürəsində əsas ulduz bələdçisi Cənubi Xaç (Crux) bürcüdür, şimalda isə Şimal Ulduzuna (Polaris) bənzər sabit bir ulduz yoxdur.^[7]