Kanadanın baş naziri (inğ. Prime Minister of Canada, fr. Premier ministre du Canada) — Kanada hökumətinin başçısı, adətən Kanada İcmalar Palatasında ən çox yerə sahib olan siyasi partiyanın rəhbəri. Vestminster modelinə əsasən, baş nazir adətən Parlament üzvü kimi oturur və ən böyük partiyaya və ya partiyaların koalisiyasına rəhbərlik edir. Baş nazir Nazirlər Kabinetini formalaşdırmaq üçün nazirləri seçir. İndiki baş nazir Mark Karni 2025-ci il martın 14-də Castin Trüdonun istefasından sonra vəzifəsinin icrasına başlayıb.
Kanadanın baş naziri | |
---|---|
Prime Minister of Canada | |
![]() Mark Karni | |
pm.gc.ca | |
![]() |
Baş nazir vəzifəsi Kanadanın konstitusiya sənədlərinin heç birində təsvir olunmur və yalnız 1982-ci il Konstitusiya aktının bir neçə bölməsində[1][2] və 1947-ci ildə Kral VI Corc tərəfindən verilmiş Məktublar patentində qeyd olunur.[3] Baş nazir vəzifəsi mövqe və onun funksiyaları konstitusiya konvensiyasına uyğun olaraq idarə olunur və Birləşmiş Krallıqla oxşar mövqe əsasında modelləşdirilir.
2008-ci ildə ictimai rəy sorğusu göstərdi ki, Kanadalıların 51%-i birbaşa baş naziri seçmək üçün səs verib.[4][5] Baş nazir Nazirlər Kabinetinin digər nazirləri ilə birlikdə monarxın adından general-qubernator tərəfindən təyin edilir.[6]
Səsvermə hüququna malik olan istənilən Kanada vətəndaşı (18 yaşdan yuxarı) Baş nazir ola bilər. Adətən baş nazir həm də İcmalar Palatasında oturan deputat olur. Lakin hazırkı baş nazir Mark Kerney deputat deyil (onun 2025-ci il seçkilərində namizəd olacağı gözlənilir).
Baş nazirin daimi səlahiyyət müddəti yoxdur. Baş nazir müxalifət partiyası İcmalar Palatasında əksər səsləri qazandıqda istefa verməlidir. Əgər onun partiyası etimad səsverməsini itirərsə, baş nazir istefa verə bilər, lakin çox vaxt general qubernatordan parlamenti buraxmağı və ümumi seçki təyin etməyə müraciyyət edir.
İcmalar Palatasının üzvləri üçün seçkilər (ümumi seçkilər) sonuncu ümumi seçkidən sonra bir neçə ildən gec olmayaraq (müharibə və ya üsyan halları istisna olmaqla) təyin edilir. Bununla belə, Baş nazir istənilən vaxt general-qubernatordan seçki təyin etməyi tələb edə bilər.
Parlamentin səlahiyyət müddəti konstitusiyaya görə beş il ilə məhdudlaşdırılsa da, Kanada Seçkilər Aktına 2007-ci ildə edilən düzəliş, 56.1(2) bölməsi, Parlamentin səlahiyyət müddətini dörd ilə məhdudlaşdırdı və seçki gününü əvvəlki səsvermə tarixindən sonrakı dördüncü təqvim ilinin oktyabr ayının üçüncü bazar ertəsi təyin etdi.[7]
Parlamentin buraxılmasından sonra, baş nazirin partiyası sonradan İcmalar Palatasında yerlərin əksəriyyətini qazanarsa, baş naziri yenidən təyin etməyə və ya baş nazirin yenidən and içməsinə ehtiyac yoxdur.[8]
Baş nazir Kanada hökumətinin siyasi cəhətdən ən güclü üzvü olduğundan, o, bəzən səhvən Kanadanın dövlət başçısı hesab edilir, baxmayaraq ki, bu rol əslində general qubernator tərəfindən təmsil olunan Kanada monarxına aiddir. Baş nazir, əksinə, hökumətin başçısıdır və yazılı konstitusiya və konstitusiya konvensiyaları ilə idarə olunan kral imtiyazlarının və onun icra səlahiyyətlərinin böyük hissəsinin həyata keçirilməsi ilə bağlı Taca məsləhət verməkdən məsuldur.[9] Bununla belə, baş nazirin funksiyası artan səlahiyyətlə inkişaf edib. Bu gün konstitusiya monarxiyasının doktrinalarına əsasən, baş nazirin verdiyi tövsiyələr adətən məcburidir, yəni baş nazir suveren və ya general-qubernatora tapşırılan bu vəzifələri effektiv şəkildə yerinə yetirir və sonuncunu əsasən mərasim üslubunda hərəkət etməyə buraxır.[9]
Baş nazir (və onun kabineti) əsasən aşağıdakı vəzifələrə təyinatlara nəzarət edir: