Macarıstan–Rumıniya müharibəsi — Birinci Dünya müharibəsindən sonra 1919-cu ildə yaranmış siyasi və hərbi qarşıdurma. Münaqişə Macarıstan Sovet Respublikası ilə Rumıniya krallığı arasında Transilvaniya və Tisa çayı ətrafındakı ərazilərə nəzarət uğrunda baş vermişdir. Bu müharibə Versal sisteminin formalaşmasında, eləcə də Macarıstanın gələcək sərhədlərinin müəyyən edilməsində mühüm rol oynamışdır.[2]
Macarıstan–Rumıniya müharibəsi | |||
---|---|---|---|
Macarıstanda inqilablar və müdaxilələr | |||
![]() Budapeştdə Rumıniya süvariləri, 1919-cu il avqust | |||
Tarix | 13 noyabr 1918 – 3 avqust 1919 (8 ay, 3 həftə) | ||
Yeri | Macarıstan | ||
Nəticəsi | Rumıniyanın qələbəsi | ||
Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
Komandan(lar) | |||
|
|||
Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
İtkilər | |||
|
|||
|
|||
![]() |
Bu müharibə Birinci Dünya müharibəsi sonrası Avropada formalaşmaqda olan sərhədlərin hərbi yolla müəyyən olunmasının nümunəsi sayılır.[3] Rumıniya bu qələbə ilə "Böyük Rumıniya" ideyasına daha da yaxınlaşdı. Macarıstan isə uzunmüddətli diplomatik və siyasi təcrid dövrünə qədəm qoydu.
Münaqişə həm də kommunist hərəkatların hərbi müdaxilələrlə dayandırılmasının ilk nümunələrindən biri sayılır. Rumıniya müdaxiləsi bolşevik Macarıstanın devrilməsində həlledici rol oynadı.[4][5][6]
Birinci Dünya müharibəsindən sonra Avstriya-Macarıstan imperiyası dağıldı və onun tərkibindəki xalqlar öz milli dövlətlərini qurmağa başladılar. 1918-ci ilin noyabrında Macarıstan krallığı Avstriya-Macarıstandan ayrıldı və müstəqil dövlət elan edildi. Lakin daxili qarışıqlıqlar nəticəsində 1919-cu ilin martında Bela Kun rəhbərliyində Macarıstan Sovet Respublikası quruldu. [7][8]Bu hökumət sosialist təməlində inqilabi dəyişikliklər həyata keçirmək istəyir, eyni zamanda 1918-ci ildə itirilmiş torpaqları, xüsusilə Transilvaniyanı geri almağa çalışırdı. Rumıniya isə Transilvaniyanın 1918-ci ildə Alba Yuliya aktı ilə Rumıniyaya birləşdiyini əsas götürərək bölgədə öz hakimiyyətini möhkəmləndirməyə çalışırdı.[9]
Münaqişə 1919-cu ilin aprelində Rumıniya ordusunun Transilvaniyada Macarıstan qüvvələrinə qarşı irəliləməsi ilə başladı. Rumın qoşunları əvvəlcə Tisa çayına qədər olan ərazini işğal etdilər. Macarıstan Sovet Respublikası isə bu işğala qarşı müqavimət göstərərək genişmiqyaslı hücuma başladı.[10]
İyul ayında Macarıstan ordusu, Béla Kunun rəhbərliyi ilə, Tisa çayını keçərək Rumıniya mövqelərinə hücum etdi. Başlanğıcda uğurlar qazansalar da, Rumıniya ordusu strateji əks-hücum təşkil edərək Macar ordusunu geri çəkilməyə məcbur etdi.[11][12]
1919-cu il avqustun 4-də Rumıniya ordusu Macarıstanın paytaxtı Budapeştə daxil oldu. Bu, Macarıstan Sovet Respublikasının süqutu ilə nəticələndi. Bela Kun və digər bolşevik liderlər ölkəni tərk etdilər. Rumıniya işğalçı qüvvələri Budapeştdə bir neçə ay qaldı və yalnız 1920-ci ilin əvvəlində geri çəkildi.[13]
Müharibə Rumıniyanın tam qələbəsi ilə başa çatdı. Macarıstan Sovet Respublikası süqut etdi və onun yerində yeni mühafizəkar hökumət formalaşdı.[14] Münaqişə nəticəsində Rumıniya Transilvaniyada mövqeyini daha da möhkəmləndirdi və bu, sonradan Trianon sülh müqaviləsi ilə beynəlxalq səviyyədə tanındı.[15]
Rumıniya həmçinin Macarıstanın iqtisadi resurslarını və hərbi texnikasını qənimət olaraq ələ keçirdi. [16]Bu hadisələr sonrakı onilliklərdə Macarıstan və Rumıniya münasibətlərində ciddi gərginliyə səbəb oldu.[17][18]