. Ureyim.az

Macaristan Ruminiya Muharibesi - Wikipedia - Ureyim.az

Ana Səhifə - Macaristan Ruminiya Muharibesi

Macarıstan–Rumıniya müharibəsi — Birinci Dünya müharibəsindən sonra 1919-cu ildə yaranmış siyasi və hərbi qarşıdurma. Münaqişə Macarıstan Sovet Respublikası ilə Rumıniya krallığı arasında Transilvaniya və Tisa çayı ətrafındakı ərazilərə nəzarət uğrunda baş vermişdir. Bu müharibə Versal sisteminin formalaşmasında, eləcə də Macarıstanın gələcək sərhədlərinin müəyyən edilməsində mühüm rol oynamışdır.[2]

Macarıstan–Rumıniya müharibəsi
Macarıstanda inqilablar və müdaxilələr
Budapeştdə Rumıniya süvariləri, 1919-cu il avqust
Budapeştdə Rumıniya süvariləri, 1919-cu il avqust
Tarix 13 noyabr 1918 – 3 avqust 1919 (8 ay, 3 həftə)
Yeri Macarıstan
Nəticəsi Rumıniyanın qələbəsi
Münaqişə tərəfləri
  • Macarıstan krallığı (13 noyabr 1918 – 16 noyabr 1918)
  • Birinci Macarıstan Respublikası (16 noyabr 1918 – 21 mart 1919)
  • Macarıstan Sovet Respublikası (21 mart 1919-cu ildən)
Dəstəkçi:
  • RSFSR
  • Rumıniya krallığı
Dəstəkçi:
  • Üçüncü Fransa Respublikası
Komandan(lar)
  • Mixael Karoli
  • Bela Kun
  • Aurel Ştromfeld
  • Vilmoş Böhm
  • Tibor Szamuely
  • Ferents Yulier
  • Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası V. Antonov-Ovseyenko
  • Ferdinand I
  • Prince Carol
  • Traian Moșoiu
  • Gheorghe Mărdărescu
  • Constantin Prezan
  • Marcel Olteanu
  • Ion Antonescu
  • Henri Berthelot
Tərəflərin qüvvəsi

10,000–80,000

10,000–96,000

İtkilər
  • 11,666[1]
  • 3,670 hərbi itki
  • 6,000 cəmi öldürüldü
  • 41,000 tutuldu
  • 3,000[1]
  • 3,000 öldürüldü
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bu müharibə Birinci Dünya müharibəsi sonrası Avropada formalaşmaqda olan sərhədlərin hərbi yolla müəyyən olunmasının nümunəsi sayılır.[3] Rumıniya bu qələbə ilə "Böyük Rumıniya" ideyasına daha da yaxınlaşdı. Macarıstan isə uzunmüddətli diplomatik və siyasi təcrid dövrünə qədəm qoydu.

Münaqişə həm də kommunist hərəkatların hərbi müdaxilələrlə dayandırılmasının ilk nümunələrindən biri sayılır. Rumıniya müdaxiləsi bolşevik Macarıstanın devrilməsində həlledici rol oynadı.[4][5][6]

Mündəricat

  • 1 Tarixi
    • 1.1 Budapeştin işğalı
  • 2 Nəticə
  • 3 İstinadlar
  • 4 Biblioqrafiya

Tarixi

redaktə

Birinci Dünya müharibəsindən sonra Avstriya-Macarıstan imperiyası dağıldı və onun tərkibindəki xalqlar öz milli dövlətlərini qurmağa başladılar. 1918-ci ilin noyabrında Macarıstan krallığı Avstriya-Macarıstandan ayrıldı və müstəqil dövlət elan edildi. Lakin daxili qarışıqlıqlar nəticəsində 1919-cu ilin martında Bela Kun rəhbərliyində Macarıstan Sovet Respublikası quruldu. [7][8]Bu hökumət sosialist təməlində inqilabi dəyişikliklər həyata keçirmək istəyir, eyni zamanda 1918-ci ildə itirilmiş torpaqları, xüsusilə Transilvaniyanı geri almağa çalışırdı. Rumıniya isə Transilvaniyanın 1918-ci ildə Alba Yuliya aktı ilə Rumıniyaya birləşdiyini əsas götürərək bölgədə öz hakimiyyətini möhkəmləndirməyə çalışırdı.[9]

Münaqişə 1919-cu ilin aprelində Rumıniya ordusunun Transilvaniyada Macarıstan qüvvələrinə qarşı irəliləməsi ilə başladı. Rumın qoşunları əvvəlcə Tisa çayına qədər olan ərazini işğal etdilər. Macarıstan Sovet Respublikası isə bu işğala qarşı müqavimət göstərərək genişmiqyaslı hücuma başladı.[10]

İyul ayında Macarıstan ordusu, Béla Kunun rəhbərliyi ilə, Tisa çayını keçərək Rumıniya mövqelərinə hücum etdi. Başlanğıcda uğurlar qazansalar da, Rumıniya ordusu strateji əks-hücum təşkil edərək Macar ordusunu geri çəkilməyə məcbur etdi.[11][12]

Budapeştin işğalı

redaktə

1919-cu il avqustun 4-də Rumıniya ordusu Macarıstanın paytaxtı Budapeştə daxil oldu. Bu, Macarıstan Sovet Respublikasının süqutu ilə nəticələndi. Bela Kun və digər bolşevik liderlər ölkəni tərk etdilər. Rumıniya işğalçı qüvvələri Budapeştdə bir neçə ay qaldı və yalnız 1920-ci ilin əvvəlində geri çəkildi.[13]

Nəticə

redaktə

Müharibə Rumıniyanın tam qələbəsi ilə başa çatdı. Macarıstan Sovet Respublikası süqut etdi və onun yerində yeni mühafizəkar hökumət formalaşdı.[14] Münaqişə nəticəsində Rumıniya Transilvaniyada mövqeyini daha da möhkəmləndirdi və bu, sonradan Trianon sülh müqaviləsi ilə beynəlxalq səviyyədə tanındı.[15]

Rumıniya həmçinin Macarıstanın iqtisadi resurslarını və hərbi texnikasını qənimət olaraq ələ keçirdi. [16]Bu hadisələr sonrakı onilliklərdə Macarıstan və Rumıniya münasibətlərində ciddi gərginliyə səbəb oldu.[17][18]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 Clodfelter, Micheal. Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015. McFarland. 2017. 344–345. ISBN 9781476625850.
  2. ↑ Paxton, Robert; Hessler, Julie. Europe in the Twentieth Century. CEngage Learning. 2011. səh. 129. ISBN 9780495913191.
  3. ↑ Cornelius, Deborah S. Hungary in World War II: Caught in the Cauldron. Fordham University Press. 2011. səh. 9. ISBN 9780823233434.
  4. ↑ Mócsy, István. The Effects of World War I. Brooklyn College Press. 1983. səh. 84. ISBN 9780930888046.
  5. ↑ Kitchen, Martin. Europe Between the Wars. Routledge. 2014. səh. 190. ISBN 9781317867531.
  6. ↑ Romsics, Ignác. Dismantling of Historic Hungary: The Peace Treaty of Trianon, 1920 Issue 3 of CHSP Hungarian authors series East European monographs. Social Science Monographs. 2002. səh. 62. ISBN 9780880335058.
  7. ↑ Dixon, Joe C. Defeat and Disarmament, Allied Diplomacy and Politics of Military Affairs in Austria, 1918–1922. Newark: University of Delaware Press. 1986. səh. 34. ISBN 9780874132212. OCLC 10914238.
  8. ↑ Sharp, Alan. The Versailles Settlement: Peacemaking after the First World War, 1919–1923. Palgrave Macmillan. 2008. səh. 156. ISBN 9781137069689.[daimi ölü keçid].
  9. ↑ Severin, Adrian; Gherman, Sabin; Lipcsey, Ildiko. Romania and Transylvania in the 20th Century. Corvinus Publications. 2006. səh. 24. ISBN 9781882785155.
  10. ↑ Krizman B. The Belgrade Armistice of 13 November 1918 Arxiv surəti 26 aprel 2012 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 26 aprel 2012 at the Wayback Machine in The Slavonic and East European Review January 1970, 48:110.
  11. ↑ Roberts, P. M. World War I: A Student Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-Clio. 1929. səh. 1824. ISBN 9781851098798.
  12. ↑ Breit J. Hungarian Revolutionary Movements of 1918–19 and the History of the Red War in Main Events of the Károlyi Era Budapest 1929. pp. 115–116.
  13. ↑ Agárdy, Csaba. "Trianon volt az utolsó csepp - A Magyar Királyság sorsa már jóval a békeszerződés aláírása előtt eldőlt". veol.hu. Mediaworks Hungary Zrt. 6 June 2016. 24 June 2021 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 May 2020.
  14. ↑ "Primary Documents – King Ferdinand's Proclamation to the Romanian People, 28 August 1916". www.firstworldwar.com. 2022-06-01 tarixində arxivləşdirilib.
  15. ↑ Spencer C. Tucker. The Great War, 1914-1918 (Warfare and History). Routledge. 2002. səh. 119. ISBN 9781134817504.
  16. ↑ Michael S. Neiberg. Arms and the Man: Military History Essays in Honor of Dennis Showalter. Brill Publishers. 2011. səh. 156. ISBN 9789004206946.
  17. ↑ Alan Ogden. Through Hitler's Back Door: SOE Operations in Hungary, Slovakia, Romania and Bulgaria 1939–1945. Casemate Publishers. 2010. səh. 17. ISBN 9781844685868.
  18. ↑ Jim MacGregor; Gerry Docherty. Prolonging the Agony: How The Anglo-American Establishment Deliberately Extended WWI by Three-and-a-Half Years. TrineDay. 2018. səh. 457. ISBN 9781634241571.

Biblioqrafiya

redaktə
  • Bachman, Ronald D., redaktorGreater Romania and the Occupation of Budapest // Romania: A Country Study. Library of Congress. Washington: Government Printing Office. 1991. OCLC 470420391.
  • Bandholtz, Harry Hill. An Undiplomatic Diary. New York: Columbia University Press. 1933. OCLC 716592714.
  • Barclay, Glen St. John. 20th Century Nationalism. London: Weidenfeld & Nicolson. 1971. ISBN 9780297004783. OCLC 227012.
  • Bernád, Dénes; Kliment, Charles K. Magyar Warriors: The History of the Royal Hungarian Armed Forces, 1919–1945. 1. Solihull: Helion. 2015. ISBN 9781906033880. OCLC 649804607.
  • Bodo, Béla. "Paramilitary violence in Hungary after the first world war". East European Quarterly. 38 (2). 2004: 129–172. ISSN 0012-8449. ProQuest 195170875.
  • Breit, József. Main Events of the Károlyi Era // Hungarian Revolutionary Movements of 1918–19. 1. Budapest: Magy. Kir. 1925. OCLC 55974053.
  • Busky, Donald F. Communism in History and Theory: The European Experience. Westport, Conn.: Greenwood. 2002. ISBN 9780275977344. OCLC 52923931.
  • Eby, Cecil D. Hungary at War: Civilians and Soldiers in World War II. University Park: Penn State University Press. 2007. ISBN 9780271040882.
  • Grecu, Dan. "The Romanian military occupation of Hungary, April 1919 – March 1920". Romanian Postal History Bulletin. 5 (2). 1995: 14–35. OCLC 752328222.
  • Iancu, Gheorghe. The Ruling Council: The Integration of Transylvania into Romania. Bibliotheca Rerum Transsilvaniae. 8. Cluj-Napoca: Center for Transylvanian Studies. 1995. ISBN 9789739132787. OCLC 750927127.
  • Kirițescu, Constantin. Istoria războiului pentru întregirea României (rumın). 2. Bucharest: România Nouă. 1924. OCLC 251736838.
  • Lojkó, Miklós. Meddling in Middle Europe: Britain and the 'Lands Between', 1919–1925. New York: Central European University. 2006. ISBN 9789637326233. OCLC 60596123.
  • MacMillan, Margaret. Paris 1919, Six Months that Changed the World. New York: Random House. 2002. ISBN 9780375760525.
  • Mărdărescu, Gheorghe D. Campania pentru desrobirea Ardealului și ocuparea Budapestei, 1918–1920 (rumın). Bucharest: Editura Militară. 2009. ISBN 9789733207948.
  • Mitrasca, Marcel. Moldova: A Romanian Province Under Russian Rule, Diplomatic History. New York: Algora. 2002. ISBN 9781892941862. OCLC 49627640.
  • Ormos, M. Hungarian Soviet Republic and Intervention by the Entente // War and Society in East Central Europe. 6. Brooklyn College Press. 1982. OCLC 906429961.
  • Torrey, Glenn E. The Romanian Battlefront in World War I. University Press of Kansas. 2011. ISBN 9780700620173.
  • Treptow, Kurt W. A History of Romania (fourth). Iași: Center for Romanian Studies. 2003. ISBN 9789739432351. OCLC 171567048.
  • Webb, Adrian. The Routledge Companion to Central and Eastern Europe since 1919. New York: Routledge. 2008. ISBN 9780203928172. OCLC 231413115.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Macarıstan–Rumıniya_müharibəsi&oldid=8146045"
UREYIM.AZ