. Ureyim.az

Macarlarin Qedim Tarixi - Wikipedia - Ureyim.az

Ana Səhifə - Macarlarin Qedim Tarixi

Macarların qədim tarixi (mac. magyar őstörténet) — Avropaya gəlişindən əvvəlki dövr. Bu dövr Macar xalqının etnik mənşəyi, dili, tayfa strukturu və Karpat hövzəsinə köç etməzdən əvvəlki həyat tərzi ilə bağlı araşdırmaları özündə birləşdirir.[1] Macar xalqının kökləri qədim türklər, fin-uqor tayfaları və digər qədim xalqlarla əlaqələndirilir.[2] Macar xalqının mənşəyi haqqında bir neçə fərqli nəzəriyyə mövcuddur.[3] Əsasən, macarlar fin-uqor mənşəli xalq kimi qəbul edilir, lakin onların genetik və mədəni irsi Asiya və Avropa xalqları ilə qarışmışdır.[4]

Mündəricat

  • 1 Fin-uqor mənşəyi
  • 2 Avrasiyaya hərəkəti və köç dönəmi
    • 2.1 Etelkozə məskunlaşma
  • 3 Mədəni və genetik irsi
  • 4 İstinadlar
  • 5 Ədəbiyyat
  • 6 Xarici keçidlər

Fin-uqor mənşəyi

redaktə

Dilçi və tarixi araşdırmalara əsasən, macar dili fin-uqor dilləri ailəsinə daxildir. Bu ailəyə fin, eston, komi, mordva və hantı-mansı dilləri də aiddir.[5] Macarların uzaq əcdadları eramızdan əvvəl III-II minilliklərdə Qərbi Sibir və Ural dağları ərazisində yaşayan fin-uqor tayfaları ilə bağlı idilər. Eramızdan əvvəl II minillikdə fin-uqor tayfaları iki böyük qrupa ayrılmışdır:[6] Fin-Perm qolu (bugünkü fin və eston xalqlarının əcdadları) və Uqor qolu (hantı, mansı və macarların əcdadları). Macarların əcdadları olan uqorlar eramızdan əvvəl I minillikdə Cənubi Ural və Volqa ərazilərində yaşayırdılar.[7]

Avrasiyaya hərəkəti və köç dönəmi

redaktə

Eramızın I minilliyində macarların əcdadları müxtəlif türkdilli tayfalarla əlaqəyə girdilər və onların təsirinə məruz qaldılar.[8] Macarların köçəri həyat tərzi sürməsi və müxtəlif xalqlarla qarışması onların mədəniyyətinə və dilinə türk elementlərinin daxil olmasına səbəb olmuşdur. VIII əsrdə macar tayfaları Xəzər xaqanlığının tərkibində idilər.[9] Onlar Xəzərlərin tabeçiliyində olsalar da, müəyyən muxtariyyətə sahib idilər. Xəzər təsiri macarların hərbi və siyasi quruluşuna, həmçinin dilinə böyük təsir göstərmişdir. Bu dövrdə macarlar iki əsas qrupa ayrıldılar: Kabarlar və əsas Macar tayfaları. Kabar tayfaları qıpçaq-türk mənşəli olub, sonradan macar tayfaları ilə birləşmişdilər.[10]

Etelkozə məskunlaşma

redaktə

IX əsrdə Peçeneqlərin hücumları nəticəsində macarlar Xəzər hakimiyyətindən çıxdılar və qərbə doğru köç etməyə başladılar.[11] Onlar Dnepr, Dnestr və Dunay çayları arasındakı Etelkoz bölgəsində məskunlaşdılar. Burada macar tayfaları konfederasiya halında birləşdilər və Böyük Knyazlıq sistemi formalaşdı.[12] Etelkoz dövrü (IX əsr) Macarların qonşu xalqlarla — slavyanlar, bolqarlar, bizanslılar və franklarla ilk ciddi qarşılıqlı əlaqələr qurduğu dövr olmuşdur. Macarlar bu ərazidə uzun müddət qala bilmədilər, çünki 895-ci ildə Peçeneqlər və Bolqar çarlığı ilə münaqişələr səbəbindən qərbə doğru hərəkət etdilər. 895-ci ildə Arpad rəhbərliyi altında Macar tayfaları Karpat hövzəsinə daxil oldular. Bu hadisə "Macarların Böyük Köçü" (ing. Hungarian Conquest) adlanır və onların Avropa tarixində yeni dövrün başlanğıcı sayılır.[13]

Macarların Karpat hövzəsinə köçü bir neçə mərhələdə baş vermişdir:[14]

  • 895-ci il — Dunay çayını keçərək Panonn ərazisinə daxil oldular.
  • 900-902-ci illər — Böyük Moraviya və Bavariya ilə döyüşlərdə iştirak etdilər.
  • 907-ci il — Pressburq döyüşündə Bavyara ordusunu məğlub edərək bölgədə tam hakimiyyətlərini möhkəmləndirdilər.

Hadisələr Macar tayfalarının Orta Avropada daimi məskunlaşmasına və Macar dövlətinin əsasının qoyulmasına səbəb olmuşdur.[15]

Mədəni və genetik irsi

redaktə

Macarların qədim tarixi onların mədəniyyətinin və genetikasının müxtəlif xalqların təsiri altında formalaşdığını göstərir. Onların hərbi ənənələri türklərdən, dini inancları fin-uqor mənşəli köklərindən, sosial və siyasi strukturları isə Xəzərlər və Bizanslılardan təsirlənmişdir.[16] Genetik tədqiqatlar göstərir ki, müasir macarlar fin-uqor, türk, slavyan və german etnoslarının qarışığıdır. Lakin onların dili və mədəniyyəti əsasən fin-uqor köklərinə söykənir.[17] Macarların qədim tarixi onların Şərqi Avropadan Orta Avropaya olan böyük köçü, müxtəlif xalqlarla qarşılıqlı əlaqələri və Karpat hövzəsində dövlət qurma prosesi ilə bağlıdır. Onların keçmişi həm fin-uqor, həm də türk-monoqol təsirləri ilə formalaşmış və nəticədə güclü bir dövlətə çevrilmişlər.[18] Macarların Xəzər, Peçeneq, Bolqar, Slavyan və Alman xalqları ilə əlaqələri onların tarixinin əsas mərhələlərini formalaşdırmışdır.[19] Xüsusilə, Arpad sülaləsinin rəhbərliyi altında Karpat hövzəsində məskunlaşmaları Macar xalqının və dövlətçiliyinin əsasını qoymuşdur.[20] Bu dövr Macarların orta əsrlərdə Avropa siyasi səhnəsində aparıcı gücə çevrilməsinə yol açmışdır və onların tarixi təkcə Orta Avropa deyil, bütövlükdə Avrasiya tarixi üçün əhəmiyyətlidir.[21]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Anonymus, Notary of King Béla: The Deeds of the Hungarians (Edited, Translated and Annotated by Martyn Rady and László Veszprémy) (2010). In: Rady, Martyn; Veszprémy, László; Bak, János M. (2010); Anonymus and Master Roger; CEU Press; ISBN 978-963-9776-95-1
  2. ↑ Harmatta, János. A magyarok nevei görög nyelvű forrásokban [The Hungarians' ethnonyms in Greek sources] // Kovács, László; Veszprémy, László (redaktorlar ). Honfoglalás és nyelvészet [The Hungarian Conquest and Linguistics]. Balassi Kiadó. 1997. 119–140. ISBN 963-506-108-0.
  3. ↑ Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (Greek text edited by Gyula Moravcsik, English translation by Romillyi J. H. Jenkins) (1967). Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies. ISBN 0-88402-021-5
  4. ↑ "Ibn Rusta on the Magyars 903–913" (2012). In: Ibn Fadlān: Ibn Fadlān on the Land of Darkness: Arab Travellers in the Far North (Translated with an Introduction by Paul Lunde and Caroline Stone) (2012); Penguin Books; ISBN 978-0-140-45507-6
  5. ↑ Simon of Kéza: The Deeds of the Hungarians (Edited and translated by László Veszprémy and Frank Schaer with a study by Jenő Szűcs) (1999). CEU Press. ISBN 963-9116-31-9
  6. ↑ The Annals of Fulda (Ninth-Century Histories, Volume II) (Translated and annotated by Timothy Reuter) (1992). Manchester University Press. ISBN 0-7190-3458-2
  7. ↑ The Annals of St-Bertin (Ninth-Century Histories, Volume I) (Translated and annotated by Janet L. Nelson) (1991). Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-3426-8
  8. ↑ "The Chronicle of Regino of Prüm" (2009). In: History and Politics in Late Carolingian and Ottonian Europe: The Chronicle of Regino of Prüm and Adalbert of Magdeburg (Translated and annotated by Simon MacLean); Manchester University Press; ISBN 978-0-7190-7135-5
  9. ↑ The Hungarian Illuminated Chronicle: Chronica de Gestis Hungarorum (Edited by Dezső Dercsényi) (1970). Corvina, Taplinger Publishing. ISBN 0-8008-4015-1
  10. ↑ The Taktika of Leo VI (Text, translation, and commentary by George T. Dennis) (2010). Dumbarton Oaks. ISBN 978-0-88402-359-3
  11. ↑ Klima, László. The history of research on the ancestral Uralic homeland // Nanovfszky, György (redaktor). The Finno-Ugric World. Teleki László Foundation. 2004. 15–24. ISBN 963-7081-01-1.
  12. ↑ "The Life of Constantine"; "The Life of Methodius" (1983). In: Kantor, Marvin (1983); Medieval Slavic Lives of Saints and Princes; pp. 23–161. University of Michigan; ISBN 0-930042-44-1
  13. ↑ Erdélyi, István. Moharos, Éva (redaktor). A magyar honfoglalás és előzményei (macar). Debrecen: Kossuth Könyvkiadó. 1986. ISBN 963-09-3019-6. ISSN 0324-7953.
  14. ↑ Berend, Nora; Urbańczyk, Przemysław; Wiszewski, Przemysław. Central Europe in the High Middle Ages: Bohemia, Hungary and Poland, c. 900-c. 1300. Cambridge University Press. 2013. ISBN 978-0-521-78156-5.
  15. ↑ Brook, Kevin Alan. The Jews of Khazaria. Rowman & Littlefield. 2006. ISBN 978-0-7425-4982-1.
  16. ↑ Cartledge, Bryan. The Will to Survive: A History of Hungary. C. Hurst & Co. 2011. ISBN 978-1-84904-112-6.
  17. ↑ Curta, Florin. Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge University Press. 2006. ISBN 978-0-521-89452-4.
  18. ↑ Engel, Pál. The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers. 2001. ISBN 1-86064-061-3.
  19. ↑ Ertl, Alan W. Toward an Understanding of Europe: A Political Economic Précis of Continental Integration. Universal-Publishers. 2008. ISBN 9781599429830.
  20. ↑ Fodor, István. In Search of a New Homeland: The Prehistory of the Hungarian People and the Conquest. Corvina Kiadó. 1975. ISBN 963-13-1126-0.
  21. ↑ Gulya, János. A magyarok önelnevezésének eredete [Origin of the self-designation of the Hungarians] // Kovács, László; Veszprémy, László (redaktorlar ). Honfoglalás és nyelvészet [The Hungarian Conquest and Linguistics]. Balassi Kiadó. 1997. 85–97. ISBN 963-506-108-0.

Ədəbiyyat

redaktə
  • Kontler, László. Millennium in Central Europe: A History of Hungary. Atlantisz Publishing House. 1999. ISBN 963-9165-37-9.
  • Kovács, László. Remarks on the archaeological remains of the 9th–10th century Hungarians // Mende, Balázs Gusztáv (redaktor). Research on the Prehistory of the Hungarians: Review: Papers Presented at the Meetings of the Institute of Archaeology of the HAS, 2003–2004. Archaeological Institute of the HAS. 2005. 351–368. ISBN 963-7391-87-8.
  • Kristó, Gyula. Hungarian History in the Ninth Century. Szegedi Középkorász Muhely. 1996. ISBN 963-482-113-8.
  • Langó, Péter. Archaeological research on the conquering Hungarians: a review // Mende, Balázs Gusztáv (redaktor). Research on the Prehistory of the Hungarians: Review: Papers Presented at the Meetings of the Institute of Archaeology of the HAS, 2003–2004. Archaeological Institute of the HAS. 2005. 175–340. ISBN 963-7391-87-8.
  • László, Gyula. The Magyars: Their Life and Civilisation. Corvina. 1996. ISBN 963-13-4226-3.
  • Macartney, C. A. The Medieval Hungarian Historians: A Critical & Analytical Guide. Cambridge University Press. 1953. ISBN 978-0-521-08051-4.
  • Molnár, Miklós. A Concise History of Hungary. Cambridge University Press. 2001. ISBN 978-0-521-66736-4.
  • Róna-Tas, András. Hungarians and Europe in the Early Middle Ages: An Introduction to Early Hungarian History (Translated by Nicholas Bodoczky). CEU Press. 1999. ISBN 978-963-9116-48-1.
  • Spinei, Victor. The Great Migrations in the East and South East of Europe from the Ninth to the Thirteenth Century (Translated by Dana Badulescu). Romanian Cultural Institute. 2003. ISBN 973-85894-5-2.
  • Szabados, György. Magyar államalapítások a IX-X. században [Foundations of the Hungarian States in the 9th–10th Centuries] (macar). Szegedi Középkorász Műhely. 2011. ISBN 978-963-08-2083-7.
  • Szíj, Enikő. The past and present of the research on the prehistory of the Hungarians:Historiography // Mende, Balázs Gusztáv (redaktor). Research on the Prehistory of the Hungarians: Review: Papers Presented at the Meetings of the Institute of Archaeology of the HAS, 2003–2004. Archaeological Institute of the HAS. 2005. 115–156. ISBN 963-7391-87-8.
  • Tóth, Sándor László. Levédiától a Kárpát-medencéig [From Levedia to the Carpathian Basin] (macar). Szegedi Középkorász Műhely. 1998. ISBN 963-482-175-8.
  • Tóth, Sándor László. The past and present of the research on the prehistory of the Hungarians:Historiography // Mende, Balázs Gusztáv (redaktor). Research on the Prehistory of the Hungarians: Review: Papers Presented at the Meetings of the Institute of Archaeology of the HAS, 2003–2004. Archaeological Institute of the HAS. 2005. 45–86. ISBN 963-7391-87-8.
  • Türk, Attila. "The new archaeological research design for early Hungarian history" (PDF). Hungarian Archaeology. hungarianarchaeology.hu. Summer 2012. 4 March 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 December 2014.
  • Veres, Péter. The Uralic and Hungarian ancestral homeland: the state of current research // Nanovfszky, György (redaktor). The Finno-Ugric World. Teleki László Foundation. 2004. 31–36. ISBN 963-7081-01-1.
  • Zimonyi, István. The state of the research on the prehistory of the Hungarians: Historiography (Oriental sources, history of the Steppe) // Mende, Balázs Gusztáv (redaktor). Research on the Prehistory of the Hungarians: Review: Papers Presented at the Meetings of the Institute of Archaeology of the HAS, 2003–2004. Archaeological Institute of the HAS. 2005. 87–102. ISBN 963-7391-87-8.
  • Bowlus, Charles R. Franks, Moravians and Magyars: The Struggle for the Middle Danube, 788–907. University of Pennsylvania Press. 1994. ISBN 0-8122-3276-3.
  • Makkai, László. The Hungarians' prehistory, their conquest of Hungary and their raids to the West to 955 // Sugar, Peter F.; Hanák, Péter; Frank, Tibor (redaktorlar ). A History of Hungary. Indiana University Press. 1994. 8–14. ISBN 0-253-35578-8.

Xarici keçidlər

redaktə
  • Hofer, Tamás. "Ethnography and Hungarian Prehistory (Edited version of a lecture held at the conference "Ethnography and Prehistory," organized by the Hungarian Prehistoric Committee of the Hungarian Academy of Sciences on December 5, 1995)". Budapesti Könyvszemle – BUKSZ. Fall 1996. İstifadə tarixi: 9 December 2014.
  Vikianbarda Macarların qədim tarixi ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Macarların_qədim_tarixi&oldid=8091280"
UREYIM.AZ