Osmanli Habsburq Doyusleri - Wikipedia - Ureyim.az

XVI əsrdə Osmanlı imperiyası Avropada siyasi və hərbi baxımdan dominant gücə çevrilmişdi. Avropa isə bu dövrdə həm Reformasiya hərəkatı, həm də Fransa–Habsburq rəqabəti ilə zəiflədilmiş vəziyyətdə idi. Avropa ölkələrinin səfərbərliyi və müttəfiqlik qurmaq bacarığı Osmanlının ardıcıl yürüşlərinə qarşı durmağa mane olurdu. Digər tərəfdən, Osmanlı imperiyasının da daxili və xarici problemləri vardı. ^[5]Şərqdə Səfəvilərlə müharibələr, cənubda isə Misir Məmlükləri ilə münasibətlər Osmanlının bütün gücünü Avropaya yönəltməsinə imkan vermirdi. Buna baxmayaraq, imperiya bir neçə istiqamətdə uğurlu müharibələr apardı və Balkan yarımadasında böyük ərazilər ələ keçirmişdir.^[6]

1526-cı ildə Mohaç döyüşü zamanı Macarıstan kralı II Layoş həlak olmuşdur. ^[7]Onun dul arvadı Avstriyaya sığınaraq qardaşı, Habsburq şahzadəsi I Ferdinanddan yardım istəmişdir.^[8] Ferdinand öz növbəsində Macarıstan taxtına iddia irəli sürmüşdür. Macar zadəganlarının bir hissəsi Ferdinandı, digər hissəsi isə Yanoş Zapolyayı kral elan etmişdir. Bu daxili parçalanma ölkəni zəiflətmiş və Osmanlıların müdaxiləsinə zəmin yaratmışdır. 1529-cu ildə Osmanlı sultanı I Süleyman Qanuni Macarıstanı işğal edərək Yanoşu dəstəkləmişdir və onu öz vassalı olaraq tanımışdır. Bununla da Macarıstan üç hissəyə bölünmüşdür: Osmanlıya bağlı Krallıq (Yanoşun idarəsində), Osmanlı işğalında olan ərazilər və Habsburqların idarə etdiyi qərb hissəsi.^[9]

Osmanlı-Habsburq mübarizəsi təkcə Mərkəzi Avropa ilə məhdudlaşmırdı. ^[10]Aralıq dənizində də ciddi qarşıdurmalar baş verdi. Osmanlı donanmasının məşhur admiralı Xeyrəddin Barbarossa Aralıq dənizində üstünlüyü təmin etmişdir. 1534-cü ildə Tunisi fəth etmişdir, lakin 1535-ci ildə bu şəhər İmperator V Karl tərəfindən yenidən ələ keçirilmişdir. 1543-cü ildə Barbarossa Fransa donanması ilə birlikdə Habsburqlara qarşı Nitsa şəhərinə hücum etmişdir. Bu, Fransa–Osmanlı ittifaqı çərçivəsində baş tutmuşdu. Habsburqlar isə Osmanlılara qarşı Fars–Habsburq əməkdaşlığı quraraq yeni cəbhə açmağa cəhd etdilər.^[11]

1565-ci ildə Osmanlılar Malta adasını mühasirəyə aldılar. ^[12]Burada yerləşən Müqəddəs Yəhya ordeni (Yohannitlər) möhkəm müqavimət göstərmişdir və mühasirə uğursuzluqla nəticələnmişdir. 1571-ci ildə Lepanto döyüşü baş vermişdir. Papa, İspaniya və Venesiyanın yaratdığı Müqəddəs İttifaqı Osmanlı donanmasını məğlub etmişdir. Bu döyüş Qərbdə İslam üzərində tarixi bir qələbə kimi qeyd olunsa da, Osmanlılar tezliklə yeni donanma quraraq Aralıq dənizindəki mövqelərini saxladılar.

1682-ci ildə Habsburq hücumlarına cavab olaraq, Osmanlı imperiyası Avstriyaya qarşı böyük ordu göndərmişdir, lakin 1683-cü ildə ordu Vyana döyüşündə məğlub edilmişdir. 1684-cü ildə Avstriya, Polşa və Venesiyanın iştirakı ilə Osmanlıya qarşı Müqəddəs İttifaq yaradılmışdır. 1686-cı ildə Rusiya çarlığı ilə Polşa–Litva Birliyi arasında Əbədi Sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra Rusiya da Müqəddəs İttifaqa qoşulmuşdur. Sonrakı 16 il ərzində Avstriya qoşunları genişmiqyaslı hücuma keçərək Osmanlıdan mühüm əraziləri — Cənubi Macarıstanı və Transilvaniyanı — geri almışdırlar. 1699-cu ildə imzalanan Karlovits sülhü nəticəsində Osmanlı dövləti ərazilərin əldən çıxmasını rəsmən tanımağa məcbur olmuşdur: Macarıstan, Transilvaniya və Xorvatiya Avstriyanın, Moreya və Arxipelaq adaları Venesiyanın, 1672-ci ildən bəri Osmanlının nəzarətində olan Podolya isə Polşanın nəzarətinə keçmişdir.

XVII əsrin sonlarında Avropa dövlətləri hərbi texnologiya və təşkilatçılıqda üstünlük qazanmışdır. 1648-ci il Vestfaliya sülhü və İspan taxt-tac müharibəsi (1701–1714) nəticəsində Habsburqların Avropadakı mövqeləri dəyişmişdir. Avstriya Habsburqları Macarıstanda və Balkanlarda əraziləri geri almağa başladılar. Bu münaqişələr Birinci Dünya müharibəsinə qədər davam etmişdir. Hər iki imperiya – Osmanlı və Avstriya-Macarıstan – bu müharibədə müttəfiq oldular və 1918-ci ildə müharibənin sonunda hər ikisi süqut etmişdir.^[13]