Proksimal Inkisaf Zonasi - Wikipedia - Ureyim.az

Proksimal inkişaf zonası, fərdin hal-hazırda müstəqil şəkildə yerinə yetirə bildiyi bacarıqlarla, yalnız digərlərinin dəstəyi ilə yerinə yetirə bildiyi bacarıqlar arasındakı sahədir. Başqa sözlə, bu zona inkişaf etməkdə olan bacarıqların potensial sahəsini təmsil edir.^[3]

Lev Vıqotskinin sözləri ilə:^[4]

Uşaq bu gün başqalarının köməyi ilə edə bildiklərini sabah təkbaşına edə biləcək.

Proksimal inkişaf zonası (PİZ) anlayışının əsasını fərdin hal-hazırda müstəqil şəkildə bacardığı fəaliyyətlərlə, yalnız başqasının köməyi ilə yerinə yetirə bildiyi fəaliyyətlər arasındakı fərq təşkil edir. Bu, öyrənmə prosesinin aktiv və sosial xarakterini ön plana çəkir.

• Real inkişaf səviyyəsi — bu səviyyə öyrənənin artıq müstəqil şəkildə icra edə bildiyi tapşırıqları və davranışları əhatə edir. Buraya əvvəlki təlim və təcrübə nəticəsində mənimsənilmiş, artıq avtomatlaşdırılmış bacarıqlar daxildir.^[5]
• Potensial inkişaf səviyyəsi — bu səviyyə isə fərdin hələ tam mənimsəmədiyi, lakin müəllim, valideyn və ya daha bilikli bir həmyaşıdın köməyi ilə yerinə yetirə biləcəyi tapşırıqlardan ibarətdir. Bu sahə uşağın inkişaf istiqamətini və öyrənmə potensialını əks etdirir.
• Proksimal inkişaf zonası (PİZ) — məhz bu iki səviyyə arasında yerləşən sahədir. Bu zona öyrənmə və təlim üçün ən məhsuldar və səmərəli sahə hesab olunur, çünki burada təqdim olunan vəzifələr nə çox asan, nə də çox çətindir – öyrənən bu tapşırıqları başqasının dəstəyi ilə yerinə yetirə bilir və zamanla onları müstəqil şəkildə bacarır.^[6]

Bu üç anlayış birlikdə öyrənmə prosesinin dinamikasını və fərdin inkişaf yollarını daha yaxşı başa düşmək üçün nəzəri əsas yaradır.

Proksimal inkişaf zonası pedaqoji nəzəriyyə və praktikada mühüm yer tutur. Bu konsepsiya təlimin sadəcə bilik ötürməkdən ibarət olmadığını, əksinə, öyrənənin inkişaf potensialını müəyyən edib, onu mərhələli şəkildə realizə etməyə imkan verdiyini vurğulayır.^[7] Bu baxımdan PİZ müəllimlərin və pedaqoqların tədris prosesini şagirdin fərdi inkişaf səviyyəsinə uyğun planlaşdırmasına kömək edir.

• Dəstəkləyici öyrənmə (scaffolding) — öyrənmə zamanı müəllimin və ya mentorun öyrənənə təqdim etdiyi müvəqqəti dəstək mexanizmidir. Bu yardım öyrənənin müstəqil şəkildə yerinə yetirə bilmədiyi tapşırıqları icra etməsinə imkan yaradır. Dəstək tədricən azaldılır və öyrənən müstəqil fəaliyyətə keçid edir.^[8]
• Kooperativ öyrənmə — öyrənənlər bir-birilə əməkdaşlıq edərək yeni bilik və bacarıqları mənimsəyirlər. Bu, xüsusilə PİZ daxilində effektiv olur, çünki daha bilikli şagirdlər digərlərinə yardım edərək onların potensial inkişaf səviyyəsini aktivləşdirirlər.
• Məqsədli tədris planlaması — PİZ konsepsiyasına əsaslanan dərs planlaması fərdin hazırkı səviyyəsini və potensial imkanlarını nəzərə alaraq mərhələli şəkildə həyata keçirilir. Bu, tapşırıqların tədricən mürəkkəbləşdirilməsi, fərdin inkişaf ritminə uyğunlaşdırılması və real öyrənmə nəticələrinin əldə olunmasına şərait yaradır.^[9]

Bu metodların istifadəsi öyrənənin təlimə motivasiyasını artırır, dərketmə bacarıqlarını stimullaşdırır və daha dayanıqlı öyrənmə nəticələri əldə etməyə imkan verir.

PİZ anlayışı zamanla inkişaf etdirilmiş və müasir öyrənmə nəzəriyyələri ilə uyğunlaşdırılmışdır.^[10] Bəzi tənqidçilər bu anlayışın qeyri-müəyyən sərhədlərə malik olduğunu və tətbiqdə subyektiv interpretasiyaya açıq olduğunu bildirirlər. Bununla belə, müasir təhsil sistemlərində onun tətbiqi geniş vüsət almışdır.^[11]

•   Vikianbarda Proksimal inkişaf zonası ilə əlaqəli mediafayllar var.
• Chaiklin, S. (2003). "The Zone of Proximal Development in Vygotsky's analysis of learning and instruction." In Kozulin, A., Gindis, B., Ageyev, V. & Miller, S. (Eds.) Vygotsky's educational theory and practice in cultural context. 39–64. Cambridge: Cambridge University.
• Mayer, R. E. (2008). Learning and instruction. (2nd ed., pp. 462–463). Upper Saddle River, NJ: Pearson Education.