 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Qiraət (ərəb. القراءة) — Quranın təcvid qanunlarına və fərqli rəvayətlərə uyğun qiraət alimlərinin (imamlarının) oxunuş tərzini öyrənən elm sahəsi. Qiraət İslamın ilk dövrlərindən bu günə qədər qorunub saxlanılmış və müxtəlif elmi mərhələlərdən keçərək sistemləşdirilmişdir. Bu elmin əsas məqsədi Quranın orijinal şəkildə qorunmasını və düzgün oxunuşunu təmin etməkdir.
| Qiraət | |
|---|---|
| ərəb. القراءة | |
 | |
| Elektron versiya Elektron versiya | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Ərəb dili lüğətlərində "qiraət" "oxumaq", "tələffüz etmək" mənalarında məsdər, "səsli və ya səssiz, nəğməli və yə nəğməsiz oxuma, tilavət etmə" mənalarında isə isimdir. "Qiraət"lə eyni kökdən gələn "quran" kəliməsi də məsdərdir.[1] Quranda "qiraət" sözünə rast gəlinməsə də "tilafət" kəliməsindən bir-neçə dəfə istifadə olunmuşdur. Qiraət kökünün ismi-fəili olan "qari" (ərəb. قاري), "Quran tilavət edən" demək olub, mübtədi və müntəhi olmaqla iki yerə ayrılır. İfrad metodu ilə qiraət öyrənməyə başlayıb, eyni metodla üç imamın qiraətini mənimsəyən şəxsə "mübtədi", qiraətlərin əksəriyyətini və məşhur olanlarını oxuyub nəql edən şəxsə "müntəhi,[2] dörd və ya beş qiraəti ifrad təriqi ilə bilənə isə "mütəvəssit" deyilmişdir. İlk dövrdə səhabələr arasında Qur’an qiraəti sahəsində geniş biliyə malik olanlar "qurra" adlandırılmışdır.
Qiraətlə eyni kökdən əmələ gəlmiş "muqri" (ərəb. مقريء) termini isə qiraətləri sağlam və fasiləsiz bir isnadla əldə etmiş bir ustaddan müşafəhə (ağızdan-ağıza) yolu ilə rəvayət edən qiraət alimini ifadə edir. Bu ifadə ilk dəfə, Məhəmməd peyğəmbər tərəfindən Birinci Əqabə Beyətindən sonra Əvs və Xəzrəc qəbilələrinə Quran öyrətmək üçün təyin edilən Musab ibn Umeyr üçün istifadə edilmişdir.[3]
Ərəb dilindəki "qiraət" sözünün əmələ gəldiyi kök, ərəb dilinə qohum dillər olan ivrit dilində (həmçinin Tövratda)[4] və aram dilində də mövcuddur.[5]
İslam elmi termini olaraq bu söz müxtəlif mənalarda şərh edilmişdir: Rəqib əl-İsfahaniyə görə qiraət, tərtildə hərf və kəlmələri bir-birinə qatmaqdır. Taşköprüzadəyə görə isə, mütəvatir ixtilaf vəchləri nöqteyi-nəzərindən Allah kəlamı olan Qurani-Kərimin nəzminin formalarından bəhs edən bir elm sahədir.[6]
Quran qiraəti (oxunuşu) İslamın ilk illərindən başlayaraq inkişaf etmiş və xüsusi bir elm sahəsinə çevrilmişdir. Bu sahə Məhəmməd peyğəmbərin Quranı fərqli ləhcələrlə oxuma icazəsinə əsaslanaraq formalaşmışdır.
Quranın nazil olduğu dövrdə Məhəmməd peyğəmbər onu müxtəlif ləhcələrdə (ərəbcənin fərqli şivələrində) səhabələrinə öyrətmişdir. Səhabələrdən bəziləri qiraət sahəsində xüsusi qabiliyyətləri ilə seçilmiş və "qurra" (qiraət alimləri) adlandırılmışdır. Onların arasında Abdullah ibn Məsud, Übey ibn Kəab, Əbu Musa əl-Əşari və Zeyd ibn Sabit kimi məşhur səhabələr var idi.
Osman ibn Əffan dövründə İslam dünyasında qiraət fərqləri meydana çıxmağa başladı. Bunun qarşısını almaq üçün Osman, Zeyd ibn Sabitin rəhbərliyi ilə Quranın rəsmi mətnini yazdırdı və bu mətn üzərində birləşmək üçün müxtəlif bölgələrə göndərdi. Bu proses bəzi ləhcələrin unudulmasına səbəb olsa da, bəzi qiraət fərqləri saxlanıldı.
VIII–IX əsrlərdə İslam alimləri arasında Quranın oxunuş tərzlərini sistemləşdirmək üçün ciddi çalışmalar aparıldı. Bu dövrdə yeddi əsas qiraət imamı və onların raviləri məşhurlaşdı.
X əsrdə böyük qiraət alimi İbnül-Cəzəri qiraət elmini sistemləşdirən ən mühüm alimlərdən biri olub. O, "ən səhih" hesab edilən on qiraəti toplayaraq Quranın oxunuş tərzlərini elmə əsaslandırdı. Onun "ən-Nəşr fil-qiraətil-əşr" və "Təyyibətün-Nəşr" adlı əsərləri bu sahədə əsas mənbələr sırasındadır.
Bu imamların qiraətləri "Qiraəti-Səba" (Yeddi qiraət) adlanır. Bu Yeddi qiraətə sonradan (etibarlı hesab edilən) üç qiraət də əlavə olunmuşdur. Bunların arasında ən populyarı Asim ibn Bəhdələnin (Qirati-Asim) qiraətidir.[7]
Yuxardakı on qiraət birlikdə "Qiraəti-Əşəra" (On qiraət) adlanır. Bu qiraətlər mütəvatir qiraətlər[7] olub, dünyaya ən çox yayılmış qiraətlərdir.
Yuxardakı on dörd qiraət birlikdə "Qiraəti-Ərbəətə Əşər" (On dörd qiraət) adlanır.
Bu gün İslam dünyasında ən çox yayılan qiraət növü Asim qiraətidir (Həfs rəvayəti). Asim qiraətindən sonra ən çox yayılmış və aktif olaraq oxunan qiraətlərdən biri Əbu Amr qiraətidir. Bu qiraət Somali, Sudan, Çad, Nigeriya və Mərkəzi Afrika ölkələrində oxunur. Bir digər qiraət də Nafi qiraətinin Vərş rəvayətidir. Vərş rəvayəti Əlcəzair, Tunis, Mərakeş, Mavritaniya, Qərbi Afrikada Seneqal, Mali, Nigeriya həmçinin Misir, Liviya və Çadda oxunur. Nafi qiraətinin Qalun rəvayəti isə Liviyada rəsmi qiraət olub, Tunisin böyük hissəsində oxunur.[9] Digər qiraətlər isə daha çox elmi dairələrdə və xüsusi tədris müəssisələrində öyrənilir.
Qiraət imamlarının rəmzləri bunlardır:[10]
"Yeddi qiraət"lə bağlı qələmə alınmış əsərlərin bəziləri bunlardır:
"On qiraət"lə bağlı qələmə alınmış əsərlərin bəziləri bunlardır:
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|