 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Reproduktiv hüquqlar (ing. Reproductive rights) — insanların reproduksiya və reproduktiv sağlamlıqla bağlı hüquq və azadlıqları olub, müxtəlif ölkələrdə fərqli şəkildə tənzimlənir.[1][2][3][4]
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) reproduktiv hüquqları belə tərif edir:[5]
Reproduktiv hüquqlar bütün fərdlərin və cütlüklərin uşaqlarının sayını, doğulma vaxtını və aralarındakı məsafəni sərbəst və məsuliyyətli şəkildə müəyyən etmək, bunun üçün zəruri məlumat və imkanlara sahib olmaq hüququna əsaslanır. Bu hüquqlara həmçinin, ən yüksək səviyyədə cinsi və reproduktiv sağlamlığa nail olmaq hüququ daxildir. Reproduktiv hüquqlar, eyni zamanda, reproduksiya ilə bağlı qərarları ayrı-seçkilik, məcburiyyət və zorakılıq olmadan vermək hüququnu da əhatə edir.
Reproduktiv hüquqlar aşağıdakılardan birini və ya hamısını əhatə edə bilər:[6][7]
Bundan əlavə, reproduktiv hüquqlar cinsi yolla keçən infeksiyalar (CYKİ) və digər cinsi sağlamlıq mövzuları haqqında təhsil almaq hüququnu, menstrual sağlamlıq hüququnu, habelə qadın sünnəti (FGM) kimi zərərli təcrübələrdən qorunmaq hüququnu da əhatə edə bilər.
Reproduktiv hüquqlar ilk dəfə 1968-ci ildə BMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Beynəlxalq Konfransında insan hüquqlarının bir hissəsi kimi qəbul edilmişdir.[8] Tehran Bəyannaməsi bu hüquqlardan birini rəsmi olaraq tanımış və bildirmişdir ki:
Valideynlərin övladlarının sayını və onların doğum vaxtını sərbəst və məsuliyyətli şəkildə müəyyən etmək hüququ vardır.
Qadınların cinsi, ginekoloji və psixi sağlamlıq problemləri Birləşmiş Millətlər Təşkilatının gündəmində o qədər də vacib sayılmırdı. Lakin 1975-1985-ci illəri əhatə edən "Qadınların Onilliyi" dövründə bu mövzu diqqət mərkəzinə gətirildi.[9][10]
Bununla belə, dövlətlər bu hüquqları beynəlxalq hüquqi sənədlərə daxil etməkdə ləng davranıblar. Buna görə də, bəzi hüquqlar artıq beynəlxalq insan hüquqları sənədlərində məcburi hüquqi norma (ing. hard law) kimi tanınsa da, digərləri yalnız qeyri-məcburi tövsiyələr (ing. soft law) səviyyəsində qalır. Bəzi hüquqlar isə hələ də beynəlxalq səviyyədə tam qəbul olunmamış və daha çox təşviqat xarakteri daşıyır.[11]
Reproduktiv hüquqlarla bağlı məsələlər, dünyanın hər yerində, sosial-iqtisadi vəziyyətdən, dindən və mədəniyyətdən asılı olmayaraq, ən çox müzakirə edilən insan hüquqları problemlərindən biridir.[12]
Bu məsələ, həmçinin, əhali problemləri ilə məşğul olan təşkilatlar, məsələn, "Population Matters" kimi qurumlar tərəfindən də əhəmiyyətli bir mövzu kimi təqdim edilir.
Reproduktiv hüquqlar, cinsi və reproduktiv sağlamlıq və hüquqların (SRHR) bir alt qrupudur.[13]
BMT-nin Əhali Fondu (UNFPA) və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) reproduktiv hüquqları,[14] əsasən, qadın hüquqları prizmasından müdafiə edir. Bu kontekstdə BMT və ÜST, aşağıdakı məsələlərə xüsusi diqqət yetirir:[15]
Qadınların reproduktiv hüquqları, ayrı-seçkilikdən azad olmaq hüququ və qadınların sosial-iqtisadi statusu ilə sıx bağlıdır. "Development Alternatives with Women for a New Era" (DAWN) qrupunun bu mövzu ilə bağlı açıqlaması belədir:[16]
Reproduksiya üzərində nəzarət bütün qadınlar üçün əsas ehtiyac və fundamental hüquqdur. Qadın sağlamlığı və sosial statusu, eləcə də din, dövlət nəzarəti, inzibati süründürməçilik və özəl sektorun mənfəət maraqları kimi güclü sosial strukturlarla əlaqəli olduğu üçün, bu hüquq ən yaxşı şəkildə məhz yoxsul qadınların perspektivindən dərk edilə və təsdiqlənə bilər. Qadınlar bilirlər ki, uşaq dünyaya gətirmək təkcə fərdi məsələ deyil, həm də sosial fenomendir. Biz dünya əhalisinin artımının resurslar və institutlara böyük təzyiq göstərəcəyini inkar etmirik. Lakin bədənlərimiz dövlətlərin, dini qurumların, ailə başçısı olan kişilərin və özəl şirkətlərin mübarizəsində bir alətə çevrilib. Qadınların maraqlarını nəzərə almayan proqramların uğurlu olma ehtimalı çox azdır...
Qadınların reproduktiv hüquqları uzun müddətdir ki, əhali artımı ilə bağlı müzakirələrin mərkəzində yer alır.
Məşhur naturalist və televiziya aparıcısı Devid Attenboro (ing. David Attenborough) bu mövzuda belə deyib:[17]
Bu məsələdə ümidverici yeganə məqam – və bu da yetərincə böyük deyil – odur ki, qadınlara siyasi və sosial baxımdan öz həyatları üzərində nəzarət imkanı verildikdə; tibbi xidmətlər onların doğuşa nəzarət etməsinə şərait yaratdıqda və ərləri onların bu qərarları verməsinə icazə verdikdə, doğum səviyyəsi azalır. Qadınlar 12 uşaq dünyaya gətirib, onların doqquzunun ölməsini istəmirlər.
reproductive rights.
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|