 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Səqifə Bənu Səidə (ərəb. سقيفة بني ساعدة) kimi bilinən Səqifə (ərəb. السقيفة) Qərbi Ərəbistan olan Hicazın Mədinə şəhərində Bəni-Xəzrəc tayfasının bir qrupu olan Bəni-Səqifə tərəfindən istifadə edilən tikili.
Səqifə Məhəmməd Peyğəmbərdən sonra bəzi səhabələrin toplanaraq Əbu Bəkrə beyət edildiyi yer kimi əhəmiyyətlidir. Tədbirdə Məhəmmədin ailəsindən heç kim iştirak etmirdi və Şiə müsəlmanları tərəfindən inanılan Qədir-Xum hadisəsində Məhəmmədin ardıcılı elan edilən Əli ibn Əbu Talib hadisənin baş verdiyi zaman Məhəmmədin cənazə mərasimlərini yerinə yetirdi.
Ölümündən bir qədər əvvəl Məhəmməd vida həcci ilə birlikdə müşayiət etmiş bütün müsəlmanları Qədr-Xum kimi tanınan yerdə toplamaq üçün çağırdı. Məhəmməd uzun bir xütbə söylədi:
Ey insanlar! Qurana əməl edin və onun ayələrini dərk edin. Onun açıq ayələrinə baxın və onun qeyri-müəyyən hissələrinə əməl etməyin. Allahın izni ilə heç kəs onun xəbərdarlıqlarını və sirlərini açıqlaya bilməz, heç kim onun əlini tutduğumdan,yanıma gətirdiyimdən (əlini qaldıraraq) başqa bir şeyin təfsirini açıqlaya bilməz.Sizə bildirirəm ki,Mən kimin mövlasıyamsa, bu Əli də onun mövlasıdır. O,qüdrətli və əzəmətli Allah tərəfindən mənim vəsim olaraq qəyyum və rəhbər təyin olunmuş qardaşım Əli ibn Əbu Talibdir .[1]
Bu hadisə həm şiə, həm də sünni mənbələri tərəfindən rəvayət edilmişdir. Bundan başqa, Əbu Bəkr, Ömər və Osman Əliyə beyət etdiyini bildirir, bu fakt hər iki Şiə və Sünni mənbələrində də bildirilir.[2][3][4]
Mədinədə vida həcci və Qədir-Xum hadisəsindən sonra Məhəmməd Usamə ibn Zeydin komandanlığı ilə bir ordu yaradılmasına əmr etdi. Ailəsindən başqa Usamə ilə bütün səhabələrə müsəlmanların qisasını almaq üçün Mötə döyüşünə[5] Suriyaya getməyə əmr etmişdir. Məhəmməd İslam tarixinin 11-ci ilin Səfər ayının 18-ci günündə İslam peyğəmbəri döyüş bayrağını Usaməyə verdi. Əbu Bəkr və Ömər Məhəmmədin Usamənin ordusuna qoşulmasını əmr edilənlər arasında idi.[6][7]
Ancaq Əbu Bəkr və Ömər Usamənin əmrinə tabe olmaqdan imtina etdilər, çünki o 18 və ya 20 yaşlarında olduğu üçün bu orduya rəhbərlik etmək üçün çox gənc idi,[8]onların fikrinə görə Məhəmmədin təlimlərinə baxmayaraq, yaşı və cəmiyyətdə nüfuz sahibi olmaması onun komandan olmağına cavab vermirdi.[9][10]
Bu narahatlıqlara cavab olaraq, Peyğəmbər dedi:
Ey Ərəblər, sizlər əziyyət içərisindəsiniz,çünki mən Usaməni rəhbəriniz olaraq təyin etmişəm, əgər o döyüşdə komandanlıq edə bilərsə suallarınız aradan qalxacaq.Allahın qüdrətilə o da atası kimi komandan olmağa layiq olacaq.İndi gedin və onun əmrlərinə uyun[11]
Məhəmməd ölümcül xəstəlikdən heç bir rahatlıq hiss etmədiyi halda Usamə ordusunun hələ də Suriyaya gedib-getməməsi barədə soruşur və səhabələrini Suriyaya getməyə çağırırdı.[11]Məhəmməd hətta belə demişdi: Usamənin ordusu bir anda getməli və Allah birlikdə getməyənlərə lənət etsin. [12][13][14] Lakin bir neçə səhabələr Usamə ordusuna qoşulmağa hazır olduqda, Əbu Bəkr və Ömər də daxil olmaqla bir çox sahəbələr Məhəmmədin əmrlərinə itaət etməmişdi. Həm də qeyd edilir ki, Məhəmmədin səhabələrini nə olursa olsun döyüşə getməyə çağırdığı tək döyüş ekspedisiyası idi. Kiminsə döyüşə getmək imkanı olmadıqda, başqa müharibələr üçün onları evdə saxlamağa icazə verərdi. Tarixdə qeyd olunur ki, Məhəmməd vəfat edəcəyini hiss edərək[15] davamçısını elan etdikdən sonra ailəsindən başqa bütün sahəbələrinə Mədinəni tərk etməsinə göstəriş vermişdi.[16] Bu göstəriş Məhəmmədin özünün vəfat edərkən səhablərinin öz aralarında davamçı seçilməmə istəyinin göstəricisi idi . Bu məsələ artıq Qədir-Xumda artıq elan edilmişdir.
Ancaq Məhəmmədin vəfatından sonra bir qrup müsəlman Əlini tərk etdi və Səqifədə toplandı. Sonrakı hadisə dövlət çevrilişi kimi təsvir edilmişdir.[17]
Binanın adı İslam tarixində mühüm bir dönüş nöqtəsi olan hadisə və ya toplaşma yeri kimi istifadə olunur. Məhəmməd vəfat edən günü (8 iyun 632-ci il) Mədinə müsəlmanları və ya ənsarlar Səqifədə müsəlmanların gələcəyi və liderliyini müzakirə etmək üçün toplandılar. İki ənsar qəbiləsi Xəzrəc və Övs hər ikisi də hazır idi. Ancaq muhacirlər və ya Məkkədən gələn müsəlman gəlmələr bu toplantıdan xəbər ala bilmədilər. Məhəmməd ibn Cərir Təbəri öz Tarixin 2-ci cildin 456-cı səhifəsində yazır ki, Ömər Peyğəmbərin evinin qapısına gəldi,amma daxil olmadı. O, Əbu Bəkirə bir söz göndərdi: Dərhal gəl, səninlə təcili bir işim var. Əbu Bəkr də ona məktub göndərdi ki, onun vaxtı yoxdur. Ömər başqa bir məktub göndərdi: Biz böhran olan bir mövzuyla qarşılaşmışıq. Sənin varlığın lazımdır.
Əbu Bəkr çıxaraq gəldi və Ömər tərəfindən Səqifədə ənsarların toplaşması barədə digər səhabələr qarşısında açıq şəkildə məlumatlandırıldı. Ömər dedi ki, onlar bir an əvvəl getməlidirlər. Bəzi gərgin mübahisələrdən və təfərrüatları yüksək dərəcədə müzakirə etdikdən sonra orada toplananlar Əbu Bəkrə İslam cəmiyyətinin yeni lideri olaraq sadiqlik nümayiş edərək beyət etdilər. Əlini Məhəmmədin əmisi oğlu və yeznəsi bilən bəzi müsəlmanlar onu yeni lider kimi qəbul etməliydilər. Şiə Əli kimi bilinən Əli tərəfdarları Əbu Bəkrə beyət etməkdən üz çevirdilər. Çünki onlar Allahın əmrlərinə qarşı gəlmədilər. Onlar Allahın peygəmbərin sonuncu həcc ziyarətindən qayidarkən Qədir Xum deyilən yerde bütün müsəlmanlara peygəmbərdən sonra xəlifə olaraq Əliyə beyət edilməsi əmrini unutmamışdılar. Həmin Qədir Xum hadisəsi həm şiə həm də sunni mənbələrində qeyd olunmuş məşhur hadisədir. Orda Allah peygəmbərdən ozundən sonra xəlifə olaraq Əlini butun müsəlmanlara elan etmesi emrini verir. Və ordaca həmin gun hər kəs və ən birinci də məhz beyət sındıraraq özlərini xəlifə elan edenlər Əliyə beyət edib onu təbrik etmisdilər. Belə olan halda Əli özü və onun şiələri necə ola bilərdi ki, Allahın əmrine qarşı gəlib başqa birinə beyət etsinlər. Digər tərəfdən sünni mənbələri olan Səhih əl-Buxari Əlinin 6 aydan sonra, Tarix əl-Təbərinin yazarı isə 40 gün, 2 ay və ya 6 ay vaxt keçdikdən sonra Əlinin beyyət etdiyini, Sireyi İbn İshaq, Sireyi İbn Hişam, Tarix İbn Kəsir, Tarix İbn Xəldun və bəzi digər mənbələr şiə tarixçiləriylə razılaşmayaraq azı 40 gün və ya 90 gün, 75 gün, 6 ay keçdikdən sonra yəni, Fatimənin ölümündən sonra birinci xəlifə Əbu Bəkrə Əlinin beyət etdiyini yazırlar.[18][19][20]
Sünni tarixçilərdən Təbəri,[21] İbn Əsir,[22] Bəlazuri,[23] Zübeyr ibn Bəkkar[24] şiə tarixçilərindən də Məsudi,[25] Yəqubi[26] kimi bir çox alim Səqifə hadisəsi zamanı bəzi səhabələrin Əbu Bəkirə etiraz etdiklərini və onun xəlifə olmasını istəmədiklərini nəql ediblər. Buna səbəb kimi də xilafətin Əli ibn Əbu Talibə məxsus olduğunu qeyd ediblər. Əbu Bəkirin xəlifəliyini qəbul etməyib Əli ibn Əbu Talibi dəstəkləyən həmin səhabələr çox olsa da onlar içərisində 12-si daha məşhurdur. Tarixdə onlar "12 səhabə" adıyla məşhurlaşmışlar. Həmin səhabələr:
Xalid ibn Səid, Salman Farsi, Əbuzər, Miqdad, Əmmar, Bureydə Əsləmi, Əbul Heysəm ibn Teyyihan, Səhl ibn Huneyf, Osman ibn Huneyf, Xuzeymə ibn Sabit Zuşşəhadəteyn, Übey ibn Kəb, Əbu Əyyub Ənsaridir.[27][28]
İbn Əsirin qeydinə görə, Xalid ibn Səid və qardaşları Aban və Əmr kimi səhabələr səfərdən qayıtdıqdan sonra Əbu Bəkrə etiraz etmiş və Əbu Bəkir üçün zəkat yığmaq məmuriyyətlərini davam etdirməyəcəklərini açıqladılar.[29]
Təbərinin nəqlinə əsasən, Əbu Bəkrin xəlifəliyinə qarşı Əbu Sufyan Əlini dəstəkləmiş və Əlinin xəlifəliyinə dəstək üçün Əbu Bəkrə qarşı Məkkədən əsgər toplayacağını bildirmişdir. Lakin Əbu Bəkir bu sözləri eşitdikdən sonra Əbu Sufyanın oğlunu yanına çağırmış və ona Şam sərhədinin bəyliyini verdikdən sonra Əbu Sufyan da həmin gecə ona beyyət etmişdir.[30]
İlk 3 xəlifənin 25 illik hökuməti dövründə də Əli ibn Əbu Talibin tərəfdarı olan səhabələr Peyğəmbərdən sonra yalnız Əlinin xəlifəliyinin düzgün olduğunu açıqlayırdılar.[31]
Şeyx Müfidin[32], Şeyx Səduqun[33] və Əllamə Təbərsinin[34] nəqlinə əsasən, Übey ibn Kəb Peyğəmbərin vəfatından sonra yalnızca Əli ibn Əbu Talibi xəlifə kimi tanımışdır. Tarixi qeydlərə görə Übey ibn Kəb Əbu Bəkrə qarşı açıq etirazını bildirmiş, Peyğəmbərdən sonra təkcə Əli ibn Əbu Talibin onun xələfi ola biləcəyini, Peyğəmbər tərəfindən bunun açıqca bildirildiyini və bunun Peyğəmbərin vəsiyyəti olduğunu söyləmişdir.
12 səhabədən başqa mənbələrdə, Malik ibn Nüveyrənin, Zübeyr ibn Əvvamın, Təlhənin, Bəra ibn Azibin, Abbas ibn Əbdülmüttəlibin, Ümmü Sələmənin və digər bir çox səhabənin Peyğəmbərin vəsiyyətinə əsasən Əli ibn Əbu Talibi xəlifə kimi gördükləri qeyd edilmişdir. Şeyx İrbilinin nəqlinə görə Əbu Səid Xudri, Cabir ibn Abdullah və Əlinin mühacir və ənsardan olan tərəfdarları Peyğəmbərdən sonra Əlinin xəlifə olduğunu bildirdilər.[35]
Həm sünni tarixçilər, həm də şiə tarixçilər müxtəlif səhabələrdən xilafətin Peyğəmbərdən sonra Əli ibn Əbu Talibə aid olması barədə də çoxlu şeirlər nəql ediblər.[36] Sünni tarixçilərdən Zübeyr ibn Bəkkar səhabə olan Ətəbə ibn Əbu Ləhəbdən Xilafətin Bəni Haşimdən olan Əlinin haqqı olduğu barədə dediyi şeiri nəql edir.[37] Zübeyr həmçinin öz tarixində ənsar şairlərindən olan Numan ibn İclanın Əlinin Peyğəmbərin vəsisi və xilafətə ən layiqli şəxs olduğu barədə dediyi şeiri də nəql etmişdir.[38]
Londonda İsmaili Elmləri İnstitutunun böyük elmi işçisi Vilferd Madelunq tərəfindən Məhəmmədin Davamçısı kitabına əsasən[39] Öməri bu durğun hadisəni tənzimləyən kimi təsvir etmişdir (s. 30).
Eynilə, Səhih əl-Buxari tərəfindən yazılmış hədis ağızdan-ağıza ənənəsinə görə Ömər belə deyir:
Mənə xəbər verildi ki, sizin aranızdakı bir natiq deyir: "Əgər Allah tərəfindən Ömər öləcəksə, mən də filan şəxsə beyət edəcəyəm". Kimsə Əbu Bəkirə edilmiş beyətin birdən-birə verildiyini və müvəffəqiyyət qazandığını söyləyərək özünü aldatmasın. Şübhəsiz ki, buna bənzər idi, amma Allah bizi fitnələrdən xilas etdi və sizin aranızda Əbu Bəkirin xüsusiyyətlərinə malik olan bir nəfər yoxdur. Unutmayın ki, kim sizin aranızda müsəlmanlara məsləhət etmədən kimsəyə beyətini edərsə,həmin şəxs və beyət edilmiş şəxsin öldürülməlidirlər.[40]
Həmçinin Səhih əl-Buxaridə rəvayət olunur ki, Ömər dedi:
"O, (Peyğəmbər) vəfat etdikdə Ənsar bizə qarşı çıxdı. Səqifəyi Banu Səidədə toplandılar. Əli, Zübeyr və onların dostları da bizə qarşı çıxdılar."
İtalyan ərəbşünas Françesko Qabrieli Ərəblər-ümumi tarixində yazır:
"Mədinədə Ömərin Banu Səidinin qərargahında keçirilmiş qarışıq məclisdə demək olar ki, sürpriz olaraq Əbu Bəkr xəlifə və ya Allahın Elçisinin davamçısı kimi təyin edildi.Bir çox hadisə və təsisat kimi xilafət anlayışı yarandı ."[41]
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|