 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Transilvaniya knyazlığı (1711–1867) — Habsburqlar imperiyası tərkibində yarım-müstəqil inzibati-siyasi vahid.[1][2] 1711-ci ildən sonra Avstriya tərəfindən tam nəzarətə götürülən knyazlıq,[3][4] 1867-ci ildə Avstriya-Macarıstan ikili monarxiyası yaradıldıqdan sonra Macarıstan krallığına birləşdirilmişdir. Transilvaniya knyazlığı XVI əsrdə Osmanlı imperiyasının təsiri altında Macarıstan Krallığının parçalanmasından sonra yaranmışdı.[5][6] 1691-ci ildə Habsburq monarxiyası knyazlıq üzərində formal nəzarəti bərqərar etsə də, bu nəzarət 1711-ci ildə II Ferens Rakoçi rəhbərliyi ilə baş vermiş uğursuz anti-Habsburq üsyanından sonra güclənmişdir. Üsyanın yatırılmasından sonra Transilvaniya Habsburqların tərkib hissəsinə çevrildi və muxtariyyəti məhdudlaşdırıldı.[7]
| Tarixi dövlət | |||||
| Transilvaniya knyazlığı | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| alm. Großfürstentum Siebenbürgen mac. Erdélyi Nagyfejedelemség rum. Marele Principat al Transilvaniei | |||||
|
|||||
|
|
|||||
| Din | |||||
1711-ci ildən etibarən knyazlıq faktiki olaraq Avstriya tərəfindən idarə olunurdu.[8] Rəsmi olaraq Transilvaniya knyazlığı statusunu saxlayırdı, lakin knyaz vəzifəsi Habsburq hökmdarları tərəfindən təyin edilən general-qubernatorlara həvalə olunurdu.[9] Bu dövrdə yerli aristokratiyanın rolu zəifləyir, mərkəzləşdirilmiş idarəetmə sistemi qurulurdu.[10]
Transilvaniya knyazlığı XVI əsrdə Osmanlı imperiyasının Macarıstan ərazisini işğal etməsindən sonra formalaşmış, nominal olaraq Osmanlı asılılığında olsa da, daxili muxtariyyətə malik idi. XVII əsr boyunca Transilvaniya müstəqil siyasət yürüdərək Osmanlılar və Habsburqlar arasında tarazlıq yaratmağa çalışmışdır.[11] Lakin 1699-cu il Karlovitsa müqaviləsindən sonra Osmanlıların Mərkəzi Avropadan çəkilməsi ilə Transilvaniya faktiki olaraq Habsburq monarxiyasının nəzarətinə keçmişdir. 1703–1711-ci illərdə Macar zadəganı II Ferens Rakoçi Habsburq hökmranlığına qarşı genişmiqyaslı üsyana başçılıq etmişdir. Bu üsyanda Transilvaniya knyazlığının da əhalisi fəal iştirak etdi.[12] Rakoçi 1704-cü ildə Transilvaniya tərəfindən knyaz elan olunsa da, üsyan 1711-ci ildə Satmar (Szatmár) müqaviləsi ilə məğlubiyyətlə nəticələndi. Müqavilədən sonra Habsburqlar knyazlıq üzərində daha birbaşa idarəetmə sistemi qurmağa başladılar. Rəsmi olaraq knyazlıq statusu saxlanılsa da, artıq knyazlar yerli deyil, Vyanada taxtda olan imperatorlar tərəfindən təyin edilirdi. Həqiqi hakimiyyət Habsburq general-qubernatorlarının əlində cəmləşdi.[13]
XVIII əsr boyunca Transilvaniya Habsburq imperiyasının ayrılmaz hissəsinə çevrildi. İmperiya daxilində mərkəzləşdirmə siyasəti gücləndirildi. Bu dövrdə Mariya Tereza (1740–1780) və II İosif (1780–1790) tərəfindən həyata keçirilən islahatlar bölgədə inzibati və sosial dəyişikliklərə səbəb olmuşdur.[14] Feodal yükümlülükləri azaldıldı, kəndlilərin hüquqları qismən genişləndirildi. Eyni zamanda, alman dili idarəçilikdə və təhsildə üstünlük qazandı. II İosif dini tolerantlığı təşviq edən 1781-ci il Tolerantlıq Patentini tətbiq etmişdir. Bu patent pravoslav, protestant və digər qeyri-katolik icmaların hüquqlarını nisbətən genişləndirdi.[15] Lakin bu islahatlar həm yerli zadəganlar, həm də kəndlilər arasında müxtəlif narazılıqlara səbəb oldu və bəzi hallarda müqavimətlə qarşılandı.
XIX əsrin əvvəllərində Avropada yayılan milliyyətçilik ideyaları Transilvaniyada da əks-səda doğurdu. Bölgədə yaşayan üç əsas etnik qrup — macarlar, rumınlar və sakslar — öz milli kimliklərini və siyasi haqlarını müdafiə etməyə başladılar. Rumın əhalisi, sayca üstün olmasına baxmayaraq, siyasi hüquqlardan kənar saxlanılırdı. Onlar əsasən kəndli təbəqəsini təşkil edirdilər və yalnız pravoslav dininə mənsub olduqları üçün siyasi sistemdə təmsil olunmurdular. Buna qarşı olaraq rumın ziyalıları və ruhaniləri Transilvaniyada rumınların tanınması və hüquqlarının bərabərləşdirilməsi üçün fəaliyyətə başladılar. Macarlar isə Transilvaniyanın Macarıstan krallığı ilə birləşdirilməsini tələb edirdilər, vahid macar dövləti ideyasını irəli sürürdülər. Sakslar isə alman mədəniyyətini və muxtariyyətlərini qorumağa çalışırdılar.[16]
Avropada 1848-ci ildə baş qaldıran inqilabi hərəkatlar Transilvaniyada da başladı. Macarlar Layoş Koşutun rəhbərliyi ilə Avstriyaya qarşı inqilab başladaraq Transilvaniyanı Macarıstana birləşdirdilər. Lakin bu addım bölgədə yaşayan rumınlar və sakslar tərəfindən müqavimətlə qarşılandı.[17] Rumınlar Avstriya tərəfini dəstəkləyərək Macar inqilabına qarşı döyüşdülər. Bu dövrdə ciddi qarşıdurmalar və zorakılıqlar baş vermişdir. Avstriya ordusu rus qoşunlarının köməyi ilə Macar inqilabını yatırmışdır və bölgədə müvəqqəti olaraq hərbi rejim qurmuşdur. 1850–1860-cı illər arasında Transilvaniya birbaşa Avstriyanın hərbi administrasiyası altında idi. 1867-ci ildə Avstriya imperiyası daxili siyasi təzyiqlər nəticəsində Avstriya-Macarıstan ikili monarxiyasını yaratmışdır. Bu kompromis nəticəsində Macarıstan krallığı geniş muxtariyyət əldə etmişdir və Transilvaniya da Macarıstanın tərkibinə qatılmışdır. Beləliklə, Transilvaniya knyazlığı rəsmi olaraq ləğv edildi. Macarlar bölgədə mərkəzi hökumətin siyasətlərini tətbiq etməyə başladılar. Rumın əhali isə bu birləşməni “asimilyasiya” təhlükəsi kimi qəbul etmişdir və etirazlarını davam etdirmişdir.[18]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
