 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Kollektiv və fərdi şəkildə Vikipediyaçılar kimi tanınan Vikipediya cəmiyyəti onlayn ensiklopediya olan Vikipediyanı yaradan və saxlayan könüllülərin onlayn icmasıdır. Vikipediyaçılar özlərini Vikimedia hərəkatının, Vikipediyaya və Vikimedia Fondu tərəfindən dəstəklənən digər əlaqəli layihələrə töhfə verən könüllülərin qlobal şəbəkəsinin bir hissəsi hesab edə bilərlər.
| Vikipediya cəmiyyəti | |
|---|---|
 Vaşinqtonda keçirilən Corc Vaşinqton Universitetində Wikimania 2012 qrup fotoşəkili. | |
| Növü | Fərdi ianəçilərin qeyri-rəsmi təşkili |
| Fəaliyyəti | Pulsuz, açıq məzmunlu, viki-əsaslı İnternet ensiklopediyaları |
| Fəaliyyət göstərdiyi yer | Dünya üzrə |
| wikipedia.org | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Vikipediya cəmiyyəti — Vikipediya layihəsində iştirak edən könüllü istifadəçilərdən ibarət sosial və funksional icmadır. Bu cəmiyyətin üzvləri məqalə yaradır, redaktə edir, vandalizmlə mübarizə aparır, müzakirələrdə iştirak edir və ensiklopediyanın davamlı inkişafına töhfə verirlər. Vikipediya cəmiyyəti müxtəlif mədəni, texniki və sosial motivasiyalarla fəaliyyət göstərən geniş və çoxtərəfli bir icmadır.
2008-ci ilin aprelində müəllif və müəllim Kley Şirki və kompüter alimi Martin Vattenberq Vikipediyanın yaradılmasına sərf olunan ümumi vaxtı təxminən 100 milyon saat hesabladılar.[1] 2023-cü ilin avqust ayına olan məlumata görə, bütün dil nəşrlərində təxminən 109 milyon qeydiyyatdan keçmiş istifadəçi hesabı var idi, onlardan təxminən 120.000-i "aktiv" statuslu olmuşdular (yəni, son otuz gündə ən azı bir redaktə etmiş).[2]
2010-cu ildə nəşr olunan araşdırmaya əsasən, Vikipediyanın töhfəçi bazası "ancaq 13% qadınlar; töhfə verənlərin orta yaşı isə 20-nin ortalarında idi".[3]Minnesota Universitetinin tədqiqatçıları tərəfindən 2011-ci ildə aparılan bir araşdırma, 2009-cu ildə Vikipediyada redaktə etməyə başlayan 38 497 redaktorun 16,1%-ni qadınların təşkil etdiyini göstərdi.[4] 2011-ci ilin yanvarında New York Times məqaləsində Noam Koen qeyd etdi ki, 2008-ci ildə Wikimedia Fondunun sorğusuna əsasən, Vikipediya müəlliflərinin 13%-i qadındır.[5]
Vikimedia Fondunun keçmiş icraçı direktoru Syu Qardner, 2015-ci ilə qədər sayta töhfə verən qadınların nisbətinin 25%-ə qədər artacağına ümid edirdi.[5] Qadın Araşdırmaları üzrə Milli Şuranın prezidenti Linda Baş Vikipediya redaktoru statistikasında hazırda ABŞ-da bakalavr, magistr və doktorantura dərəcələri alan qadınların faizi ilə ziddiyyət təşkil etdiyini qeyd etdi (hamısı 50% və ya daha çox dərəcələrlə).[6]
Buna cavab olaraq, müxtəlif universitetlər daha çox qadını Vikipediya cəmiyyətində iştirak etməyə təşviq etmək üçün edit-a-thon keçirdilər. 2013-cü ilin payızında Yel, Braun və Pensilvaniya daxil olmaqla 15 kollec və universitet tələbələrə Vikipediyada texnologiya haqqında "feminist düşüncə yazmaq" üçün kollec zaçot təklif etdi. 2008-ci ildə ən yüksək təhsil dərəcəsinə görə töhfə verənlərin müxtəlifliyinə dair öz-özünə seçilmiş sorğu göstərdi ki, cavab verən Vikipediya redaktorlarının 62%-i ya orta məktəb, ya da bakalavr kollec təhsili alıb.
Vikipediyada iştirak edən istifadəçilər müxtəlif motivasiya və məqsədlərlə fəaliyyət göstərirlər. Onların bu layihəyə cəlb olunması və uzunmüddətli iştirakçılığını təmin edən motivasiya faktorları aşağıdakılardır.[7]
Ən çox yayılan motivasiya formalarından biri altruizmdir — bilik paylaşmaq arzusu və insanlara yardım etmə istəyi. Bir çox istifadəçi hər kəs üçün açıq və pulsuz bilik mühitinin qorunmasına və inkişafına töhfə verməyi vətəndaşlıq borcu kimi qəbul edir. Onlar üçün Vikipediya ictimai xeyrin bir hissəsidir.[8]
Bəzi istifadəçilər üçün Vikipediya həm də özünüifadə və ictimai tanınma platformasıdır. etdikləri məqalələr, yaratdıqları faydalı məzmunlar və müzakirələrdəki fəallıqları onların şəxsi identifikasiyasının bir parçasına çevrilir. Bu da onlara ictimai status və intellektual nüfuz qazandırır.[9]
Vikipediyada fəaliyyət göstərən bir çox insan öyrənmə prosesinin bir hissəsi kimi burada iştirak edir. Məqalə yaratmaq və ya redaktə etmək üçün mövzunu araşdırmaq zərurəti onları davamlı olaraq yeni məlumatlar axtarmağa və öyrənməyə təşviq edir. Beləliklə, Vikipediya həm öyrədən, həm də öyrədənlər üçün bir öyrənmə mühitinə çevrilir.
Bəzi istifadəçilər ideoloji və fəlsəfi prinsiplər əsasında Vikipediyada iştirak edirlər. Onlar üçün “azad bilik”, “mülki cəmiyyət təşəbbüsü”, “senzurasız informasiya yayımı” kimi anlayışlar motivasiyaedici amillərdir. Bu ideyaların reallaşdığı nadir platformalardan biri olaraq Vikipediya, fəal vətəndaşların diqqətini çəkir.[10]
Bir qisim istifadəçi üçün Vikipediya əyləncə və hobbidir. Onlar burada vaxt keçirməkdən, yazmaqdan, redaktə etməkdən və ya məqalələr üzərində fikir mübadiləsi aparmaqdan zövq alırlar. Bu yanaşma xüsusilə daha gənc və texnologiya yönümlü istifadəçilər arasında geniş yayılmışdır.[11]
Vikipediya cəmiyyəti bir sıra icma xəbər nəşrlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur.[12][13] Onlayn xəbər bülleteni olan The Signpost 10 yanvar 2005-ci ildən nəşr olunur.Peşəkar karikaturaçı Qreq Vilyams (ing. Greg Williams) tərəfindən yaradılmış WikiWorld adlı veb-komiks 2006–2008-ci illər ərzində The Signpost bülletenində dərc olunmuşdur. Wikipedia Weekly adlı podkast 2006–2009-cu illərdə fəaliyyət göstərmiş, 2008–2009-cu illərdə isə Not the Wikipedia Weekly adlı konfrans zəngləri seriyası həyata keçirilmişdir.[14]
Vikimaniya, Vikimedia Fondu tərəfindən dəstəklənən Vikipediya və digər qardaş layihələrin istifadəçiləri üçün keçirilən illik beynəlxalq konfransdır. Təqdimat və müzakirə mövzuları arasında Vikimedia layihələri, digər vikilər, açıq mənbə proqram təminatı, azad bilik və məzmun, habelə bu anlayışlarla bağlı sosial və texniki aspektlər yer alır. 2011-ci ildən etibarən İlin Vikimediaçısı (2017-ci ilə qədər İlin Vikipediyaçısı) mükafatı bu tədbir çərçivəsində elan edilir.
İlk Vikimaniya 2005-ci ildə Frankfurt şəhərində təşkil olunmuşdur. Konfrans adətən yerli Vikimedia bölməsi, milli təşkilatlar (məsələn, kitabxana və ya universitet) və Vikimedia Fondu tərəfindən dəstəklənən təşkilat komitəsi tərəfindən həyata keçirilir. Vikimaniya tədbiri Buenos-Ayres[15], Kembric,[16] Hayfa, [17]Honq Konq, Taypey,[18] London, Mexiko,[19] Esino Lario (İtaliya), [20]Monreal, Keyptaun, Stokholm kimi şəhərlərdə keçirilmişdir. COVID-19 pandemiyasına görə 2020-ci ildə Banqkokda keçirilməsi planlaşdırılan tədbir ləğv olunmuş, 2021 və 2022-ci illərdə isə konfranslar virtual formatda təşkil olunmuşdur. 2023-cü ildə tədbir yenidən canlı formatda Sinqapurda keçirilmiş və bu dəfə YUNESKO partnyor qurum kimi tədbirə qoşulmuşdur. [21] 2024-cü ildə Vikimaniya Polşanın Katovitse şəhərində keçirilmiş, 2025-ci il üçün isə Keniya paytaxtı Nayrobidə keçirilməsi planlaşdırılmışdır.
Viknik anlayışı "Vikipediya" və "piknik" sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır. "Great American Wiknic" — ABŞ-ın müxtəlif şəhərlərində yay aylarında keçirilən sosial görüş formatında tədbirdir. Bu tədbirlərdə iştirakçılar piknik yeməkləri gətirərək bir-birilə şəxsən tanış olur və fikir mübadiləsi aparırlar.[22]
Bundan əlavə, hər il WikiConference North America adlı regional konfrans təşkil olunur.[23][24] Bu tədbir Vikipediya redaktorları, həvəskarları və könüllüləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. İlk iki tədbir 2014 və 2015-ci illərdə[25][26] müvafiq olaraq Nyu-York Hüquq Məktəbi və Vaşinqton şəhərindəki Milli Arxivlər binasında keçirilmişdir.Tədbirdə həmçinin Wiki Education Foundation və Vikimedia Fondu əməkdaşları iştirak etmişdir.[27][28]
WikiConference India — Hindistanda keçirilən milli səviyyəli Vikipediya konfransıdır. İlk konfrans 2011-ci ilin noyabr ayında Mumbay şəhərində,[29][30] yerli Vikipediya icması və Wikimedia India Chapter təşkilatçılığı ilə keçirilmişdir.[31][32]Tədbirin əsas mövzusu Hindistana dair məqalələr və hind dillərində fəaliyyət göstərən vikilərlə bağlı məsələlər olmuşdur. 2023-cü ildə növbəti WikiConference India tədbiri 28–30 aprel tarixlərində Heydərabad şəhərində keçirilmişdir.[33]
Wiki Indaba isə Afrika vikimediaçıları üçün nəzərdə tutulmuş regional konfransdır.[34][35] Bu tədbirdə Vikipediya və digər Vikimedia layihələri, açıq mənbə proqram təminatı, azad bilik və məzmunun Afrika qitəsinə təsiri kimi mövzular müzakirə olunur.
Vikipediya layihəsi milyonlarla könüllü istifadəçinin birgə əməkdaşlığı sayəsində inkişaf edən açıq mənbəli ensiklopediyadır. Onların fəaliyyəti yalnız texniki və redaktə yönümlü deyil, eyni zamanda sosial, ideoloji və fərdi motivasiyalarla da formalaşır. [36] Vikipediya cəmiyyəti qlobal miqyasda unikal bir ictimaiyyət təşkil etsə də, zaman-zaman tənqidlərə də məruz qalır. Bu tənqidlər layihənin həm daxili idarəetmə sisteminə, həm də onun qlobal ictimai təsirinə yönəlmişdir.
Ən çox səsləndirilən tənqidlərdən biri idarəetmədə qeyri-bərabərlik və mərkəzləşmə ilə bağlıdır. Uzun müddət aktiv olan istifadəçilər və idarəçilər bəzən qərarvermə prosesində qeyri-rəsmi şəkildə üstün mövqeyə malik olurlar. Bu vəziyyət, bəzi hallarda cəmiyyət daxilində demokratik iştirak prinsipinin pozulması kimi qiymətləndirilir. Aparılan araşdırmalar göstərir ki, Vikipediya redaktorlarının əksəriyyəti kişilərdən ibarətdir və Qərb ölkələrində yaşayan istifadəçilər daha aktivdir. Bu isə cins bərabərsizliyi və qeyri-Qərb biliklərinin zəif təmsili ilə nəticələnir. Qadınlara, yerli xalqlara və inkişaf etməkdə olan ölkələrə aid mövzular çox zaman ya yetərincə əhatə olunmur, ya da qərəzli təqdim olunur.[37]
A version of this article appeared in print on January 31, 2011, on page A1 of the New York edition.
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
