 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Uhud döyüşü — 23 Mart 625-ci ildə (Hicri təqvimlə 7 Şəvval 3-cü il) hal-hazırkı Ərəbistan yarımadasının şimal-qərbində yerləşən Uhud dağında, Mədinədə məskunlaşan Müsəlmanlar ilə Məkkəli Əbu Süfyanın başçılıq etdiyi ordu arasında baş vermişdir. Döyüşün gedişində baş verən ən önəmli hadisələrdən biri də İslam peyğəmbərinin əmisi Həmzənin öldürülməsidir.
| Uhud döyüşü | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 23 Mart 625 M - 3 Şəvval 3 H | ||
| Yeri | Mədinədən 8 km şimalda, Uhud dağı, Ərəbistan yarımadası | ||
| Səbəbi | Qureyşlilərin Bədr döyüşündə məğlub olması | ||
| Nəticəsi | Qureyşlilərin qalibiyyəti | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
| İtkilər | |||
|
|||
|
|
|||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Döyüşün baş tutma səbəbi Məkkəli Müşriklərin Bədr döyüşündə aldıqları məğlubiyyətin qisasını almaq istəmələri[3], verdikləri itkiləri unutdurmaq və müsəlmanların aldıqları qələbədən sonra yüksələn döyüş əhval-ruhiyyəsini aşağı salmaq idi.
Qüreyşin ticarət yolunun bağlanması Qüreyşliləri narahat etmişdi. Qüreyşlilər razılaşmışdılar ki, əllərindəki pulu ancaq Məhəmmədlə döyüşmək üçün xərcləyəcəklər. Əmr As bir neçə adamla birlikdə Kənanə və Səqif qəbilələrinə gedib onlardan qoşun üçün canlı qüvvə istəyir və döyüşün bütün xərclərinin Qüreyş tərəfindən ödəniləcəyini bildirirlər.[4]
Qüreyş fərqli qəbilələrdən öz dəstəsinə adam toplamağa başladı və ordunun komandanlığı Əbu Sufyan ibn Hərbə tapşırıldı. O ordunu toplayıb Mədinəyə tərəf üz tutdu. Qüreyş Bəni-Kinanə tayfası və Tihamə camaatı kimi ətraf qəbilələri də özlərİ ilə əlbir etdilər. Əbu Sufyan döyüşə öz arvadı Hindi də gətirmişdi.[5] Döyüşdəki ən əsas məqamlardan biri Hindin Vəhşi`yə Məhəmməd, Əli və Həmzədən birini öldürəcəyi təqdirdə azadlığa buraxmağı söz vermişdi ki, Həmzəni də məhz Vəhşi öldürdü.[6]
Yəqubinin[7] və Əllamə Məclisinin[8] nəqlinə əsasən, Qüreyş 3000 nəfərlik ordu topladı. Toplanan ordunun 200-ü atlı, qalanı isə piyadalardan ibarət idi, orduda 700 nəfər döyüşçü isə zirehlilərdən təşkil edilmişdi.[9] Qüreyş ordusunda eyni zamanda çoxlu sayda nökər də iştirak edirdi. Onlara qələbə qazanılacağı təqdirdə müxtəlif vədlər verilmişdi.
Məkkə ordusu 11 mart 625-ci ildə Məkkədən Mədinəyə doğru hərəkət etdi. Məhəmməd peyğəmbərin kəşfiyyatçıları Qüreyşin bu qərarını ona çatdırdılar. Yəqubiyə görə, bu xəbəri məktubla çatdıran Abbas ibn Əbdülmüttəlib idi.[10] Müsəlmanların bir dəstəsi müşriklərlə Mədinədən kənarda vuruşmaq təklifini irəli sürdülər. Müsəlmanlar da döyüş üçün hazır vəziyyətə gəldilər. Qısa müddət sonra hər iki ordu Mədinədən bir fərsəx kənarda, Uhud dağının yamaclarında üz-üzə gəldi. Şeyx Səduqun nəqlinə əsasən, Qüreyşin bayraqdarları Bəni-Əbdud-Dar tayfasından təyin edilmişdi.[11] Şeyx İrbilinin nəqlinə görə, Məhəmməd peyğəmbər mühacirlərin bayrağını Əli ibn Əbu Talibə verdi, özü isə ənsarın kiçik bayrağının yanında durdu.[12]
Məhəmməd peyğəmbər 1000 nəfərlik qoşun ilə Uhud dağına tərəf hərəkət etdi. Yolun yarısında Abdullah ibn Ubəy və onun 300 tərəfdarı Mədinəyə qayıtdı. Nəticədə, orduda 700 nəfər qaldı.[13] Məhəmməd peyğəmbərdən Şut adlı yerdə ayrılan Ovs qəbiləsinə məxsus bu 300 nəfər döyüşçü qoşundan ayrılmaq üçün bəhanə gətirib onların "Mədinədə qalıb düşməni şəhərdə qarşılamaq" təklifinin qəbul edilməməsindən ötrü bunu etdiklərini bildirirlər. Ordu hərəkət edərkən Abdullah ibn Ubəy ilə müttəfiq olan bir dəstə yəhudi də döyüşə getmək istədiyini bildirir, lakin Məhəmməd peyğəmbər onların döyüşdə iştirak etməsinə icazə vermir.[14]
Məhəmməd peyğəmbər iki ordunun qarşılaşdığı Uhud dağındakı dar keçidin hər iki tərəfinə də oxçuları yerləşdirdi. Bu Məkkəlilərin dağın ətrafını dolanaraq arxadan müsəlmanlara hücüm etməsinin qarşısını almaq üçün idi. Oxçulara xəbərdarlıq edilmədən yerlərini tərk etməmək əmrini verdi.[15]
Əbu Sufyan Xalid ibn Vəlidin başçılığı ilə kiçik bir dəstəni dağın keçidini nəzarətdə saxlamış 50 nəfərin pusqusunda qoyur. İki tərəfin qüvvələri Uhud dağının ətəyində qarşılaşdı. Düşmən ordusunun say çoxluğuna baxmayaraq Əli ibn Əbu Talib tərəfindən Qüreyşin 9 bayraqdarının öldürülməsi[16] və müsəlmanların təsirli hücumları ilə Məkkə ordusu geri çəkilməyə başladı. Bunu görən oxçular döyüşü qazandıqlarını fərz edərək gizləndikləri yerləri tərk edib, məkkəlilərin geri çəkilərkən qoyduqları qənimətləri talan etməyə başladılar. Məhəmməd tərəfindən verilən göstərişdən çıxan müsəlmanlara görə Məhəmmədin oxçuların başçısı təyin etdiyi Abdullah ibn Cubeyr və ya Abdullah ibn Ömər ibn Həzəmə dağın keçidində tək qalır.
Bundan istifadə edən məkkəlilərin komandanlarından Xalid ibn Vəlid rəhbərlik etdiyi qüvvələrlə oxçuların tərk etdiyi keçiddən müsəlmanlara hücum etdi. Xalid ibn Vəlid Abdullahı qətlə yetirir və arxadan Məhəmməd peyğəmbərə hücum etməyi planlaşdırır. Qüreyşin hücumu nəticəsində pərən-pərən düşən müsəlmanlar Məhəmməd peyğəmbəri tək qoyub qaçırlar. 70 nəfər müsəlman, Həmzə ibn Əbdülmüttəlib və İslam qoşununun bayraqdarlarından biri olan Məsəb ibn Umeyr öldürülür.[17] Müsəb ibn Ümeyr öldürüldükdən sonra Məhəmməd peyğəmbər ənsarın kiçik bayrağını Əli ibn Əbu Talibə verdi.[18][19] Beləcə, müsəlmanların hər iki bayrağın daşımaq Əli ibn Əbu Talibə tapşırıldı. Digər tərəfdən müşrikər döyüş meydanında Məhəmməd peyğəmbərin öldürüldüyünə dair şayiə yaydılar və müsəlman ordusunu ruhdan saldılar. Məhəmməd peyğəmbərin ətrafında sadəcə Əli ibn Əbu Talib, Əbu Dəcanə Ənsari və Səhl ibn Hüneyf qalır.[20][21] Əhli sünnə alimi Bəlazurinin, Nəsainin, Fəxri Razinin, Alusinin, Vaqidinin, Suyutinin nəqlinə əsasən qaçanlar arasında Ömər və Osman da var idi.[22][23][24][25][26][27][28] Qaçıb dağılan müsəlmanlardan 14-ü, o cümlədən Təlhə və Asim ibn Sabit geri dönür, qalanları isə dağlara qaçırlar. Bu hücum sonrası İslam ordusu ağır itkilər verərək geri çəkilməyə başladı. Beləliklə döyüşə yüksək əhval-ruhiyə ilə başlayıb, uğurlu təşkil olunmuş hücumla rəqibi geri çəkilməyə vadar edən müsəlmanlar itkilər verərək məğlub oldular. Məkkə ordusu da elə də böyük üstünlük qazanmamasına baxmayaraq bu nəticəyə qane olub müsəlmanları təqib etməyərək Məkkəyə doğru çəkildi. Müşriklər Ühüddən hərəkət etdikdən sonra Məhəmməd peyğəmbər Əli ibn Əbu Talibi onların arxasınca kəşfiyyat üçün göndərir.[29] Yəqubinin nəqlinə görə, 68 müsəlman döyüşdə öldürüldü.[30]
Şeyx İrbilinin[31], Şeyx Müfidin[32] və Əllamə Məclisinin[33] nəql etdiyinə əsasən, Ühüd döyüşündə Qüreyşin 9 bayraqdarı var idi ki, bunların hamsını qətlə yetirən Əli ibn Əbu Talib idi. Bunu görən müşriklər bayraqdarlarının öldürülməsindən sonra təşvişə düşürlər. Səhabələrin çoxu qaçarkən Qüreyş Məhəmməd peyğəmbərə olan hücumlarını artırdı.[34] Tarixi nəqllərə əsasən, Əli ibn Əbu Talib Məhəmməd peyğəmbəri qoruyarkən hücuma keçən dəstələri bir-bir dağıtdı.[35] İbn İshaqa görə döyüşdəki nailiyyət Əli sayəsində əldə olundu.[36] İbn Əbilhədid müşriklərdən qətlə yetirilən 22 və ya 28 nəfərdən 12-ni Əli`nin təkbaşına öldürdüyünü qeyd edir.[37] Yəqubi`yə[38] və İbn İshaq`a[39] görə öldürülən müşriklərin sayı 22 idi.
Şeyx Səduq[40], Əllamə Məclisi[41] və bir çox tarixçiyə görə Əli ibn Əbu Talibin qılıncı bu döyüşdə qırılır və Məhəmməd peyğəmbər qılıncı Zülfiqarı ona verir. Bu döyüşdə Əli ibn Əbu Talibin 25 yaşı var idi.
Məhəmməd peyğəmbərin əmisi Həmzə ibn Əbdülmüttəlib döyüşkən və cəsur bir şəxs kimi tanınırdı. Cəsarətinə görə Qüreyşlilər ondan çəkinirdilər. Uhud döyüşündə də Bədrdəki kimi Məhəmməd peyğəmbəri müdafiə edirdi. Həmzənin Məhəmməd peyğəmbəri hərtərəfli müdafiə etməsi Əbu Sufyan və onun arvadını narahat edirdi. Ona görə də Məhəmməd peyğəmbəri və Əli ibn Əbu Talibi öldürmək istədikləri kimi Həmzəni də öldürməyə müvəffəq olmaq onların əsas hədəflərindən biri idi.[42] Əbu Sufyanın arvadı Hind ibn Utbənin qulamı olan Vəhşi Həmzəni öldürməyi bacardı. Əllamə Məclisinin nəql etdiklərinə əsasən, Hind onun burnunu, qulaqlarını, Vəhşi də ciyərini bədənindən ayırdı.[43] Məhəmməd peyğəmbər Həmzənin öldürüldüyünü və cəsədinə nələr edildiyini öyrəndikdə məyus oldu.[44] Kuleyninin nəqlinə görə, Məhəmməd peyğəmbər Həmzəyə namaz qıldı.
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|