 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Cahan-Atin Üveysi və ya Cahan-Bibi Üveysi, təxəllüsü Üveysi, Vaisi,(özb. Jahon otin Uvaysiy; 1781, Margilan – 1845, Margilan) — XIX əsr Özbək şairəsi, Özbəkistan ədəbiyyatının və orta əsr Kokand ədəbiyyatının klassiki. Nadirə və Məhzunə ilə yanaşı, çağatay dilində Kokand qadın poeziyasının nümayəndəsi.[1]
| Üveysi | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1781 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1845 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı |
Üveysi ümumilikdə 15.000 yarımdan çox şeir yazıb. Onun əsərləri bu gün də Özbəkistanda məşhurdur. Onun əsərlərinin toplusu Özbəkistan Respublikası Elmlər Akademiyasının Daşkənddəki İnstitutunda qorunur.[2] Üveysinin atası Siddik Bobo iki dildə şeirlər yazan ədəbiyyat pərəstişkarı idi. Anası Çinbibi də şairə olub.[3]
Üveysi Mərğilanda sadə, lakin kifayət qədər savadlı ailədə anadan olub. Atası onda dünyəvi elmlər və özbək poeziyasının özəllikləri haqqında anlayış formalaşdırıb.
Şairənin şəxsi həyatı uğursuz olub. O erkən yaşda ərə verilsə də, dul qalıb və doğma şəhərini tərk edərək iki uşağı ilə Kokanda köçüb. Burada ona Kokand hökmdarı Ömər xanın (Umarxan Kokand Əmiri) həyat yoldaşı - şairə Nadirənin sirdaşı olmaq qismət olub.
Üveysinin qızı Kuyaş anası sağ ikən vəfat etmiş, oğlu isə Qaşqara əsgər göndərilib. Üveysi uşaqlarına olan məhəbbətini elm və sənətin əsaslarını öyrətdiyi tələbələrinə ötürüb. Şairənin həyatının faciəvi motivləri onun lirikasında öz əksini tapıb. Üveysi çox vaxt qəm şairəsi adlandırırlar. Dəqiq ölüm tarixi bilinməsə də, Üveysinin altmış yaşından sonra vəfat etdiyi ehtimal edilir.
== Yaradıcılığı ==həyata Üveysi Şərq poeziyasının klassik janrlarında lirik şeirlər divanının müəllifi kimi tanınır. Onun qəzəlləri yüksək poetik texnika ilə seçilir. Onun şeirlərində tez-tez həyata etiraza rast gəlinir. Şairə Şərqdə qadınların tabeçilik mövqeyini pisləyir. Şairənin şeirlərinin mühüm motivlərini yaxşılığa çağırışlar, gözəl nəcib hisslərin - məhəbbət və dostluğun tərənnümü təşkil edir. Eyni zamanda, şairənin yaratdığı bir çox lirik şeirlərə avtobioqrafik motivlərlə bağlı həzin intonasiyalar hopmuşdur.
Onun şeirlərinin türk poeziya ənənəsi ilə sıx bağlılığını Əlişir Nəvai və Məhəmməd Füzulidən sitatlarla daxil edilmiş müxəmməslərdə görmək olar. Şairə çistan janrında novator idi. O, poetik tapmacalara daha çox üstünlük verib. Əsasən bu janrda əsərləri tələbələri üçün yaradıb.
Üveysi həmçinin iki dastan (şeir) birləşdirərək “Kərbəla-namə” (şiə imamları Həsən və Hüseyn haqqında), habelə “Məhəmmədəli xanın həyatı” – XIX əsrin birinci yarısında Kokand xanı Ömərxan və Nadirənin oğlunun yarımçıq qalmış poetik tərcümeyi-halını yazıb.
Üveysinin divan və dastanlarının yer aldığı əlyazma Özbəkistan Elmlər Akademiyasının Biruni adına Şərqşünaslıq İnstitutunda 1837 nömrəsi ilə saxlanılır.
Onun şeirlərini rus dilinə Naum Qrebnev və Sergey İvanov tərcümə edib. Onun böyük həcmli əsərləri tərcümə olunmayıb.
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|