 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Əbdülrza Azər hərbçi, siyasətçi. Qızılbaş Xalq Qoşunları Ordusunun generalı, Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü.
| Əbdülrza Azər | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1905 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1983 |
| Vətəndaşlığı | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Rütbəsi | general |
| Təltifləri |
 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əbdülrza Azər 1905-ci ildə Məşhəd şəhərində anadan olub.[1] Orta təhsilini Məşhəddə aldıqdan sonra Tehranda Ali Hərbi Məktəbdə oxuyub. Daha sonra Fransada tank üzrə hərbi kurs bitirib. Geri qayıtdıqdan sonra İran ərazisində müxtəlif bölgələrdə xidmət edib və şah ordusunda polkovnik rütbəsinə qədər yüksəlib.[1] 1943-cü ildə Tudə Partiyasına üzv olub. Partiyanın gizli hərbi təşkilatını yaradıb.[2] Təşkilata çox sayda zabiti cəlb edib. Cəlb etdikləri arasında Xosrov Ruzbeh də olub.[3] 1945-ci ilin avqust ayında Əbdülrza Azərin və Əli Əkbər İskəndanin rəhbərliyi ilə Xorasanda yerləşən hərbi hissənin zabitləri şah hakimiyyətinə qarşı üsyan ediblər.[4][5][6] Üsyan məğlub olduqdan sonra Əbdülrza Azər zabit yoldaşları ilə birgə Bakıya gedib. Oktyabrın 27-də Əbdülqasım Əzimi, Həsən Nəzəri, Mahmud Qazi Əsədullahi, Məhəmməd Ağayi, Seyid Yusif Murtəzavi və Tağı Musəvi ilə birlikdə[7] Təbrizə gəlib.[8] Azərbaycan Demokrat Partiyasına üzv olub. 1945-ci ilin noyabr ayında Seyid Yusif Murtəzavi və Həsən Nəzəri ilə birlikdə fədai dəstələrinin formalaşdırılması üçün Zəncana gedib.[9][1] 1945-ci il dekabrın 8-də şəhərin şah qoşunlarından təmizlənməsində iştirak etmək üçün Təbrizə qayıdıb.[10] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[11][12] Sonrakı günlərdə Əbdülrza Azər Urmiya şəhərlərinin şah qoşunlarından təmizlənməsində iştirak edib.[13]
Azərbaycan Milli Hökumətinin Milli Məclisi 1945-ci il dekabrın 20-də "Qızılbaş" xalq qoşunlarının yaradılması haqqında qanun qəbul etdi.[14][15] Milli Hökumət yeni yaranmış qoşunlarına Şah İsmayıl Xətainin öz ordusuna verdiyi adı, "Qızılbaş" adını verdi. "Qızılbaş" Xalq Qoşunlarının baş hərbi qərargahı yaradıldı.[14][16] Bu qərargaha Cəfər Kavian, Əbdülqasım Əzimi, Qulam Yəhya, Mir Cəfər Pişəvəri, Mirzə Rəbi Kəbiri, Mahmud Pənahiyan, Nəvai, Möhsün Milaniyan, Əbdülrza Azər seçildilər.[14][15][17]
1946-cı ildə milli-demokratik hərəkatda iştirak etdiyi üçün və Milli Hökumətin qurulmasında göstərdiyi şücaətə görə "21 Azər" medalı ilə təltif olunub.[1]
1946-cı ilin sentyabr ayında Xalxal-Astara cəbhəsində şah qoşunlarına qarşı döyüşən fədailərə rəhbərlik edib.[1]
1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[18][19] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[20] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[21][22] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[20][23][24] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[22][25] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[20][26] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[27]
1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.[28][29][30] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[31][32] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[32] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[31][32] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[31][33] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[34][35] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[36][37] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[33][36] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[38][39] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[40][41][42]
Əbdülrza Azər Milli Hökumət dağıldıqdan sonra Şimali Azərbaycana mühacirət edib. O və digər firqə rəhbərləri Mərdəkanda yerləşən Yaşıl bağa yerləşdiriliblər.[43] 1955-ci ildə “Müasir Azərbaycan dilində səs kateqoriyası” müvzusunda dissertasiya işini müdafiə edib.[44]
1974-cü ilə qədər müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərib, bir müddət müəllimlik edib. 1974-cü ildə İrana gedib, 1983-cü ildə isə orada vəfat edib.[1]
Əbdülrza Azər Bakıda əslən qazaxıstanlı olan İkinci Dünya Müharibəsinin iştirakçısı Liliya Georgiyevna ilə ailə həyatı qurub.[45]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
