 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
| ||
| ||
Adrenalin (Epinephrine)
| ||
| Kimyəvi birləşmələr | ||
| IUPAC | (R)-4-[1-hidroksi-2-(metilamino)etil]-1,2-benzoldiol (hidroxlorid və tartrat növləri | |
| Kimyəvi formulu | C9H13NO3 | |
| Təsnifatı | ||
| Фарм. qrup |
Adreno-simpatomimetik (alfa-, beta-). Hipertenziv preparat | |
| ATK | ? | |
| Dərman forması | ||
| 1 mq/ml məhlul, 1,8 mq/ml inyeksiya üçün; раствор 0,1 % yerli istifadə üçün; 1 % -li məhlul xaricə istifadə üçün | ||
| Ticarət nişanı | ||
| adrenalin, sintetik adrenalin, adrenalin hidrotartrat , adrenalin hidroxlorid | ||
Adrenalin (Epinefrin), digər adı ilə epinefrin, insan və heyvan orqanizmində böyrəküstü vəzin medulla qatından ifraz olunan hormon və neyrotransmitterdir. Bu maddə orqanizmin stressə, qorxuya və təhlükəyə reaksiyasını idarə edir və “qaç və ya vuruş” (fight or flight) adlı mexanizmin əsas hissəsidir.
---
Kimyəvi quruluşu və yaranması
Kimyəvi düsturu: C₉H₁₃NO₃
Sinif: Katexolaminlər
Adrenalin, sinir sisteminin stimulyasiyası nəticəsində beyindən hipotalamus vasitəsilə gələn siqnalın böyrəküstü vəzə ötürülməsi ilə ifraz olunur.
---
Orqanizmə təsiri
1. Ürək və qan dövranı sistemi
Ürək döyüntüsünü sürətləndirir (taxikardiya).
Qan damarlarını daraldır (vazokonstriksiya), bu isə qan təzyiqinin qalxmasına səbəb olur.
Bu dəyişikliklər bədənin əzələlərinə və beynə daha çox oksigen çatdırmaq üçündür.
2. Tənəffüs sistemi
Bronxları genişləndirir, daha rahat nəfəs almağa kömək edir.
Astma tutmalarında və allergik reaksiyalarda adrenalin iynələri (məsələn, EpiPen) istifadə olunur.
3. Metabolik sistem
Qara ciyərdən qlükoza buraxılmasını artırır → enerji yüksəlir.
Yağ toxumasından yağ turşuları azad olunur və enerji kimi istifadə olunur.
4. Gözlər və sinirlər
Göz bəbəklərini genişləndirir → daha yaxşı görmə.
Refleksləri və diqqəti artırır.
Bəzi insanlarda panik hissi, həyəcan, titrəmə yarada bilər.
---
Psixoloji təsiri
Kəskin diqqət artımı, reflekslərin güclənməsi, qərarvermədə sürətlilik yaradır.
"Adrenalin bağımlılığı" deyilən hal ola bilər – çünki bədən bu yüksək stimullaşma halına alışa bilər.
Əyləncə parklarında “roller coaster” sürənlərdə və ya riskli idmanlarla məşğul olanlarda adrenalin yüksək olur.
---
Tibbi istifadəsi
Anafilaktik şok (şiddətli allergik reaksiya) zamanı həyat qurtarıcı olaraq istifadə edilir.
Adətən qol və ya ayaq əzələsinə iynə şəklində (intramüskulyar) vurulur.
Bəzi hallarda ürək dayanmasında da reanimasiya üçün istifadə edilir.
---
Doza və təhlükələr
Aşırı doza çarpıntı, tərləmə, baş gicəllənməsi, panik atak və ürək ritmində pozğunluq yarada bilər.
Normal şəraitdə sağlam insan tərəfindən dərmansız şəkildə yüksək adrenalin, qorxu, idman və ya təhlükə anlarında yaranır.
Bu hormonu təbbi və suni yollarla aktiv etmək olar:
Adrenalinin süni və agresiv yollarla aktivləşdirilməsi
Bəzi hallarda adrenalin ifrazı təkcə təbii yolla yox, həm də qıcıqlandırıcı, kimyəvi və psixoloji stimullar vasitəsilə kəskin şəkildə artırıla bilər. Bu üsullar qısa müddətlik enerji artımı, reaksiya sürəti və diqqət yüksəlişi verir, lakin davamlı istifadə bədənə zərər verə bilər.
---
1. Agressiv emosiyalar və döyüş refleksi
Qəzəb, hirs, mübarizə arzusu kimi emosiyalar beyində simpatik sinir sistemini aktivləşdirir və adrenalin ifraz olunur.
Məsələn: bir təhlükədən qaçmaq və ya mübarizə aparmaq hissi.
“Kəllə-kəlləyə gəlmək” instinkti bədəni tam gücüylə müdafiəyə hazır hala gətirir.
---
2. Kafein (Qəhvə və Enerji içkiləri)
Kafein, beyində adenozin reseptorlarını bloklayaraq sinir sistemini stimullaşdırır.
Bu, dolayı yolla adrenalinin yüksəlməsinə səbəb olur.
Xüsusilə acqarına 1 çay qaşığı 100% quru qəhvə tozu qəbul etmək qısa müddətlik “partlayış” yarada bilər.
---
3. Amonyak (Qoxu stimulu)
Amonyak qoxulayan idmançılar beynə ani şok göndərir.
Bu şok beyin saplağında “oyanma refleksi”ni aktivləşdirir → adrenalin partlayır.
Bədən 2-5 saniyəlik super aktiv rejimə keçir (məsələn: ağır atletika, sprint öncəsi).
---
4. Epinefrin inyeksiyası (məsələn, EpiPen)
Bu, birbaşa adrenalin hormonudur və təcili tibbi hallarda istifadə edilir.
Sağlam insan tərəfindən tibbi səbəb olmadan istifadəsi çox risklidir və ürək ritmini poza bilər.
Lakin nəzəri olaraq bu iynə bədəni maksimum döyüş halına gətirir – hər şey sürətlənir: nəfəs, ürək döyüntüsü, əzələ gücü və diqqət.
---
5. Yüksək səs, partlayış, qışqırıq
Ani və yüksək səslər beynə “təhlükə siqnalı” göndərir → adrenalin partlayışı.
Xüsusilə döyüş oyunlarında və ya real həyat təhdidlərində bu mexanizm avtomatik işləyir.
---
Diqqət edilməli məqamlar
Bu üsullar tək-tük hallarda və təlimli şəxslər üçün effektiv ola bilər.
Daimi istifadə orqanizmin adrenalin reseptorlarını “yorur” və artıq cavab verməməsinə səbəb ola bilər (adrenalin tükənməsi).
Eyni zamanda, panik atak, təzyiq yüksəlməsi, ürək aritmiyaları riski yarada bilər.
Adrenalinin aktivləşməsi (təbii ifraz olunması)
Adrenalin hormonu insan orqanizmində böyrəküstü vəzlər tərəfindən müəyyən fiziki və ya emosional stimullar nəticəsində təbii şəkildə ifraz olunur. Bu hormonun aktivləşməsi orqanizmin sürətli reaksiya tələb edən vəziyyətlərə hazırlaşmasına xidmət edir. Bu hallar əsasən aşağıdakılardır:
---
1. Qorxu və təhlükə hissi
İnsanın təhlükə ilə üzləşdiyi zaman, məsələn, qəfil səs, təcavüz ehtimalı və ya həyat təhlükəsi anında hipotalamus vasitəsilə simpatik sinir sistemi aktivləşir və nəticədə adrenal medulla adrenalin ifraz edir.
Bu, orqanizmin "qaç və ya vuruş" (fight or flight) reaksiyasını işə salır.
2. Fiziki aktivlik və idman
Yüksək intensivlikli idman, qaçış, ağırlıq qaldırma və ya velosiped sürmək zamanı orqanizm daha çox enerji tələb edir.
Bu zaman ürək döyüntüsü artır, nəfəs sürətlənir və əzələlərə daha çox qan getməsi üçün adrenalin ifraz olunur.
3. Stress və emosional gərginlik
İmtahan, ictimai çıxış, vacib görüş və ya gözlənilməz xəbər aldıqda insanın stres səviyyəsi artır.
Bu da simpatik sinir sistemini hərəkətə gətirərək adrenalin ifrazına səbəb olur.
4. Həyəcan və sevinc
Sevinc dolu xəbərlər, aşiq olmaq, yüksək sürət və ya ekstremal fəaliyyətlər (məsələn, paraşütlə tullanmaq) zamanı da adrenalin yüksəlir.
Bu, "adrenalin həzz almaq" deyilən vəziyyət yarada bilər.
5. Soyuq mühit və temperatur dəyişikliyi
Bədən çox soyuq hava ilə qarşılaşdıqda da daxili istiliyi qorumaq üçün adrenalin ifraz olunur.
Bu zaman dəri damarları daralır, əzələlər titrəyir və istilik hasilatı artır.
---
Nəticə:
Adrenalinin təbii şəkildə aktivləşdirilməsi, orqanizmin mühafizə və uyğunlaşma mexanizmi kimi fəaliyyət göstərir. Bu hormonun ifrazı sayəsində insan təhlükəyə qarşı çevik, güclü və enerjili olur.
Adrenalin qanda, plazmada və ya serumun tərkibində diaqnostik köməkçi olaraq, terapevtik tətbiqetməni izləmək və ya potensial zəhərlənmə qurbanındakı törədicini müəyyən etmək üçün ölçülə bilər. İstirahət edən yetkinlərdə endogen plazma adrenalinin konsentrasiyası normal olaraq 10 ng/l-dən azdır. Lakin məşq zamanı 10 dəfə, stress zamanı isə 50 dəfə və ya daha çox arta bilər. Feokromositoma xəstələrində tez-tez plazmada adrenalin səviyyəsi 1000–10,000 ng/L olur. Kəskin ürək xəstələrinə adrenalin parenterel tətbiqi plazmada 10,000–100,000 ng/L konsentrasiyaları yarada bilər.[1]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|