 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Anansi və ya Ananse (hərfi tərcümədə "hörümçək" deməkdir) — Akan folklorunda hekayələr, müdriklik, bilik və hiyləgərliklə əlaqəli olan bir Akan xalq nağıl qəhrəmanı.[1] Ən çox hörümçək şəklində təsvir olunur. O, hiyləgər (ing. trickster) rolunu oynayır və Qərbi Afrika, Afrika-Amerika və Qərbi Hindistan folklorunun ən mühüm personajlarından biridir. Bu hörümçək nağılları Qana mənşəlidir və Atlantik qul ticarəti yolu ilə Amerikaya yayılmışdır.[2]
| Anansi | |
|---|---|
 | |
| Atributlar | Hörümçək bilik, hekayələr, hiylə və hikmət totemidir. |
| Simvol | Hörümçək |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Anansi, ağıllılığı, yaradıcılığı və hazırcavablığı ilə özündən güclü rəqibləri məğlub etməsi ilə məşhurdur.[3] O, hiyləgər rolunu oynasa da, çox vaxt hekayələrin əsas qəhrəmanı olur və həm baş qəhrəman, həm də antaqonist kimi təsvir edilir.
Hörümçək nağılları Qərbi Afrikanın çox hissəsində geniş yayılmışdır, lakin Anansi nağılları Qanadan qaynaqlanır və bu cür hekayələrin ən məşhurlarından biri hesab olunur.[4]"Anansi" adı Akan dilində "hörümçək" sözündən gəlir. Bu hekayələr sonradan Karib dənizi adalarına, Surinama, Syerra Leoneyə (buraya Yamaykalı Marunlar tərəfindən gətirilmişdir) və Niderland Antillərinə (məsələn, Kürasao, Aruba və Boneyr adalarına) yayılmışdır.
Anansi fərqli yerlərdə və müxtəlif adlarla təsvir edilir. O, "Ananse", "Kwaku Ananse", "Anancy" kimi tanınır, Yeni Dünyada isə "Ba Anansi", "Kompa Nanzi", "Nanzi", "Nancy", "Aunt Nancy" və ya "Sis' Nancy" adları ilə çağırılır.[2] Hekayələrində həmişə qadın kimi təsvir olunsa da, Anansi fərqli formalarda görünə bilər – bəzən insan üzü olan bir hörümçək kimi, bəzən isə səkkizayaqlı insana bənzər bir varlıq şəklində.[5]
Anansi bir çox xalq nağıllarında ailəyə sahibdir.[6] Onun uzun müddətdir əziyyət çəkən həyat yoldaşı Okonore Yaa (başqa yerlərdə Aso, Krki və ya Şi Maria kimi tanınır),[7] ilk oğlu Ntikuma, iri başlı oğlu Tikelenkelen, nazik boyunlu və uzunayaqlı oğlu Nankonhvea, iriqarınlı oğlu Afudohvedohve və gözəl qızı Ananseva vardır.[8] Efua Sazerlendin nağıllarında Anansi qızına uyğun bir bəy tapmaq üçün bir missiyaya çıxır.
Bəzi Akan miflərinə görə, Odomankoma həm də Ananse Kokuroko ("Böyük Hörümçək") kimi tanınır və o, bəlkə də Anansi ilə eyni varlıqdır. Digər miflərdə isə Anansi yaradıcıya çevrilir.[9]Bu Bobovissinin ildırım tanrısına çevrilməsi və ya Ouuo ilə döyüşdən sonra Tano Akoranın ildırım tanrısı mövqeyindən müharibə tanrısına keçməsi kimi rol dəyişikliyi ola bilər. Başqa bir izah isə Odomankomanın ruhunun (sunsum) Ouuo tərəfindən öldürüldükdən sonra Anansi bədənində yenidən doğulmasıdır.[10]
.jpg)
Anansi hekayələri yalnız şifahi ənənənin bir hissəsi idi və Anansi özü nitqdə bacarıq və müdrikliklə sinonim olaraq görülürdü.[11]Anansi haqqında hekayələr Aşanti şifahi mədəniyyətinin o qədər tanınmış və ayrılmaz bir hissəsinə çevrildi ki, zamanla onlar müxtəlif növ təmsilləri də əhatə etməyə başladı. Bu, Robert Sazerlend Rettrey tərəfindən həm ingilis, həm də tvi dillərində qeydə alınmış bu hekayələrdə, eləcə də alim Peqqi Krippsinin işlərində sübut olunur: "O qədər məşhurdur ki, onun adı Qana uşaqlarının böyüdüyü zəngin nağıl ənənəsinə – anansesem – yəni hörümçək nağıllarına verilmişdir."[12]
Eyni şəkildə, Anansi hekayələrinin dünyaya yayılması da şifahi ənənə vasitəsilə baş verdi, xüsusən Atlantik qul ticarəti dövründə əsarət altına alınan insanlar tərəfindən Karib hövzəsinə yayıldı. Nəticədə, Anansinin sosial əhəmiyyəti Yeni Dünyaya gətirilən qullar üçün də azalmadı.[13]Əksinə, Anansi hiyləgərliyi və ağıllılığı sayəsində güclü zülmkarlarını məğlub edə bildiyi üçün çox vaxt qul müqavimətinin və sağ qalmağın bir simvolu kimi qeyd olunurdu. Bu, qulların plantasiyalarda olan güc strukturunda üstünlük əldə etməsi üçün istifadə etdiyi davranış modelini əks etdirirdi.
Anansinin qulların həyatında çoxfunksiyalı rol oynadığına inanılırdı; müqavimət strategiyalarına ilham verməklə yanaşı, bu hekayələr onlara Afrika keçmişi ilə əlaqəni qorumağa imkan yaradır və əsarət çərçivəsində öz kimliklərini formalaşdırıb ifadə etmələrinə şərait yaradırdı. Tarixçi Lourens Villyam Levin "Qara Mədəniyyət və Şüur" adlı əsərində qeyd edir ki, Yeni Dünyada yaşayan afrikalı qullar "nağıllarının strukturunu və mesajını öz cari vəziyyətlərinin tələblərinə və ehtiyaclarına uyğunlaşdırırdılar".
Bu hekayələrin ən yaxşı qorunan versiyalarından bəziləri Yamaykada mövcuddur[14], çünki Amerikada ən çox Aşanti mənşəli qul məhz bu adada yaşayırdı. Aşanti mənşəyinə bənzər olaraq, hər bir hekayənin sonunda bir məsəlin olması adi hal idi. "Anansi və Brah Dead" (Anansi və Ölüm qardaş) hekayəsinin sonunda belə bir məsəl var ki, bu da Anansinin hətta qulluq dövründə də öz orijinal Akan adları – "Kvaku Anansi" və ya sadəcə "Kvaku" ilə tanınmasını göstərir[15]: "Əgər Kvaku tutula bilmirsə, onun kölgəsi tutulacaq". Bu məsəlin mənası budur ki, qisas almaq və ya birini məhv etmək niyyəti ilə bir hədəfi tuta bilməsən, onun yaxınlarını, sevdiklərini hədəf alacaqsan.[16]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
