 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
III Dyula,[1] həmçinin İula və ya Gənc Dyula,[2] Qeula[2] və ya Dyula,[3] — X əsrin sonu və XI əsrin əvvəllərində Transilvaniyada (Erdel) hakimiyyət sürmüş Macar lideri. Dyula Macarıstan knyazlığının qərb bölgələrindən biri olan Transilvaniyanın müstəqil hökmdarı olmuş və bu ərazilərdə yerli hakimiyyət qurmuşdur. Onun dövrü Macarıstan krallığının təşəkkülü və xristianlığın yayılması ilə əlaqəli siyasi dəyişikliklər dövrünə təsadüf edir.[4]
Macar tayfalarının ənənəvi idarəetmə sistemi ikili liderlik (Böyük knyaz və Dyula titulu olan ikinci hakim) prinsipinə əsaslanırdı.[5] Bu sistem 895-ci ildə Macarların Karpat hövzəsinə köçü zamanı formalaşmışdı. Dyula titulu, əsasən, şərq bölgələrində hökmranlıq edən yüksək rütbəli sərkərdələrə verilirdi.[6] III Dyula, ehtimal ki, II Dyulanın oğlu və ya varisi olmuşdur. O, X əsrin sonlarında Transilvaniyanın müstəqil hökmdarı kimi tanınırdı və bölgədə güclü siyasi mövqeyə malik idi. O dövrdə Transilvaniya Macar knyazlığının tam nəzarətində deyildi və burada yerli knyazlar yarı-müstəqil hökmranlıq edirdilər.[7] III Dyulanın hakimiyyəti dövründə Macarıstan krallığının əsas siyasi məsələlərindən biri xristianlığın qəbul edilməsi və yayılması idi.[8] Onun sələfi olan II Dyula Bizans imperiyası ilə əlaqələr qurmuş və pravoslav xristianlığını qəbul etmişdi. III Dyula da bu siyasəti davam etdirirdi.[9] Buna baxmayaraq, Macarıstan krallığının əsas hökmdarı olan I İştvan (997–1038) qərb xristianlığını (katoliklik) qəbul etmişdi və bütün ölkə ərazisində onu yaymağa çalışırdı. III Dyula isə Bizans xristianlığına meylli olduğu üçün I İştvanın siyasəti ilə ziddiyyət təşkil edirdi.[10]
XI əsrin əvvəllərində I İştvan Macarıstan krallığının tam mərkəzləşdirilməsi siyasətini həyata keçirməyə başladı.[11] O, yerli hökmdarların müstəqilliyini məhdudlaşdırmaq və bütün ərazini vahid kral hakimiyyətinə tabe etdirmək istəyirdi.[12] Bu məqsədlə, 1010-cu ildə o, III Dyulanın idarə etdiyi Transilvaniyaya yürüş təşkil etdi. Bu yürüş nəticəsində I İştvan III Dyulanı məğlub etmiş və onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmışdır. Transilvaniya Macarıstan krallığının birbaşa nəzarətinə keçmişdir. III Dyula və ailəsi əsir alındı və ehtimal ki, ölkədən sürgün edilmişdir.[13]
Bu hadisə Macarıstan krallığının tam formalaşmasının əsas mərhələlərindən biri hesab olunur.[note 1] III Dyulanın məğlubiyyəti ilə Transilvaniya I İştvanın mərkəzləşdirilmiş krallığına daxil oldu və müstəqilliyini itirdi.[14] III Dyulanın məğlubiyyətdən sonra harada yaşadığı və taleyinin necə olduğu dəqiq məlum deyil.[15] Lakin bəzi mənbələrə görə, o, ya Bizansa qaçmış, ya da I İştvanın nəzarəti altında yaşamışdır. Onun nəsli haqqında da məlumat azdır, lakin bəzi tarixçilər iddia edirlər ki, onun ailəsi sonradan Transilvaniyada yerli aristokratiyanın əsasını təşkil etmişdir.[16]
III Dyulanın məğlubiyyəti Macarıstan krallığının mərkəzləşdirilməsində mühüm rol oynadı.[17] Onun Bizans xristianlığına bağlı olması Macarıstan krallığının dini və siyasi istiqamətinə təsir göstərdi. Onun məğlubiyyətindən sonra Transilvaniya Macarıstan krallığının ayrılmaz hissəsinə çevrildi və bir daha müstəqil hökmdarlar tərəfindən idarə olunmadı.[18] III Dyula Transilvaniyanın son müstəqil hökmdarı olmuş və Macarıstan krallığının formalaşması prosesində mühüm rol oynamışdır.[19] Onun Bizans xristianlığına bağlı olması və müstəqillik arzusu I İştvanın mərkəzləşdirilmiş krallıq siyasəti ilə ziddiyyət təşkil edirdi. 1010-cu ildə onun məğlubiyyəti Macarıstan krallığının güclənməsi və Transilvaniyanın birbaşa Budapeşt hökmdarlığına daxil olması ilə nəticələndi.[20] Bununla da, Macar tarixi yeni bir dövrə qədəm qoydu və vahid bir krallıq halına gəlmişdir.[21]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|