 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Lakrifagiya – göz yaşı və digər göz ifrazatları ilə qidalanma praktikası.[1] Bəzi arı, kəpənək və milçək növlərinin sürünənlərin, quşların və insanlar daxil olmaqla, məməlilərin göz yaşları ilə qidalandığı müşahidə olunur. Lakrifaq böcəklər natrium və zülal kimi qida maddələri əldə etmək üçün göz yaşları ilə qidalanırlar. Lakrifaq qidalanma narahatedici olmaya və ya əksinə, ağrı verə bilər. Lakrifagiya kommensalizmin bir forması kimi tədqiq olunur.
Lakrifagiya əsasən kəpənəklər və güvələrdə müşahidə olunan davranışdır. Milçəklər, iynəsiz arılar, tarakanlar və bitlər kimi böcəklərin də göz yaşı ilə qidalandıqları müşahidə olunmuşdur. Cənub-şərqi Asiyada bəzi arı koloniyalarının göz yaşı toplamaqda ixtisaslaşmış işçi arılara malik olmasına dair sübutlar əldə olunmuşdur.
Lakrifagiya əsasən yetkin kəpənəklərin və güvələrin davranışı kimi tanınır.[1][2] Güvələrdə lakrifagiya ilk dəfə 1852-ci ildə qeydə alınmışdır.[2] Vilhem Büttinker 1974-cü ildə Afrikanın cənub-qərbində Arcyophora cinsinə aid üç pulcuqqanadlı növündə lakrifagiya qeydə almışdır. O, bu güvə növlərinin ev keçilərinin və inəklərin gözlərindən içdiklərini müşahidə etmişdir.[3] Bu davranış Mərkəzi və Cənubi Amerikada yaşayan güvə növlərində də qeydə alınmışdır.[4][2] Göz yaşı ilə qidalanan güvələrin çoxu erkəkdir, güman olunur ki, erkək güvələr cütləşmə dövründə dişilər üçün natrium toplamaq üçün bu davranışı sərgiləyirlər.[2]
Antiloplar, fillər, atlar, qatırlar, donuzlar, sambar maralları, qoyunlar, tapirlər və su camışları güvələrin göz yaşı içmək üçün hədəf seçdikləri əsas məməlilərdir.[5][6] Kəpənəklərin tısbağa və timsah kimi sürünənlərin göz yaşını içdikləri müşahidə olunmuşdur.[7] Lakrifaq güvələr hansısa spesifik növün göz yaşını içməkdə ixtisaslaşmayıblar.[4][6] Onlar əsasən az reaktiv və az həssas olan böyük canlılara üstülük verirlər.[2][6] Böyük canlılar üzərində (məsələn, timsahlar) lakrifagiya əsasən gündüzlər, balaca canlılar üzərində lakrifagiya əsasən gecələr müşahidə olunur.[8]
Lakrifaq güvələr göz yaşını birbaşa gözdən və ya göz yaşının hopduğu yanaqdan içirlər. Tamamilə göz yaşı ilə qidalanan iki növ – L. griefusa və A. sylvatica ancaq birbaşa gözdən içirlər. Güvələrin qrup formasında da göz yaşı ilə qidalandıqları müşahidə olunmuşdur: 13 güvənin bir bantenq gözündən göz yaşı içdiyi halı qeydə alınmışdır.[6]
Güvələrin insan göz yaşları ilə qidalanması halı ilk dəfə 1966-cı ildə müşahidə olunmuşdur. Cənub-şərqi Asiyada yaşayan lakrifaq güvələrlə bağlı aparılmış tədqiqata görə göz yaşı ilə qidalanan güvələrə ən çox məruz qalan insanlar çöldə yaşayan heyvandarlar, odun kəsənlər, hamballar və müxtəlif məhsullar daşıyan səyahətçilərdir.[6] İnsan göz yaşları ilə qidalanmaqda ixtisaslaşmış güvə növü yoxdur.[2] Tay kəndliləri göz xəstəliklərini güvə lakrifagiyası ilə əlaqələndirmək istəmirlər, çünki onlar "təbiətə hörmət bəsləyirlər və kosmik cəzadan qorxurlar". Yerlilərin çoxu bu cür xəstəliklərin meşə ruhları səbəbilə baş verdiyinə və ya cəngəlliyin müqəddəs yerlərinə daxil olmağa görə verilən cəza olduğuna inanırlar.[6]
Lakrifagiya Cənub-şərqi Asiyada yaşayan iynəsiz arılar arasında geniş yayılmışdır. Onların insanlardan, zebulardan, itlərdən, pişiklərdən, dovşanlardan, toyuqlardan və sarı tısbağalardan göz yaşı topladıqları müşahidə olunmuşdur. Lisotrigona cinsinə aid olan arılar göz yaşı toplamaqda ixtisaslaşmışdırlar: onlar göz yaşı toplamaq üçün müxtəlif onurğalıların gözlərinin formalarını tanıya və fərqləndirə bilirlər. İynəsiz arılarda lakrifagiya bir neçə dəfə inkişaf etmiş, itmiş və bir neçə dəfə yenidən inkişaf etmişdir.[9]
Mərkəzi və Cənubi Amerikada yaşayan Centris cinsindən olan arıların Podocnemis unifilis,[10] eynəkli kayman[11] və adi iquana[12] kimi sürünənlərin göz ifrazatları ilə qidalandıqları müşahidə olunmuşdur.[12]
Chloropidae, Cryptochetidae, Drosophilidae və Muscidae kimi fəsilələrə aid bir çox milçək növünün insan və heyvan göz yaşı ilə qidalandığı müşahidə olunmuşdur.[9] İnsan üzərində lakrifagiya ilk dəfə 1921-ci ildə qeydə alınmışdır: Con Rassel Mallok Amiota minor növündən olan milçəyin onun təri və göz yaşları ilə qidalanmağa çalışdığını bildirmişdir. Amiota cinsindən olan milçəklərin çoxu lakrifaqdır, insanların və digər heyvanların göz yaşları ilə qidalanırlar. Phortica variegata növünə aid milçəklər insanlara və digər heyvanlara Thelazia callipaeda parazitini keçirirlər.[1]
Amazonda yaşayan tarakanların Dactyloidae fəsiləsindən olan kərtənkələlərin göz yaşları ilə qidalandıqları müşahidə olunmuşdur. Dactyloidae kərtənkələləri bu tarakanların təbii düşməni hesab olunur. Bu cür lakrifagiya bir neçə dəqiqə davam edir və gecə – kərtənkələnin yatdığı vaxtda baş verir.[8]
Bitlərdə lakrifagiya ilk dəfə 1734-cü ildə müşahidə olunmuşdur. 9 cinsə aid olan 14 bitində lakrifagiya davranışı qeydə alınmışdır. Mallophaga bitləri həm canlı, həm də "təzəlikcə ölmüş" canlıların göz ifrazatları ilə qidalanır.[13][14]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
.jpg)
_big_male_attracting_Julia_Butterflies_(Dryas_iulia)_-_Rio_Usumacintla_Chiapas_2020.jpg)