. Ureyim.az

Macaristan Zadeganligi - Wikipedia - Ureyim.az

Ana Səhifə - Macaristan Zadeganligi

Macarıstan zadəganlığı (mac. Nemesség) — Orta əsrlərdən başlayaraq, Macarıstan krallığında mühüm siyasi, hərbi və sosial gücə malik olan aristokrat sinif. Onlar həm krallıq idarəçiliyində, həm də ölkənin hərbi müdafiəsində əsas qüvvə olmuşdur.[1] Zadəganlar torpaq sahibi kimi feodal sistemin sütunu idilər və Macarıstanın daxili sabitliyi və siyasi dinamikasında həlledici rol oynayırdılar.[2]

Mündəricat

  • 1 Tarixi
    • 1.1 Erkən dövr
    • 1.2 XIII əsr
    • 1.3 XIV–XV əsrlər
    • 1.4 XIX əsr
    • 1.5 XX əsr
  • 2 İstinadlar
  • 3 Ədəbiyyat

Tarixi

redaktə

Erkən dövr

redaktə

Macar tayfaları IX əsrdə Karpat hövzəsinə yerləşdikdən sonra burada mütəşəkkil feodal cəmiyyət qurmağa başladılar. [3]İlk hersoqlar, başçılar və qəbilə elitaları sonradan zadəgan təbəqəsinin nüvəsini təşkil etdilər. I İştvan 1000-ci ildə taxta çıxdıqdan sonra xristianlığı qəbul edərək feodal monarxiya yaratmışdır. [4]O, dövləti mərkəzləşdirməyə və qəbilə zadəganlarını krallıq nizamına tabe etməyə çalışmışdır. Kilsə ilə sıx əməkdaşlıq edən zadəganlıq güclənməyə başladı.[5]

XIII əsr

redaktə

Kral II Andraş tərəfindən imzalanmış Qızıl bulla sənədi Macarıstanda zadəganların hüquq və azadlıqlarını qanuniləşdirən ilk əsas hüquqi sənəd olmuşdur. [6]Qızıl bulla ilə zadəganlara kralın icazəsi olmadan xaricə getməmək, vergilərdən azad olmaq, torpaq üzərində mülkiyyət hüququ[7], sərbəst məhkəmə müdafiəsi, silahla krala qarşı çıxmaq hüququ (kral qanunu pozarsa) kimi hüquqlar verilmişdi.[8] XIII əsrin sonlarında mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsi zadəgan ailələrin güclənməsinə səbəb olmuşdur. “Oliqarxlar” adlandırılan bəzi zadəganlar — Aba, Çak, Küseqi klanları — müstəqil hakimiyyət qurmağa başladılar.[9]

XIV–XV əsrlər

redaktə

I Karl Robert (1308–1342) və I Laslo (1342–1382) zadəganlığı öz tərəfinə çəkərək dövlət idarəsini möhkəmləndirdilər. Hunyadi Yanoş (XV əsr) zadəgan sinfinin yüksəlişini təcəssüm etdirən ən parlaq fiqurlardan biri idi.[10] Osmanlılara qarşı mübarizədə baş komandan olmuşdur. [11]Onun oğlu Matyaş Hunyadi (Ədalətli Matyaş) Macarıstanın ən məşhur krallarından biri olmuşdur. 1526-cı ildə Moxac döyüşündə Macarıstan məğlub oldu və ölkə üç hissəyə bölündü[12]:

  • Osmanlı idarəsində olan ərazilər (mərkəzi Macarıstan),
  • Habsburq Macarıstanı (şimal və qərb),
  • Transilvaniya knyazlığı (muxtar dövlət).

Zadəganlar Habsburqlara qarşı müxtəlif dövrlərdə üsyanlara qalxdılar.[13] Habsburqlar zadəganlığı zəiflətmək və mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmək istəyirdilər. Buna baxmayaraq, Macarıstan zadəganları uzun müddət öz hüquqlarını qorumağı bacardılar və kraldan müstəqil hüquqlara malik qaldılar.[14]

XIX əsr

redaktə

1848-ci ildə Macarıstanda baş verən liberal inqilab zadəganların bir hissəsinin dəstəyi ilə baş tutmuşdur.[15] Feodal hüquqların ləğvi, torpaq islahatları və parlament idarəçiliyinə keçid baş vermişdir. Bir çox zadəgan ailəsi yeni burjuaziya və məmur sinfinə keçmişdir. Zadəganlar siyasi muxtariyyət əldə etdilər. Macarıstan öz konstitusiyası və parlamenti ilə birgə Avstriya-Macarıstan imperiyasında yarı-müstəqil status qazanmışdır.[16]

XX əsr

redaktə

1918-ci ildə Avstriya-Macarıstan imperiyası süqut etmişdir. [17]Monarxiya ləğv olunmuşdur və zadəganlıq rəsmi statusunu itirmişdir. Kommunist rejim 1945-ci ildən etibarən zadəgan sinfini tamamilə ləğv etmişdir. Zadəgan mülkləri milliləşdirildi, ailələr sürgün edilmiş və ya sıravi vətəndaş kimi yaşamağa məcbur olmuşdular.[18]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Hodgkinson, Thomas W. "Beat it Batman – this foppish baronet was the world's first superhero". The Guardian. 9 March 2022. İstifadə tarixi: 27 March 2023.
  2. ↑ "Zavaros korok áldozatai: hazatért nemesi családok" [Victims of troubled times: returning noble families]. Kronika (macar). Príma Press Kft. 19 August 2020. 30 January 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 March 2023.
  3. ↑ Zimonyi, István. Muslim Sources on the Magyars in the Second Half of the 9th Century: The Magyar Chapter of the Jayhānī Tradition. Brill Publishers. 2016. ISBN 978-90-04-21437-8.
  4. ↑ Wolf, Mária. 10th–11th century settlements; Earthen forts // Visy, Zsolt (redaktor). Hungarian Archaeology at the Turn of the Millennium. Ministry of National Cultural Heritage, Teleki László Foundation. 2003. 326–331. ISBN 963-86291-8-5.
  5. ↑ András, Sereg. "Bárók, grófok, hercegek" [Barons, counts, dukes]. Jogi Fórum (macar). Jogászoknak Kft. 19 April 2013. 15 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 March 2023.
  6. ↑ Vermes, Gábor. Hungarian Culture and Politics in the Habsburg Monarchy, 1711–1848. CEU Press. 2014. ISBN 978-963-386-019-9.
  7. ↑ Taylor, A. J. P. The Habsburg Monarchy, 1809–1918: A History of the Austrian Empire and Austria–Hungary. The University of Chicago Press. 1976. ISBN 0-226-79145-9.
  8. ↑ Széchenyi, Kinga. Deportations and Hungarian Aristocracy during the Communist Period // Botos, Máté; Fejérdy, Gergely (redaktorlar ). Honore et Virtute. A közép-európai arisztokrácia sorsa a XX. században. L'Harmattan. 2023. 211–219. ISBN 978-963-414-829-6.
  9. ↑ Szakály, Ferenc. The Early Ottoman Period, Including Royal Hungary, 1526–1606 // Sugar, Peter F.; Hanák, Péter; Frank, Tibor (redaktorlar ). A History of Hungary. Indiana University Press. 1994. 83–99. ISBN 963-7081-01-1.
  10. ↑ Schimert, Peter. The Hungarian Nobility in the Seventeenth and Eighteenth Centuries // Scott, H. M. (redaktor). The European Nobilites in the Seventeenth and Eighteenth Centuries, Volume Two: Northern, Central and Eastern Europe. Longman. 1995. 144–182. ISBN 0-582-08071-1.
  11. ↑ Révész, László. The cemeteries of the Conquest period // Zsolt, Visy (redaktor). Hungarian Archaeology at the Turn of the Millennium. Ministry of National Cultural Heritage, Teleki László Foundation. 2003. 338–343. ISBN 963-86291-8-5.
  12. ↑ Rady, Martyn. Nobility, Land and Service in Medieval Hungary. Palgrave. 2000. ISBN 0-333-80085-0.
  13. ↑ Prodan, David. Supplex Libellus Valachorum or The Political Struggle of the Romanians in Transylvania during the 18th century. Publishing House of the Academy of the Socialist Republic of Romania. 1971. OCLC 955936263.
  14. ↑ Pop, Ioan-Aurel. "De manibus Valachorum scismaticorum...": Romanians and Power in the Mediaeval Kingdom of Hungary: The Thirteenth and Fourteenth Centuries. Peter Lang Edition. 2013. ISBN 978-3-631-64866-7.
  15. ↑ Patai, Raphael. The Jews of Hungary: History, Culture, Psychology. Wayne State University Press. 2015. ISBN 978-0-8143-2561-2.
  16. ↑ Pálffy, Géza. The Kingdom of Hungary and the Habsburg Monarchy in the Sixteenth Century. Center for Hungarian Studies and Publications. 2009. ISBN 978-0-88033-633-8.
  17. ↑ Némethy, Zsolt. "Rang nélkül: rehabilitálatlan magyar arisztokraták, 1945–? [Without a rank: unrehabilitated Hungarian aristocrats, 1945–?]" (PDF). Turul (macar). Magyar Törtnelmi Társulat. 89 (1). 2016: 35–38. ISSN 1216-7258. İstifadə tarixi: 15 March 2023.
  18. ↑ Nakazawa, Tatsuya. Slovak Nation as a Corporate Body: The Process of the Conceptual Transformation of a Nation without History into a Constitutional Subject during the Revolutions of 1848/49 // Hayashi, Tadayuki; Fukuda, Hiroshi (redaktorlar ). Regions in Central and Eastern Europe: Past and Present. Slavic Research Center, Hokkaido University. 2007. 155–181. ISBN 978-4-938637-43-9.

Ədəbiyyat

redaktə
  • Á. Varga, László. hitbizomány [fideicommissum] // Bán, Péter (redaktor). Magyar történelmi fogalomtár, A–L [Thesaurus of Hungarian History] (macar). Gondolat. 1989. 188–189. ISBN 963-282-203-X.
  • Bak, János. "Linguistic pluralism" in Medieval Hungary // Meyer, Marc A. (redaktor). The Culture of Christendom: Essays in Medieval History in Memory of Denis L. T. Bethel. The Hambledon Press. 1993. 269–280. ISBN 1-85285-064-7.
  • Bánó, Attila. Régi magyar családok [Old Hungarian Families] (macar). Atheneum. 2004. ISBN 963-9471-47-X.
  • Berend, Nora; Urbańczyk, Przemysław; Wiszewski, Przemysław. Central Europe in the High Middle Ages: Bohemia, Hungary and Poland, c. 900-c. 1300. Cambridge University Press. 2013. ISBN 978-0-521-78156-5.
  • Cartledge, Bryan. The Will to Survive: A History of Hungary. C. Hurst & Co. 2011. ISBN 978-1-84904-112-6.
  • Curta, Florin. Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge University Press. 2006. ISBN 978-0-521-89452-4.
  • Engel, Pál. The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers. 2001. ISBN 1-86064-061-3.
  • Fügedi, Erik. Castle and Society in Medieval Hungary (1000-1437). Akadémiai Kiadó. 1986a. ISBN 963-05-3802-4.
  • Fügedi, Erik. The aristocracy in medieval Hungary (theses) // Bak, J. M. (redaktor). Kings, Bishops, Nobles and Burghers in Medieval Hungary. Variorum Reprints. 1986b. IV.1–IV.14. ISBN 0-86078-177-1.
  • Fügedi, Erik. The Elefánthy: The Hungarian Nobleman and His Kindred (Edited by Damir Karbić, with a foreword by János M. Bak). Central European University Press. 1998. ISBN 963-9116-20-3.
  • Fügedi, Erik; Bak, János M. Foreign Knights and Clerks in Early Medieval Hungary // Berend, Nora (redaktor). The Expansion of Central Europe in the Middle Ages. Ashgate Publishing. 2012. 319–331. ISBN 978-1-4094-2245-7.
  • Georgescu, Vlad. The Romanians: A History. Ohio State University Press. 1991. ISBN 0-8142-0511-9.
  • Gudenus, János; Szentirmay, László. Összetört címerek: a magyar arisztokrácia sorsa és az 1945 utáni megpróbáltatások [Broken Coats-of-Arms: The Hungarian Aristocrats' Fate and the Scourge after 1945] (macar). Mozaik. 1989. ISBN 963-02-6114-6.
  • Kontler, László. Millennium in Central Europe: A History of Hungary. Atlantisz Publishing House. 1999. ISBN 963-9165-37-9.
  • Kováč, Dušan. The Slovak political programme: from Hungarian patriotism to the Czecho–Slovak State // Teich, Mikuláš; Kováč, Dušan; Brown, Martin D. (redaktorlar ). Slovakia in History. Cambridge University Press. 2011. 120–136. ISBN 978-0-521-80253-6.
  • Kozminski, Andrzej K. "Restitution of Private Property: Re-privatization in Central and Eastern Europe". Communist and Post-Communist Studies. University of California Press. 30 (1). March 1997: 95–106. doi:10.1016/S0967-067X(96)00025-6. ISSN 0967-067X. JSTOR 45302002.
  • Lukačka, Ján. The Beginnings of the Nobility in Slovakia // Teich, Mikuláš; Kováč, Dušan; Brown, Martin D. (redaktorlar ). Slovakia in History. Cambridge University Press. 2011. 30–37. ISBN 978-0-521-80253-6.
  • Magaš, Branka. Croatia Through History. SAQI. 2007. ISBN 978-0-86356-775-9.
  • Makkai, László. The Emergence of the Estates (1172–1526) // Köpeczi, Béla; Barta, Gábor; Bóna, István; Makkai, László; Szász, Zoltán; Borus, Judit (redaktorlar ). History of Transylvania. Akadémiai Kiadó. 1994. 178–243. ISBN 963-05-6703-2.
  • Murdock, Graeme. Calvinism on the Frontier, 1600-1660: International Calvinims and the Reformed Church in Hungary and Transylvania. Clarendon Press. 2000. ISBN 0-19-820859-6.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Macarıstan_zadəganlığı&oldid=8146004"
UREYIM.AZ