 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Onxoserkoz (çay korluğu) — filarioz qrupuna aid olan, dərialtı düyünlərin əmələ gəlməsi, dərinin və gözlərin zədələnməsi ilə xarakterizə olunan helmintoz.[2] Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı bu patologiyanı unudulan xəstəliklər qrupuna daxil etmişdir.
| Onxoserkoz | |
|---|---|
 | |
| XBT-10-KM | B73 |
| XBT-9-KM | 125.3[1] |
| DiseasesDB | 9218 |
| MeSH | D009855 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Xəstəliyin törədicisi Onchocerca volvulus adlı helmintdir. Helmintin uclarına doğru incələn saplı bədəni var, dişilərdə təxminən 35–50 mm, erkəklərdə isə 19–42 mm, eni 0,27–0,40 mm (dişilərdə) və 0,130–0,210 mm (erkəklərdə) olur. Parazit qurd Simulium növünə aid olan hünülərin dişləmələri ilə yayılır.[3] İnfeksiya baş verməzdən əvvəl adətən bir çox dişləmələr olur.[4] Bu hünülər çayların yaxınlığında yaşayır, buna görə də xəstəliyin adı çay korluğudur.[4]
Yetkin qurdlar insanın limfa düyünlərində məskunlaşır, burada dişilər mikrofilariya adlanan çoxlu sürfələr həyata gətirir. Mikrofilariyanın bir hissəsi görmə orqanının bütün toxumalarına nüfuz edərək insan gözünə daxil olur. Göz almasında onlar iltihab, qanaxma və nəticədə görmə itkisinə səbəb olan digər ağırlaşmalara səbəb olurlar.
Yoluxmuş insanın dərisi şiddətli qaşınır, səpir və zədələnir.[5]
Dünyada 18 milyona yaxın onxoserkoz xəstəsi var, onlardan təxminən 600 minində xəstəlik görmə qabiliyyətinin əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına və ya tam korluğa səbəb olub.[6] Ən çox xəstəlik Qərbi və Mərkəzi Afrikada qeydə alınır.[7] Xəstəlik Yəməndə və Latın Amerikasının altı ölkəsində də qeydə alınıb.[8]
Heyvanlar da onxoserkozdan əziyyət çəkirlər.[9]
İnkubasiya müddəti təxminən 1 ildir.
Parazitozun klinik mənzərəsi ölən mikrofilariyalara immunoallergik reaksiyalar nəticəsində yaranır. İnsan bədənində şiddətli invaziyada gündə təxminən 100.000 mikrofilariya ölür.
Ümumi simptomlar invaziyanın intensivliyindən asılıdır. Onlara daxildir:[8]
Onxoserkozun xarakterik əlaməti dərinin altında 7 sm ölçüyə qədər sıx lifli düyünlərin əmələ gəlməsidir. Düyünlər bud-çanaq, oynaqlar, kürək sümüyü nahiyəsində və nadir hallarda başda lokallaşdırıla bilər. Afrikanın endemik bölgələrində yaşayan insanların 40-50%-da dəriyə parazitlərin təkrar yoluxması davamlı qaşınmaya səbəb olur. Tez-tez qaşınma dəridə müvafiq patomorfoloji dəyişikliklərə səbəb olur: dermatit, likenifikasiya və nəticədə atrofik vəziyyətlər. Qasıq nahiyələrində dərinin degenerativ sallanması tez-tez qeyd olunur.[10] Hal-hazırda onxoserkoz zamanı dəri dəyişikliklərinin təsnifatı hazırlanmışdır.[11]
Proqnozun ciddiliyi gözlərin zədələnməsi ilə müəyyənləşdirilir. Korluğun inkişaf riski endemik ərazinin hünü-daşıyıcıları ilə yoluxmasından asılıdır. İnvaziya uzun illər davam edərsə, sklerozan keratit və iridosiklit inkişaf edir, bu da görmə itkisinə səbəb olur. Bundan əlavə, mikrofilariyalar retinaya və göz qapaqlarını təmin edən damarlara nüfuz edə bilirlər.[12] Optik sinirin çıxışında retinanın iltihabı da görmə qabiliyyətini ciddi şəkildə poza bilər.[13]
Onxoserkozun müalicəsində əsas vəzifə xəstənin bədənində patoloji dəyişikliklərin qarşısını almaq və vəziyyətini yüngülləşdirməkdir. Başda dərialtı lifli düyünlərin lokalizasiyası ilə patogenin gözlərin yaxınlığında yerləşməsi səbəbindən cərrahi müdaxilə tövsiyə olunur. Bütün digər hallarda əsas müalicə üsulu dərmanlardır:[14]
Mümkün dərin göz zədələnməsi səbəbindən onxoserkoz üçün proqnoz həmişə ciddi olmalıdır.[15]
Bu xəstəlik atlar arasında geniş yayılmışdır və dəstəkləyici toxumanın zədələnməsi ilə xarakterizə olunur (vətər, başın arxası, boyun, üzvlər). İnfeksiya otlaqlarda baş verir. Əksər heyvanlarda onxoserkoz daşıyıcı, bəzilərində aseptik formada keçir və ya nekrozla piogen (irinli) infeksiya ilə çətinləşir.[16]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|