 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
2017-ci il fevralın 22-də Günəş sisteminə yaxın olan TRAPPIST-1 ulduzunun ətrafında Yer kürəsinə bənzər 7 planetin aşkar edildiyi təsdiqləndi. Hələ 2016-cı ildə Dolça bürcü istiqamətində kəşf edilmiş bu planet sistemi öz təsdiqini tapdı. Trappist-1 ulduzu qırmızı cırtdan ulduzdur və Günəşdən 39 işıq ili məsafədə yerləşir. Aşkar ediliən planetlərdən 3-də su və həyat olma ehtimalı böyükdür. Ən maraqlı məqam isə bu planetlərlə ulduz arasındakı məsafələrin çox qısa olmasıdır. Təxminən 1.5 astronomik vahid (a.v.) məsafədə bu 7 planet'in hamısı yerləşir. Onların ulduz ətrafında fırlanma dövrləri 1,51 gündən 20 günə qədər dəyişir.
Son 2 ayda aparılan araşdırmalara əsasən,Trappist-1 ulduzunda bu müddət ərzində 80-ə yaxın alışma(alovlanma) müşahidə olunmuşdur. Bu da həmin sistemdə həyatın mövcudluğu üçün əlverişli şərait olmadığını göstərir.
2018-ci ildə orbitə göndərilmiş yeni teleskop — Ceyms Uebb Kosmik teleskopu, bu planetlərin kimyəvi tərkibi haqqında daha ətraflı məlumat topladı.
TRAPPIST-1, eyni zamanda 2MASS J23062928–0502285 olaraq da tanınır. Ultra-soyuq qırmızı cırtdan ulduzdur; ölçü baxımından bir qədər böyük olsa da, Yupiterdən çox daha böyükdür və Günəşdən 39,6 işıq ili (12,1 parsek) uzaqlıqdadır, Dolça bürcündə yerləşir. Bu sistemdə yeddi mülayim iqlimli planet aşkar olunmuşdur ki, bu da digər məlum planet sistemləri ilə müqayisədə daha çoxdur. 2017-ci ilin may ayında nəşr olunmuş bir araşdırma, bu planetlərin rezonanslı orbitlərdə yerləşdiyini, bir-biri ilə toqquşmalarının qarşısının alındığını və bu səbəbdən sistemin uzun müddət sabit qala biləcəyini göstərir.
Astronomlar 2015-ci ildə cırtdan ulduzun ətrafında fırlanan üç Yer ölçüsündə planet kəşf etdilər. Belçikadakı Liège Universitetindən Michaël Gillon-un rəhbərliyi ilə çalışan bir qrup, Tranzit Fotometri üsülundan istifadə edərək, Çilidəki La Silla Rəsədxanasında yerləşən "Transit Planetlər və Planetesimallar Kiçik Teleskop" (TRAPPIST) vasitəsilə bu planetləri müşahidə etdi. 2017-ci il fevralın 22-də bu qrup,TRAPPIST-1 ulduzu ətrafında dörd planetin daha kəşf edildiyini açıqladı. Bu kəşflər, NASA-nın Spitzer Kosmos Teleskopu və Paranal Rəsədxanasındakı Çox Böyük Teleskop kimi alətlərdən istifadə edilərək təsdiqləndi. Kəşf edilən planetlərin üçü "yaşana bilən zona"da yerləşir. Səthlərində maye su saxlaya bilmə ehtimallarına görə, bu planetlərin yaşama uyğun ola biləcəyi düşünülür.Müxtəlif təriflərə görə, optimist yanaşmada bu zonada altı planet (c, d, e, f, g, h) yerləşə bilər və onların təxmini tarazlıq temperaturu 170ºK ila 330ºK arasında dəyişir.
Sistemin mərkəzindəki ulduz 1999-cu ildə "Two Micron All-Sky Survey (2MASS) zamanı aşkar edilmiş və sonradan kataloqa "2MASS J23062928–0502285" adı ilə daxil edilmişdir. Bu adlandırmadakı rəqəmlər ulduzun göydəki mövqeyini göstərir, "J" isə Julian epoxasına istinad edir.
Daha sonra Liège Universitetindən bir qrup bu sistemi araşdırdı. Onların ilkin müşahidələri 2015-ci ilin sentyabr-dekabr aylarında TRAPPIST-Cənubi teleskopu ilə aparılmış və nəticələr 2016-cı ilin may ayında "Nature" jurnalında dərc olunmuşdur. Teleskopun adı həm də Belçikada yerləşən məşhur Trappist monastır qaydasını əks etdirir; bu ad, teleskopun yerləşdiyi bölgənin adı ilə yanaşı, Roma Katolik dini ordeninə istinad edir. Bu teleskop vasitəsilə ilk planetlər aşkar olunduğu üçün kəşf edənlər ulduzu "TRAPPIST-1" adlandırmışlar.
Planetlər aşkar edilmə ardıcıllığına uyğun olaraq adlandırılmışlar; "b" ilk, "c" ikinci və s. TRAPPIST-1 ətrafında üç planet (b, c, d) kəşf edilmiş, sonrakı tədqiqatlarda isə daha dördü (e, f, g, h) aşkar olunmuşdur.
TRAPPIST-1 ulduzu M8.0 ± 0.5 spektral sinifinə aid, son dərəcə soyuq bir qırmızı cırtdan ulduzdur. Onun kütləsi Günəşin təxminən 8%-i, radiusu isə 11%-i qədərdir. Ölçü baxımından Yupiterə yaxın olsa da, ondan 84 dəfə daha kütləlidir. Yüksək ayırdetmə qabiliyyətinə malik optik spektroskopiya nəticəsində ulduzda litium elementinin izlərinə rast gəlinməmişdir. Bu isə TRAPPIST-1-in hidrogeni yandıran, litiumu isə artıq tükəndirmiş bir ana ardıcıllıq ulduzu olduğunu göstərir – yəni o, qəhvəyi cırtdan deyil, qırmızı cırtdandır. Ulduzun temperaturu təxminən 2,516 K (2,243 °C; 4,069 °F) təşkil edir və yaşı 3 ilə 8 milyard il (Gyr) arasında qiymətləndirilir. Müqayisə üçün, Günəşin temperaturu 5,778 K və yaşı 4,6 milyard ildir.
Keçmişdə aparılmış Kepler K2 missiyası müşahidələrində, 79 gün ərzində TRAPPIST-1-də zəif optik parlaqlıqlar və ulduz ləkələri qeydə alınmışdır. Bu ulduzda, gündəlik orta 0.38 nisbətində alışma (flare) halları müşahidə olunmuş, lakin bu, oxşar spektral sinifdəki digər ulduzlarla müqayisədə 30 dəfə daha azdır. Yəni TRAPPIST-1 nisbətən daha sakit bir ulduzdur. Bununla belə, müşahidə dövrünün sonunda daha güclü bir parıltı müşahidə olunmuşdur. Alovlanma fəaliyyəti planetlərin atmosferinə təsir edə və onları həyat üçün daha az əlverişli edə bilər. Ulduzun öz oxu ətrafında fırlanma müddəti təxminən 3,3 gündür.
TRAPPIST-1 üçün yüksək ayırdetməli şəkillər də əldə olunmuşdur və onun daha parlaq bir cırtdan ulduzla müşayiət olunmadığı təsdiqlənmişdir. Bu, onun tək ulduz sistemi olduğunu göstərir və beləliklə, planetlərin ölçüləri və xüsusiyyətləri daha dəqiq müəyyən edilmişdir. Nəticə etibarilə bu planetlərin Yerə bənzər ölçüdə olması elmi cəhətdən sübut olunmuşdur.
TRAPPIST-1-in aşağı parlaqlığı səbəbindən onun ömrünün 12 trilyon ilə qədər ola biləcəyi təxmin edilir. Onun metal bolluğu ([Fe/H]) 0,04 olaraq qiymətləndirilir və bu, Günəşlə müqayisədə 109% metallılıq deməkdir. Ulduzun işıqlılığı əsasən infraqırmızı spektrdə müşahidə olunur və bu, Günəşin parlaqlığının 0,05%-ni təşkil edir. Görünən parlaqlığı isə 18,80 olduğundan, o Yer üzündən adi gözlə görünmür.
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|