. Ureyim.az

Vergi Qanunu - Wikipedia - Ureyim.az

Ana Səhifə - Vergi Qanunu

Vergi qanunu — dövlətin vergi toplama hüququnu və bu hüququn həyata keçirilməsi ilə bağlı hüquqi normaları müəyyən edən hüquq sahəsi. Vergi qanunu hüquqi və fiziki şəxslərin gəlir, əmlak, istehlak və digər vergi öhdəliklərini tənzimləyən normativ-hüquqi aktların məcmusudur.[1] Bu sahə həm milli qanunvericilik, həm də beynəlxalq vergi razılaşmaları çərçivəsində fəaliyyət göstərir və iqtisadi münasibətlərin hüquqi əsasını təşkil edir.

Vergi qanununun əsas məqsədi dövlətin fiskal funksiyasını — yəni büdcəyə maliyyə vəsaitlərinin toplanmasını — hüquqi şəkildə təmin etməkdir. Bu qanunvericilik sahəsi aşağıdakı məsələləri əhatə edir:[1][2]

  • vergilərin növləri və dərəcələri
  • vergitutma obyekti və subyekti
  • vergi ödəyicilərinin hüquq və vəzifələri
  • vergi güzəştləri və azadolmalar
  • vergi orqanlarının səlahiyyətləri və nəzarət funksiyaları
  • vergi hüquqpozmalarına görə məsuliyyət

Mündəricat

  • 1 Tarixi
  • 2 Vergi qanununun əsas prinsipləri
  • 3 Milli və beynəlxalq vergi qanunu
  • 4 Vergi hüquqpozuntuları və məsuliyyət
  • 5 Vergi orqanları
  • 6 Hüquqi əhəmiyyəti
  • 7 İstinadlar

Tarixi

redaktə

Vergi qanunu bəşər cəmiyyətində dövlət idarəçiliyinin təşəkkülü ilə paralel inkişaf etmişdir. Ən qədim dövlətlərdə belə vergi toplama ilə bağlı yazılı qaydalara rast gəlinir.[3] Antik Roma hüququnda "tributum" və "vectigal" kimi vergilər qanunla müəyyən edilirdi. Orta əsrlərdə vergi toplama feodal hökmdarların sərəncamına əsaslanırdı. Müasir vergi qanunvericiliyi isə sənaye inqilabından sonra milli dövlətlərin formalaşması ilə sistemləşməyə başlamışdır. Azərbaycan Respublikasında müstəqillik əldə edildikdən sonra 1991-ci ildən vergi sistemi yenidən qurulmuş, 2001-ci ildə isə qüvvəyə minmiş Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi bu sahədə əsas hüquqi akt kimi qəbul edilmişdir.

Vergi qanununun əsas prinsipləri

redaktə

Vergi qanunvericiliyi bir sıra hüquqi və iqtisadi prinsiplərə əsaslanır:

Qanunilik prinsipi — vergilər yalnız qanunla müəyyən edilə bilər. Heç bir vergi qanunvericiliyə daxil edilmədən tətbiq oluna bilməz.

Ədalət və bərabərlik prinsipi — vergitutma fərdlərin maliyyə imkanlarına uyğun şəkildə aparılmalıdır. Bu prinsip hər kəsin ödəmə qabiliyyətinə uyğun vergi verməsini təmin etməyə yönəlib.

Şəffaflıq və aydınlıq — vergi ödəyiciləri vergi sisteminin qaydalarını, hüquq və öhdəliklərini aydın və dəqiq şəkildə bilməlidirlər.

Vergi yükünün səmərəliliyi — vergi sistemi iqtisadi fəaliyyətə mane olmamalı, əksinə, inkişafı təşviq etməlidir.

İkiqat vergitutmanın qarşısının alınması — xüsusilə transsərhəd gəlirlər üzrə, eyni gəlirə iki və ya daha çox dövlət tərəfindən vergi qoyulmasının qarşısı beynəlxalq razılaşmalar vasitəsilə alınmalıdır.

Milli və beynəlxalq vergi qanunu

redaktə

Vergi qanunu iki əsas istiqamətdə inkişaf edir:

  • Milli vergi qanunu — hər bir dövlətin daxili ərazisində vergi münasibətlərini tənzimləyən normativ hüquqi aktlar sistemidir. Buraya Vergi Məcəlləsi, xüsusi qanunlar, hökumət qərarları və vergi orqanlarının təlimatları daxildir.
  • Beynəlxalq vergi hüququ — dövlətlərarası vergi münasibətlərini, xüsusilə ikiqat vergitutmanın qarşısının alınması, gəlirlərin bölüşdürülməsi və vergi məlumatlarının mübadiləsini tənzimləyən sahədir. Bu sahədə İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının model vergi sazişləri geniş istifadə olunur.

Vergi hüquqpozuntuları və məsuliyyət

redaktə

Vergi qanunvericiliyinin pozulması inzibati və ya cinayət məsuliyyəti yarada bilər. Tipik hüquqpozuntulara aşağıdakılar daxildir:

  • vergidən yayınma və ya gizlətmə
  • yalan və ya saxta vergi bəyannamələrinin təqdim edilməsi
  • iqtisadi əməliyyatların süni şəkildə dəyişdirilərək vergidən yayınma məqsədi daşıması
  • qanunsuz vergi güzəştlərindən və azadolmalardan istifadə

Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə görə, vergi hüquqpozuntuları İnzibati Xətalar Məcəlləsi və Cinayət Məcəlləsi ilə tənzimlənir. Hüquqpozuntuların ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq, cərimə, maliyyə sanksiyası, sahibkarlıq fəaliyyətinə məhdudiyyətlər və hətta azadlıqdan məhrumetmə cəzası tətbiq edilə bilər.

Vergi orqanları

redaktə

Vergi qanunvericiliyinin icrasına nəzarəti həyata keçirən əsas qurum — Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətidir. Bu qurum vergi bəyannamələrinin qəbulu, yoxlamalar, hüquqi maarifləndirmə və inzibati nəzarət funksiyalarını yerinə yetirir.

Hüquqi əhəmiyyəti

redaktə

Vergi qanunu dövlətin maliyyə sabitliyinin təmin olunmasında və iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsində əsas mexanizmdir. Hüquqi baxımdan isə bu sahə hüquq sisteminin mühüm bir qolunu təşkil edir və hüquqi dövlət prinsipinin həyata keçirilməsinə xidmət edir.

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ 1 2 Houtte & McLure, Baron Jean M.J. van & Charles E. "Tax law". Encyclopædia Britannica. 13 June 2011. İstifadə tarixi: 6 October 2020.
  2. ↑ "Tax Law - Guide to Taxation Law". HG.org Legal Resources.
  3. ↑ Van Loo, Rory. "Broadening Consumer Law: Competition, Protection, and Distribution". Notre Dame Law Review. 95 (1). 2019-11-01: 211.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Vergi_qanunu&oldid=8254451"
UREYIM.AZ