 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
İrina Konstantinovna Kaxovskaya (rus. Ири́на Константи́новна Кахо́вская; 15 (27) avqust 1887[1] və ya 15 avqust 1888[2] – 1 mart 1960[1][2], Maloyaroslavets[d], Kaluqa vilayəti) — Rusiya inqilabçısı, Sosialist İnqilab Partiyasının üzvü, 1918-ci ildə Ukraynadakı işğalçı qüvvələrin komandanı,[3] feldmarşal Herman fon Eyxhornun qətlinin təşkilatçısı, dekabrist Pyotr Kaxovskinin nəvəsi.
| İrina Kaxovskaya | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 15 (27) avqust 1887[1] və ya 15 avqust 1888[2] |
| Vəfat tarixi | 1 mart 1960[1][2] |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | qaraciyər xərçəngi |
| Fəaliyyəti | inqilabçı, tərcüməçi |
| Partiyası | |
İrina Kaxovskaya 1887-ci ildə Kiyev quberniyasında torpaq mühəndisi və xalq müəllimi ailəsində anadan olub. 1897-ci il avqustun 28-dən 1903-cü il mayın 25-dək Sankt-Peterburqda Mariinski Ali Cənab Soylu Kimsəsizlər İnstitutunda oxumuş və oranı gümüş medalla bitirib. Sonra Qadın Pedaqoji İnstitutunun tarix-filologiya fakültəsinə daxil olub.[3]
1905-ci ildən Maksim Qorkinin nitqini eşitdikdən sonra inqilabi ideyalarla maraqlanmağa başlayıb. Aleksandra Kollontay ilə tanışlığı sayəsində bir müddət sosial-demokratiya ideyalarını dəstəkləyib və Sankt-Peterburqda bolşevik partiyasının katibi olub.[4] Lakin bir müddət sonra Kaxovskaya fikirlərini dəyişib və Sosialist İnqilabçı Maksimalistlər İttifaqına qoşulub.[5] 1906-cı ilin yayında Samara quberniyasının kəndlərində kəndlilər arasında inqilabi təbliğat aparıb.[3]
,_%D0%B3%D0%B4%D0%B5_%D0%B6%D0%B8%D0%BB%D0%B0_%D0%98.%D0%9A._%D0%9A%D0%B0%D1%85%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F.jpg)
İrina Kaxovskayanın ilk həbsini 28 aprel 1907-ci ildə paytaxtın Oxranası (Təhlükəsizlik İdarəsi) həyata keçirib. 1908-ci il martın 7-də Peterburq Hərbi Dairə Məhkəməsi onu 20 il ağır işlərdə çalışmaq cəzasına məhkum edib. Cəza təsdiqlənəndə isə müddət 15 ilə endirilib. O, əvvəlcə Moskvanın Novinskaya Qadın Həbsxanasında cəza çəkib, sonra 1908-ci il iyulun 16-da Nerçinsk cəzaçəkmə müəssisəsinin Maltsevskaya həbsxanasına göndərilib. Nerçinsk katorqasında məşhur “altılıq” sosialist inqilabçıları (Mariya Spiridonova, Mariya Şkolnik, Anastasiya Bitsenko, Aleksandra İzmailoviç, Revekka Fialka və Lidiya Yezerskaya) cəza çəkirdi. Bu məşhur altılıq Nerçinskə gələrkən bütün Rusiya boyunca qatarla səyahət edərək böyük sas-küyə səbəb olmuşdular. Qeyd edək ki, İrina Kaxovskaya onların bəziləri ilə uzun illər dostluq münasibəti saxlayıb.
Kaxovskaya xatirələrində həbsxana mühitini belə təsvir edib: "Əvvəlcə fikirlərim dostlar və təbiət obrazları, qaçmaq xəyalları ilə dolu idi. Düşünməkdən qaçmaq, vaxt öldürmək və gözəl yuxularla dolu olacağına ümid etdiyimiz bir gecə yuxusuna hazırlaşmaq üçün dərhal yıxılmalı olan dostlara uzun məktublar yazdıq və ya sonsuz oturub cəbri və ya həndəsi məsələləri həll etdik".[6]
Qızını dəstəkləmək üçün Kaxovskayanın anası Sibirə köçdü və orada gizli şəkildə siyasi məhbuslara məktublar ötürürdü. 1914-cü ildə İrina Kaxovskaya amnistiyaya məruz düşdü. 1917-ci il inqilabından sonra o, Mariya Spiridonova ilə birlikdə Sosialist İnqilabçılar Partiyasının Çita Komitəsinin yaradılmasında iştirak etdi. Sosialist İnqilabçılar Partiyasının sol və sağ qanadlara bölünməsində də iştirakçı olub. Nəticədə Kaxovskaya sosialistlərin birinci qanadına (solçular) qoşulub. O, II Ümumrusiya Sovetlər Qurultayında Sol Sosialist İnqilabçılar arasından rəyasət heyətinin üzvü seçilib.
Sosialist İnqilabçılar Partiyası Mərkəzi Komitəsi “terror mübarizəsi”nə icazə verdikdən sonra o, Mərkəzi Komitənin yanında Döyüş Təşkilatına daxil olub. 1918-ci ildə İrina Kaxovskaya dostu və partiya yoldaşı Boris Donskoy ilə birlikdə Ukraynada hərbi işğala rəhbərlik edən feldmarşal Herman fon Eyxhorna, eləcə də Getman Pavel Skoropadskiyə qarşı sui-qəsd hazırlayıb. İyun ayı ərzində Kaxovskaya və Donskoy müşahidə apararaq, amansız tiran sayılan alman marşalını öldürmək üçün ən yaxşı vaxt və yeri müəyyənləşdirməyə çalışıblar. Onlar sui-qəsdin Donskoyun etməsi qərarını alıblar. Tarixçi Marqaret Maksvell yazırdı ki, bir inqilabçı üçün onun qətli faciəvi bir zərurət idi və bu, yalnız öz ölümü ilə kəffarə edilə bilər.
İyulun 30-da Donskoy tanımadığı bir şəxslə görüşdü və ondan feldmarşal Herman fon Eyxhornun iqamətgahına istiqamət göstərməsini xahiş etdi. Donskoy onun arxasınca getdi və bir müddət sonra partlayış baş verdi. Sui-qəsd baş tutdu, Eyxhorn qətlə yetirildi. Kaxovskaya əmri sona qədər yerinə yetirmək və alman feldmarşalının dəfn mərasimi üçün planlaşdırılan yerə gələn getmanı öldürmək qərarına gəldi. Lakin Getman Pavel Skoropadski onun gəlməsindən əvvəl dəfn mərasimini tərk etdi. Uğursuzluqdan sonra Kaxovskaya və iki yoldaş bir bağ evində gecələməyə getdilər və burada almanların təşkil etdiyi pusquya düşdülər. O, işgəncələrə məruz qalıb, sorğu-sual edilib, sonra həbs edilib və ölümə məhkum edilib. Kayzer II Vilhelmin cəzasını təsdiqləməsini gözləyərkən o, bir neçə ay Lukyanovskaya həbsxanasında alman komendantlığında həbsdə qalıb.
Həbsdə olduğu müddətdə Almaniyada Noyabr inqilabı başlayıb, lakin o, yalnız 24 yanvar 1919-cu ildə azadlığa buraxılmasına dəstək üçün bir neçə kampaniyadan sonra azad edilib.
1919-cu ildə Əks-inqilab və Təxribatla Mübarizə üzrə Ümumrusiya Fövqəladə Komissiyasının əməkdaşları tərəfindən həbs edilib. Lakin 2 aydan sonra Vladimir Leninin müdaxiləsi sayəsində sərbəst buraxılıb. Bunun səbəbi isə onun hər iki tərəfin düşməni olan Anton Denikinə qarşı sui-qəsd hazırladığı məlum olub. Denikinin sui-qəsdi baş tutmadı. Çünki İrina Kaxovskayanın köməkçiləri tif xəstəliyinə tutuldular. Sui-qəsdin reallaşacağı Rostovda İrina Sol Sosialist İnqilabçılarının ideyalarını təbliğ etməyə davam edirdi.
Moskvaya gəldikdən sonra o, tif xəstəliyinə tutulur, 1921-ci ildə həbs edilir və 1922-ci ildə Kaluqaya sürgün edilir. Kaluqada olarkən o, xatirələrini yazmağa başlayır. Onun xatirələri Berlində rus və alman dillərində, sonra isə Romen Rollanın ön sözü ilə Parisdə nəşr olunur.
1925-ci ilin martında Kaxovskaya təkcə Kaluqadakı Sol Sosialist İnqilab təşkilatını canlandırmaq cəhdində deyil, həm də "İnqilabçı Avanqard" tələbə təşkilatının ideoloji lideri olmaqda günahlandırılaraq yenidən həbs edilib. Birləşmiş Dövlət Siyasi İdarəsi Kollegiyasının xüsusi iclası Kaxovskayanı 3 il həbs düşərgəsinə məhkum edib. Eyni müddətə o, Vyatkaya sürgün olunub. Lakin Yekaterina Peşkovanın xahişi ilə Vyatka əvəzinə Stavropol-on-Volqaya (hazırda Tolyatti şəhəri) göndərildi. Buradan İrina Kaxovskaya əvvəlcə Səmərqənddə (1925-1928), sonra isə Daşkənddə (1928-1930) sürgün olundu. 1925-ci ildə Səmərqəndə sürgün edilən İrina Kaxovskaya burada vaxtı ilə Çar dövründə Narçinskdə sürgündə olduqları Aleksandra İzmailoviç və Mariya Spiridonova ilə yenidən birləşdi.[7] 1928-ci ilə qədər, Daşkəndə göndərilənə qədər onlar orada qara işlərdə çalışırdılar.[7] Sürgünləri başa çatdıqdan sonra Kaxovskaya, İzmailoviç və Spiridonova Daşkənddə birlikdə yaşayıblar. Onlar burda ingilis dilindən texniki tərcümələrlə çörək pulu qazanıb, fərdi dərslər veriblər.
1930-cu illərin əvvəllərində Kaxovskaya yenidən həbs olunub və Ufaya sürgün edilib. Ufada İrina Kaxovskaya iki dostu Mariya Spiridonova və Aleksandra İzmailoviçlə birlikdə yaşayıb. Üç rəfiqə Mariya Spiridonovanın həyat yoldaşı İlya Mayorov, onun ögey oğlu, qayınatası ilə birlikdə "kommunal" otaqda məskunlaşıblar. Burada onların üçü də ev dustaqlığında saxlanılıb və daimi nəzarət altında qalıblar. Səhhəti pisləşdiyinə görə, Aleksandra İzmailoviç artıq evdən kənarda işləmək qabiliyyətini itirib. İzmailoviç hələ də işləyən yoldaşlarının ev işlərini öz üzərinə götürüb.[8] İzmailoviç vaxtının çox hissəsini 1937-ci ilə qədər hər üç rəfiqənin siyasi mübarizəsi və həyatları haqqında kitabı tamamlayıb.[9]
1937-ci ilin fevralında Kaxovskaya yenidən rəfiqələri ilə birlikdə həbs olunub.[10] 25 dekabr 1937-ci ildə SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyasının səfər iclasının qapalı məhkəmə iclasında "Ümumiittifaq Sosialist İnqilab Mərkəzi"nin uydurma işi üzrə o, 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Yaroslavl və Vladimir həbsxanalarında qısa müddət qaldıqdan sonra 1939-cu ildə Kraslaqa göndərilib. Burada Kaxovskaya 7 il yalnız ümumi işlərdə işlədilib. O, ağac kəsmə və kənd təsərrüfatı işləri kimi ağır işlərdə çalışıb.
İrina Kaxovskaya 1947-ci ilin fevralında azad edilib və Kanskda yaşayıb. O, sonuncu dəfə 1948-ci il yanvarın əvvəllərində həbs edilib. O, Krasnoyarsk həbsxanasında saxlanılıb, sonra 1949-cu ildə sürgün kimi Kanska qaytarılıb.
Ümumilikdə, o, ömrünün qırx beş ilini həbsdə və sürgündə keçirib. 1954-cü ildə sürgündən azad edilib və 1955-ci ildə Maloyaroslavets şəhərinə köçüb. İrina Kaxovskaya burada başqa işlərlə yanaşı, Antuan de Sent-Ekzüperinin "Balaca şahzadə" nağılını tərcümə etmək üzərində də çalışıb. Lakin onun tərcüməsi nəşr olunmayıb. 1957-ci ildə SSRİ Ali Məhkəməsinin qərarı ilə 1937-ci ildən baş tutan həbslərə görə reabilitasiya edilib.
İrina Kaxovskaya 1960-cı ildə qaraciyər xərçəngindən vəfat edib. Köhnə Maloyaroslavskoye qəbiristanlığında dəfn olunub.
Sosialist inqilabçısı və maksimalizm nəzəriyyəçisi Q.A.Nestroyev onun haqda yazırdı: “O, səni müqəddəs saymırmı? – tanıdığım bir sosial demokrat məndən dəfələrlə soruşdu. Menşeviçka. – Nə iman! Nə sədaqət! Bilirsən, onun çox vaxt Şlisselburq zastavasından kənara, fəhlələri görmək üçün getməyə pulu olmur və Peterburq tərəfdən az qala 10 mil piyada piyada gedir. İndi onun üzünə baxan az adam var: solğun, sakit, sosializmin qələbəsinə dərin inamla nəfəs alan... Və bu sözlər doğru idi. <…> Sadəliyinə, səmimiliyinə, dinləyicilərinə ötürülən fəhlə inqilabının qələbəsinə dərin inamına görə ona dərin hörmətlə yanaşılır və ən yaxşı dost kimi dəyərləndirilirdi”.[11]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|