 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Əli Şəmidə (tam adı: Əli İsmayıl oğlu Şəmidə; 1915, Ənzəli, Gilan ostanı – 1997, Bakı) — azərbaycanlı şərqşünas alim, tərcüməçi, fədai, 21 Azər hərəkatının iştirakçısı.
| Əli Şəmidə | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 1915 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1997 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şərqşünas, siyasətçi, zabit |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Azərbaycan Demokrat Partiyasının Miyana Vilayət Komitəsinin sədri və Miyana fədailərinin rəhbəri olub. Azərbaycan Milli Hökuməti qurulduqdan sonra baş nazir Mir Cəfər Pişəvərinin köməkçisi və Azərbaycan Demokrat Cavanlar Təşkilatının Mərkəzi Komitəsinin rəyasət heyətinin üzvü olub.
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra mühacirət edib və AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunda fəaliyyət göstərib.
Əli İsmayıl oğlu Şəmidə 1915-ci ildə Ənzəli şəhərində anadan olub.[1][2] 1931-ci ilin əvvəlində İran Kommunist Partiyasının gizli təşkilatının üzvü olub. Elə həmin ildə həbs olunub və 10 il həbs cəzasına məhkum edilib. 3 il Rəştdə, 7 il isə Tehranda həbsdə saxlanılıb.[1] Həbsdən azad olunduqdan sonra ömürlük İsfahan şəhərinə sürgün olunub. Sürgündə olduğu müddətdə "Rusbaf" toxuculuq fabrikində işləyib.[1]
1941-ci ilin avqust sentyabr aylarında Britaniya və SSRİ qoşunları İrana daxil oldular.[3][4][5] 1941-ci il sentyabrın 17-də Rza şah taxtından imtina edərək İranı tərk etdi.[6][7] Bundan sonra ölkə ərazisində həbsdə olan siyasi məhbuslar azadlığa buraxıldılar və müxtəlif siyasi təşkilatlar yaranmağa başladı.[8][9] Əli Şəmidə də bu dövrdə İsfahandan Tehrana gəlib və Tudə Partiyasına qoşulub. Partiyaya qoşulduqdan sonra siyasi fəaliyyət göstərmək üçün isfahan şəhərinə göndərilib. 1943-cü ildə Tehrana çağırılaraq burada "Zəfər" qəzetində fəaliyyət göstərməyə başlayıb.[1] 1942–1945-ci illərdə demokratik qəzet və jurnallarda məqalələrlə çıxış edib və rus klassiklərinin əsərlərinin tərcüməsi ilə də məşğul olub. Tudə Partiyasının birinci qurultayında nümayəndə kimi iştirak edib və İcraiyyə komitəsinin katibi təyin olunub. 1945-ci ildə Parisdə keçiriləcək Birinci Ümumdünya Həmkarlar İttifaqının konfransında iştirak etmək üçün nümayəndə seçilib.[10] Konfransa gedərkən həbs olunub.[11][12] Həbsinə etiraz etmək üçün aclıq aksiyasına başlayıb.[13] 120 saat davam edən aclıq aksiyasından sonra həbsdən azad edilib.[1][13]
1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Partiyasına üzv olduqdan sonra 21 Azər hərəkatında iştirak edib. Miyana fədailərinə rəhbərlik edib və Azərbaycan Demokrat Partiyasının Miyana Vilayət Komitəsinin sədri olub.[14][15] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[16] Mir Cəfər Pişəvəri Milli Hökumətin baş naziri, Tağı Şahin və Əli Şəmidə isə onun köməkçiləri seçiliblər.[17] Azərbaycan Demokrat Cavanlar Təşkilatının Mərkəzi Komitəsinin rəyasət heyətinin üzvü olub.[18]
1946-cı il dekabrın 5-də Miyana istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[19][20] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[21] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi yaradıldı.[22][23] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr yaratmaq oldu.[21][24][25] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[23][26] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[21][27] Lakin bu istəyi də cavabsız qaldı.[28]
1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai dəstələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında əmr verdi.[29][30][31] Elə həmin gündən etibarən, İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[32][33] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[33] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[32][33] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[32][34] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[35] [36] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[37][38] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[34][37] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[39] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[40][41][42]
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra Əli Şəmidə Şimali Azərbaycana mühacirət edib.[1] 1947–1953-cü illərdə Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Komitəsində fəaliyyət göstərib və ADF-nin orqanı olan "Azərbaycan" qəzetinin redaktoru olub.[1][43] 1953-cü ildə Bakıda Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Komitəsinə seçilən 15 nəfərdən biri olub.[44][45] 1953-cü ildən elmi fəaliyyətlə məşğul olub. 1958-ci ildə "İran Xalq Partiyasının rəhbərliyi ilə İranda fəhlə və həmkarlar ittifaqı hərəkatı (1941–1946)" adlı dissertasiyanı müdafiə edərək tarix elmləri doktoru adını alıb.[46] Sonrakı illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunda fəaliyyət göstərib.[2]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
