 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Xiyavan və ya Xiyaban — Təbriz şəhərinin qədim məhəllələrindən biridir. Bu məhəllə Məşrutə hərəkatı dövründə Salar-i Milli Bağır xanın başçılığı altında fəaliyyət göstərən məşrutəçi dəstənin komandanlıq mərkəzi olmuş və bu inqilabın qələbəsində mühüm rol oynamışdır.
| Xiyavan | |
|---|---|
| 38°03′ şm. e. 46°18′ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
  Xiyavan | |
Xiyavan məhəlləsi şimaldan Meydançay çayı, cənubdan Qiyas məhəlləsi, Arif Qiyasəddin türbəsi və Məralan məhəlləsi, cənub-qərbdən Həşt-Behişt (Təbriz) sarayı və Bağ-ı Şimal ərazisi, cənub-şərqdən Şatır Ulduzi, şərqdən Tehran darvazası, qərbdən Nobar məhəlləsi, Nobar Darvazası, Arteş küçəsi və Saat meydanı, şimal-qərbdən isə Təbriz bazarı ilə sərhədlənir.[1]
Bu məhəllədə "İslamın firuzəsi" kimi tanınan Göy Məscid, Azərbaycan Muzeyi və Dəmir Dövrü Muzeyi yerləşir.[1]
Bu məhəllənin çağdaş tanınmış simaları arasında Dr. Məhəmmədəli Sarixani, Hacı Məhəmmədəli və Hacı Məhəmmədhəsən Əbdiyəzdani qardaşları, Hacı Xudaverdi Məliki-Təbrizi, onun kürəkəni Salar Qarabaği Sariqulu Xan və Ustad İsfəndiyar Qarabaği qeyd edilə bilər.[1] Məşrutə hərəkatının öncül liderlərindən olan Bağır xan və tanınmış siyasətçi və inqilabçı Şeyx Məhəmməd Xiyabani bu məhəllədən yaşamışdırlar.[2]
Nadir Mirzə bu məhəllə barədə bunları yazır:[3]
Xiyavan məhəlləsi şəhərin şərq tərəfində yerləşir. Bu böyük məhəllə elə bir yerdədir ki, İraqdan (yəni İranın mərkəzi vilayətləri olan Ərak, İraq-i Əcəm və Mərkəzi ostan) gələn hər kəs əvvəlcə buradakı geniş və uzun xiyabana daxil olar. Bu xiyabanın uzunluğu təqribən üç rüb fərsəng, eni isə altmış cubitdir. Mən Təbrizə gəldiyim il bu xiyabanın hər iki tərəfində axar su kanalları vardı və onların kənarlarında cərgə ilə qovaq və iynəyarpaq ağaclar əkilmişdi. Bu ağacların hamısı bir xətt üzrə düzülmüşdü və yol boyu kölgə salırdı. Yol, dövlət divanına məxsus nəzarətçilər tərəfindən qorunurdu. Bu ağaclar artıq qoca və köhnə idi. Bir-bir kəsilib yerinə gənc fidanlar əkildi, nəticədə xiyaban tamamilə ağacsız qaldı. Bu hal hicri 1290-cı ilə qədər davam etdi. Həmin il şahənşahımız Nəsirəddin şah Avropaya səfər etmək üçün şəhərdən keçəndə, vəliəhd Müzəffərəddin Mirzənin əmri və Sahibdivan Mirzə Fəthəli xan Şirazinin bacarığı ilə yeni su arxları və binalar tikildi, yerinə qarağac, söyüd və çinar ağacları əkildi, nəzarətçilər təyin olundu. İndi bir qədər canlanmışdır, lakin əvvəlki halına çatmamışdır və çatmayacaqdır…Bu məhəllənin ayrıca barzenləri [alt-məhəllələri] vardır. Hazırda onun kəndxudası Kərim xandır. Bu vəzifə ona atasından qalmışdır ki, o da Kərim xan adlanırdı. O, Abbas Mirzənin naibüssəltənə olduğu dövrdə tanınmış və nüfuzlu bir şəxs idi. Lakin Məhəmməd şahın hakimiyyətinin əvvəllərində baş vəzir Hacı Mirzə Ağası İrəvani ona qarşı kin bəsləyirdi və ona böhtan ataraq vəzifədən kənarlaşdırdı. Bu səbəbdən bir müddət didərginlik həyatı yaşadı və nəhayət dünyadan köçdü."
Nadir Mirzə Zübeydə kəhrizi barədə belə yazır:[4]
Deyirlər ki, bu kəhriz o zamanlar şəhəri abadlaşdıran Zübeydənin əmri ilə çəkilmişdir . Mən deyirəm ki, camaat şübhəsiz bu adla bağlı olaraq səhvə düşüblər; bu şəhəri Zübeydə bint Cəfər (Harun ər-Rəşidin həyat yoldaşı) salmayıb… Mən Təbrizə gəldiyim ilk illərdə Zübeydə bulağından daha məşhur bir su mənbəyi eşitmədim. Onun suyu bol və dadlı idi və şah saraylarında axırdı. Şəhərin böyük bir hissəsi bu kəhrizdən su alırdı. Zaman keçdikcə onun ətrafında çoxlu quyular və tunellər qazıldı, nəticədə bu böyük kəhriz tədricən məhv oldu, onun suları qonşu kəhrizlərə keçdi və axını dayandı…"Digər kəhriz Fəthabad kəhrizidir ki, adı onun başlanğıc nöqtəsi olan kəndin adından götürülmüşdür. Bu kənd Təbrizin cənub-şərqində yerləşir… Hal-hazırda isə bu kəhriz Xiyabanın başlanğıcından şəhərə doğru axır…
Bu məhəllənin bölmələri və küçələri arasında Dəməşqiyə (Gümüşqaya), Rza dalanı, Xiyavan bazarcığı, Dəmirqapı (Xiyavan Darvazası), Qullar küçəsi, Kələntər küçəsi, Mirzə Nəsrullah bazarı, Dilxun məhəlləsi, Mirçupan, Qarabağlılar, Şəhid Cədiri məhəlləsi, Təpəlibağ, Seyyidlər küçəsi, Seyyidzadə küçəsi, Yuxarı Hamam küçəsi, Hakim Mirzə Salman küçəsi, Çopur Meydanı, Kərimxan küçəsi, Sədr küçəsi və Salar küçəsi qeyd oluna bilər.
Bu məhəllənin mərkəzi Qütb meydanı sayılır və yerli əhali onu Qurd meydanı adlandırır. Bəzi səyyahların yazdıqlarına görə, bu meydan bir zamanlar qurd oyunu və müxtəlif məhəllələrin qurdları arasında yarışlar üçün istifadə olunmuşdur.
Xiyaban məhəlləsinin məşhur məscidləri arasına Göy Məscid, Kərimxan məscidi, Salar məscidi, Hacı Əhməd məscidi, Çopur məscidi, Ayətullah Şəhidi məscidi (Hakim Mirzə Salman) və Bazarcıq məscidi daxildir. Bu böyük məhəllənin əsas su mənbəyi Zübeydə Xatun kəhrizi olmuşdur. Kəhrizin çəkilməsi Abbasi xəlifəsi Harun ər-Rəşidin həyat yoldaşı Zübeydə Xatuna aid edilir.[1]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
