 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Xristian azərbaycanlılar (rus. Христиане-азербайджанцы, lat. Christianus Azerbaijanis və s.) — xristianlığı qəbul etmiş, etnik mənşəyi azərbaycanlı olan şəxslər.
| Xristian azərbaycanlılar rus. Христиане-азербайджанцы lat. Christianus Azerbaijanis | |
|---|---|
| Sayları və yaşadığı ərazilər | |
| Dili | Azərbaycan dili, rus dili |
1991-ci ildə müstəqil olduqdan sonra Azərbaycanda xristian icmaların dövlət qeydiyyatı aparılmışdır.[1] Bunun nəticəsi olaraq, ölkədə müxtəlif inancları olan xristian icması inkişaf etmişdir. Bura xristianlığı qəbul edən və azərbaycanlı xristianlar kimi özünü görən insanlar da daxildir.[2]
Azərbaycan Respublikasında yaşayan xristian azərbaycanlılar təqribən 5 min nəfərdirlər və əsasən təzəcə dinini dəyişənlərdən ibarətdir.[3][4] Dinin dəyişilməsində qərb dini təşkilatları rol oynamış və bu azərbaycanlılar müxtəlif xristian evangelist məzhəblərinə keçmişdir.[5][6] 2022-ci ildə Bakıdakı Müqəddəs Mürdaşıyan Zənənlər Kafedralında ilk dəfə Azərbaycan dilində xristian duası oxunmuşdur.[7] Son illərdə, bəzi İran azərbaycanlıları xristianlığa keçməyə başlamışdır,[8] ancaq bu, İranda qadağandır və buna görə həbs edilə bilərlər.[9]
2012-ci ildə katolik dini rəhbəri Vladimir Fekete fərqli etnoslar arasındakı nikahlardan dünyaya gələn azərbaycanlı şəxslərin bəzilərinin katolik dinini qəbul etdiyini demişdir.[10] Azərbaycandakı katolik icmasına etnik azərbaycanlılar, həmçinin italyan və polyak əsilli şəxslər daxildir. 2025-ci ildə Vatikanın xəbər agentliyi öz saytının azərbaycandilli versiyasını təqdim etmişdir. Bu təqdimatın Müqəddəs Taxt-Tac ilə dünyanın müxtəlif yerlərindəki azərbaycandilli icmalar arasındakı dialoqu və əlaqələri inkişaf etdirməsi gözlənilir.[11]
Erkən dövr Azəri türk ənənəsinin arxasında duran əsas qüvvələr şiə ideologiyaları və sufi hürufi təlimləri idi. Poetik obrazların əsasını təşkil edən hürufilik sufilik və şiəliklə yanaşı, yəhudilik, xristianlıq, zərdüştçülük və qnostisizm elementlərini də əhatə edən çoxşaxəli bir təlim idi. Azərbaycan türk ənənəsində hürufi və şiə ideyaları "əriyib" qarışmış, xüsusilə Şah İsmayıl Xətai ədəbiyyatında ən yüksək nöqtəyə çatmışdır.[12]
Azərbaycanlının xristianla eşq yaşaması mövzusu Azərbaycan ədəbiyyatında mövcuddur. XVI əsr "Əsli və Kərəm" dastanı, XIX–XX əsrlərə aid "Bahadır və Sona", "Əli və Nino" əsərləri bu qəbildəndir. Bu mövzudakı "Mahmud və Məryəm" filmi yazıçı Elçinin eyniadlı romanı əsasında çəkilmişdir.[13][14]
Kitabi-Dədə Qorqudun "Qan Turalı" boyunda türk qəhrəman xristian hökmdarın qızını alır. Buna baxmayaraq, xristian hökmdar qəhrəmana qarşı düşmənçilik hislərini qoruyub saxlayır və qəhrəmanın həyat yoldaşı ikisi arasındakı mübarizədə öz ərinə bağlılıq göstərir. Tarixdə də Trabzonun Komninlər sülaləsinin türk kürəkənləri ilə münasibətində dastanda təsvir edilən profilə uyğun kişi və qadın şəxsiyyətlərə rast gəlinir, hətta bununla bağlı tarixdə türk kürəkənin məğlub olub öldürüldüyü hallar vardır.[15] "Qan Turalı" ədəbi qəhrəmanı ilə tarixdə oğlunu Trabzon şahzadəsi ilə evləndirən, Ağqoyunlu başçısı Əlaəddin Turəli bəyin (h.i. 1340–1362) eyni adam olması ilə bağlı fikir mövcuddur.[16]
XVII əsrdə Səfəvi imperiyasında səfərdə olarkən, Baltazar de Lozer İsfahanda Matfey və İohann İncillərinin Azərbaycan dilinə tərcüməsini hazırlamışdır.[17] Azərbaycan dilinin oynadığı rolu göstərən digər bir nümunə isə Lüteran missioneri Karl Gottlieb Pfanderin Şuşada olduğu müddətdə, sürətli bir şəkildə bu dili öyrənməsidir.[18][19][20][21]
Gürcüstanlı aşıq Sayat Nova Azərbaycan dilində şeirində özünün xristian kimliyini fəxrlə bəyan etmişdir. O, xristian tamaşaçı üçün Azərbaycan dilində yazılmış şeirlərində Vəftizçi İohannın şəhidliyindən və İsanın tanrı olmasından bəhs etmişdir.[22] Sayat Novanın Azərbaycan dilində yazılmış şeirlərində incillərin təsiri nəzərə çarpır.[23] Gürcüstanda yaşayan kistlərin ənənəsi Azərbaycan şiə adətləri ilə gürcü xristianlığını özündə birləşdirir. Bunun sübutu kistlərin qəbirdaşlarının Azərbaycanın Şəhidlər Xiyabanındakı qəbirdaşları ilə bənzərliyidir.[24]
Qafqazda yerli müqəddəslərin türbələrində müsəlmanlar və xristianlar birlikdə dua edir.[25] O cümlədən, Azərbaycanda hər iki dinin nümayəndələrinin ziyarət etdiyi ortaq müqəddəs yerlər mövcuddur. Bu, xüsusilə özünü Dağlıq Qarabağda göstərir.[26] Azərbaycan mədəniyyəti ilə əlaqə udinlərin həyatının bütün sahələrində özünü göstərir. Udinlər və azərbaycanlılar fərqli dinlərə sitayiş etməklərinə baxmayaraq eyni ziyarətgahları — ocaqları, pirləri ziyarət edirlər.[27] Azərbaycan və gürcü xalqlarının nümayəndələri bir araya gələrək yaz və payızın gəlişini birgə el mərasimlərilə qeyd etməsi; ənənəvi olaraq Qax rayonunun Kürmük kilsəsində təşkil olunur.[28] Hazırda mayın 6-da və noyabr ayında dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər bir qaxlı Kürmük məbədini ziyarətə gəlir. Zəvvarların sırasında başqa bölgələrdən, qonşu ölkələrdən gələnləri də görmək mümkündür.[29][30]
.jpg)
Azərbaycanda adventistlər, baptistlər və lüteranlar bazar günləri iki ayrı qrup şəklində (rusdillilər və azərbaycandillilər) ibadət edirlər. Bu iki ayrı qrup arasında demək olar ki, əlaqə yoxdur, ya da çox az əlaqə var və qruplar ayrı-ayrı sosial kateqoriyaya aid insanları birləşdirir. Rusdilli qrup daha çox etnik qarışığı olan və ya slavyan olan şəxslərdən, azərbaycandilli qrup isə daha çox etnik azərbaycanlılardan ibarətdir. Türk dili də xristianlığın təbliğində rol oynayır.[31]
Azərbaycan qeyri-ənənəvi xristian icmalarının özünəməxsus xüsusiyyəti onların Azərbaycan milliyyətçiliyi vasitəsilə "yerliləşdirilməsi"dir. Xristian icmalarının azərbaycanlı nümayəndələri milli kimlikləri ilə fəal yaxınlıqlarını davam etdirir, dövlətçilik hissinin vacibliyini və ona aid olmağı xüsusi olaraq vurğulayırlar.[32] Xristian azərbaycanlılar arasında "günlük milliyyətçilik" özünü "azərbaycanlı olmaq", "azərbaycanlı kimi hərəkət etməy"in mədəni üsullarına və sosial olaraq qəbul edilən gender rollarına çağırışda göstərir.[33]
Xristianlığı qəbul edənlər tərəfindən ailə şəbəkələri, qarşılıq dəstək və həmrəylik ilə əlaqələndirilən xristianlıq dəyərləri Azərbaycan həyat tərzinə uyğun hesab edilmişdir, spirtli içki və siqaretin tərgidilməsi, vulqar dilin və qeyri-ailəvi münasibətlərin qadağan edilməsi isə müsəlman qaydaları ilə eyniləşdirilmişdir. Beləliklə, dinini dəyişmək insanın şəxsi inanc seçimini təsdiq etməyin yaradıcı yollarını və hibrid şəxsiyyət əldə etməklə aidiyyət hissini təsdiqləyən hekayənin yaradılmasını əhatə edir.[33]
Azərbaycanda qeyri-ənənəvi xristian icmalarına aid kilsələrdə dini və milli simvolizm birləşir. Azərbaycan bayrağı buradakı xristianlar tərəfindən emblem olaraq istifadə edilir. Həmçinin, milli, dünyəvi Azərbaycan bayramları xristianlar tərəfindən qeyd edilir. Məsələn, Bayraq günündə Azərbaycan bayrağının kilsədə mərkəzə yerləşdirilməsi, Azərbaycan mahnı və rəqslərinin oxunması halına rast gəlinmişdir.[34] Kilsələrdən birində Qarabağ və onun qaytarılması üçün dua edilmiş, video internetdə yayılandan sonra Qarabağı işğalda saxlayan ermənilərin narazılığına səbəb olmuşdur.[35]
.jpg)
Bakıda kilsədə dua ilk dəfə azərbaycanca oxundu. AzVision. Az |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|