 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Mir Mehdi Çavuşi (1909, Təbriz – 1967, Quba rayonu) — şair, yazıçı, siyasətçi, 21 Azər hərəkatının iştirakçısı. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Azərbaycan Milli Məclisinə seçilmiş nümayəndə və Şairlər və Yazıçılar Cəmiyyətinin üzvü olub. Mühacirət etdikdən sonra Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Quba komitəsinin sədri olub.
| Mir Mehdi Çavuşi | |
|---|---|
 | |
| 12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1909 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1967 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, şair, siyasətçi |
Mir Mehdi Mir Həbib oğlu 1909-cu ildə Təbrizdə Hökmavar məhəlləsində anadan olub.[1][2][3] İlk təhsilini mədrəsədə, orta təhsilini isə "Şəmsi" məktəbində alıb.[1][3] Ailəsi kasıb olduğu üçün təhsilini davam etdirə bilməyib və dəmirçiliklə məşğul olub.[1]
1941-ci ildə Təbrizdə, Hacı Əli Şəbüstəri, Əli Maşınçı, İsmayıl Şəms, Sadıq Padiqan, Hilal Nasiri və digərləri ilə birlikdə "Azərbaycan Cəmiyyətini" yaradıb.[4][5][6][7] İllərlə topladığı 500 min tümən pulunu faşizmlə mübarizə aparmaqları üçün Sovet Ordusuna ianə edib.[8] 1943-cü ilin yayında Təbrizdə Hilal Nasiri, Xəlil Azərbadiqan, Hüseyn Rizvan, Cəfər Əxgəri ilə birlikdə Demokratiya ocağı təşkilatını qurub.[9][10][6] 1944-cü ildə Demokratiya ocağı təşkilatı Tudə partiyası ilə birləşdikdən sonra Mir Mehdi Çavuşi də partiyaya üzv olub.[11]
Yaradıcılıqla məşğul olub və ilk şeirləri "Vətən yolunda"[12][13] və "Azərbaycan" qəzetlərində çap olunub.[1][2][14] Şeirlərində əsasən azadlığı, istiqlaliyyəti, vətəni, xalqı tərənnüm edib.[15][16] 1945-ci il yanvarın 3-də "Vətən yolunda" qəzetinin nəzdində yaradılmış[17] "Şairlər məclisi"nin üzvü olub.[18][19] 1945-ci ilin may ayında Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasının 25 illiyi münasibətilə Cənubi Azərbaycandan Bakıya dəvət olunmuş nümayəndə heyətinin üzvlərindən biri olub.[20]
Azərbaycan Demokrat Partiyası qurulduqdan sonra ora üzv olub[21] və partiyanın Mərkəzi Təftiş Komissiyasının üzvü seçilib.[22]1945-ci il noyabrın 20-də Təbriz Ərk teatrının binasında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başlayıb.[23][24][25] Noyabrın 21-də konqres nümayəndələrindən, seçkiləri bitirib hökuməti yaradana qədər, qərarların icrasını təmin etmək üçün, Milli heyət yaradıldı.[26][27] Mir Mehdi Çavuşi də Milli heyətə seçilən 39 nəfərdən biri olub.[28][29][22] 1945-ci il noyabrın 27-dən dekabrın 2-ə qədər İran tarixində ilk dəfə qadınların da iştirak etdiyi azad seçkilər keçirilib.[26][30][31] Keçirilən seçkilər nəticəsində Mir Mehdi Çavuşi səs toplayaraq Azərbaycan Milli Məclisinə Əhərdən nümayəndə seçilib.[32]
1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[33][34] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[35] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[36][37] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[35][38][39] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[37][40] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[35][41] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[42]
1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.[43][44][45] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[46][47] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[47] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[46][47] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[46][48] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[49][50] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[51][52] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[48][51] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[53] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[54][55][56]
Mir Mehdi Çavuşi də təqiblərdən qurtulmaq üçün Bakıya köçüb.[1] İlk dövrlər yaradıcılıqla məşğul olsa da sonradan bu sahədə fəaliyyəti azalıb.[57] Bir müddət Bakıda yaşadıqdan sonra Qubaya köçüb.[2] Burada 12 nömrəli meyvəçilik sovxozunda mühəndis işləyib[58] və ADF-nin Quba komitəsinin sədri olub.[59] Azərbaycan Demokrat Firqəsi tərəfindən ona kəsilən və Moskva tərəfindən təsdiq edilən pensiyanı qəbul etməyib.[60] 1950-ci illərdə sovxozda tətbiq etdiyi yeni texnologiya sayəsində dövlətə milyonlarla rubl gəlir qazandırdığı üçün Azərbaycan Kommunist Partiyasının MK-i tərəfindən ona 100 min rubl mükafat verilib.[58][61] O isə bu mükafatı uşaq bağçaları və yetimxanalara paylayıb.[58]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
