 |
 |
Ureyim.az |  |
 |
Mir Mehdi Etimad (1900, Təbriz – 1981, Tehran) ― Azərbaycanlı şair, yazıçı, 21 Azər hərəkatının iştirakçısı, Azərbaycan Milli Hökumətinin himninin sözlərininin müəllifi.
| Mir Mehdi Etimad | |
|---|---|
| Mir Mehdi Məhəmməd oğlu Etimad (Natiq) | |
 | |
| Doğum tarixi | 1900 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1981 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Təbrizdə yaradılmış qurulmuş "Şairlər məclisi"nin sədri, "Azərbaycan şairlər və yazıçılar cəmiyyəti"nin isə idarə heyətinin üzvü olub. Təbrizdə çap olunan Vətən Yolunda, "Azərbaycan", "Sitareyi-Azərbaycan", "Xavəri-no", "Azad millət", "Urmiyyə", "Cövdət", "Fədai", "Demokrat", "Azərbaycan ulduzu" kimi qəzet və jurnallarda şeir və məqalələrlə çıxış edib.
Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra həbs edilib. Azad olunduqdan sonra Azərbaycanda yaşamağına icazə verilmədiyi üçün Tehrana sürgün olunub.
Mir Mehdi Məhəmməd oğlu Etimad 1900-cü ildə Təbrizdə anadan olub[1][2]. Əvvəlcə Təbrizdə Molla Yusifin məktəbində dini təhsil alıb.[3] Burada ərəb və fars dillərini də öyrəndikdən sonra Mirzə Əbülqasım Xanın üsuli-cədid məktəbində təhsilini davam etdirib.[4][2] Buranı bitirdikdən sonra "Talibiyyə" mədrəsəsində təhsil alıb.[3][5] Təhsilini bitirdikdən sonra Təbrizdə yeni üsullu "Etimad mədrəsəsi"ni açıb.[2][6] Burada 15 il dərs deyib.[2][7] Müəllimliklə yanaşı yaradıcılıqla da məşğul olub.[5][7]
Rza şah dövründə yazdığı "Ayineyi-Əxlaq" kitabı 20, "Bədr-i-Qeyu-Əl-Səbyaiv" və "Mənazeyi-Ədəbi" kitabları isə 8–10 dəfə təkrar çap olunub.[8][7] Sonralar "Əlifbayi-Cədid", "Gül Qönçəsi", "Töhfəlül-Səbyaiv", "Gəlinlər Bəzəyi",[9][10] "Çərşənbə Bazarı"[11][12] adlı əsərləri də yazıb.[13][14]
21 Azər hərəkatında iştirak edib. Bu illərdə Təbrizdə çap olunan Vətən Yolunda[15][16][17], "Azərbaycan",[18] "Sitareyi-Azərbaycan", "Xavəri-no", "Azad millət", "Urmiyyə", "Cövdət", "Fədai", "Demokrat", "Azərbaycan ulduzu" kimi qəzet və jurnallarda şeir və məqalələrlə çıxış edib.[4][7][19]
1941-ci ildə Təbrizdə yaradılmış Azərbaycan Cəmiyyətinin üzvü olub. Cəmiyyətin fəaliyyəti mərkəzi hökuməti narahat etdiyinə görə 1942-ci ildə cəmiyyətin mətbuat orqanı olan "Azərbaycan" qəzetini Tehranda yaymaq və oxumaq qadağan olundu.[20][21] 1942-ci ildə Üçüncü ostanın valisi Xəlil Fəhimi cəmiyyətə qarşı "Xalqa müraciət" adlı xüsusi bəyanat dərc etdirib.[22] 1942-ci ilin aprel ayında İran hökumətinin nümayəndələri tərəfindən cəmiyyətin və "Azərbaycan" qəzetinin fəaliyyəti qadağan olundu.[23][20][24][25] Bir həftə sonra cəmiyyətin aktiv üzvləri olan İsmayıl Şəms, Hacı Əli Şəbüstəri, Mir Mehdi Etimad, Məhəmməd Biriya Sovet hərbçiləri tərəfindən məcburi şəkildə Bakıya aparılıblar.[26][25] Bir müddət Bakıda saxlanıldıqdan sonra 1943-cü ildə Təbrizə qayıda bilib. 1945-ci ildə Təbrizdə "Şairlər məclisi" yaradıldı. Məclisin ilk iclası 1945-ci il yanvarın 7-də keçirildi və Mir Mehdi Etimad bu məclisin sədri seçildi.[27][16] 1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Firqəsinə üzv olub.[28] 1945-ci il noyabrın 20-də Təbrizdə Ərk teatrında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başlayıb.[29][30][31] Mir Mehdi Etimad da Azərbaycan Xalq Konqresində nümayəndə kimi iştirak edib.[32][33] Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Təbriz şəhər 12-ci hövzəsinin sədri olub.[34] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti quruldu.[35] Mir Mehdi Etimad Azərbaycan Milli Hökumətinin himninin sözlərini yazıb.[7][36][37] Həmin himnin musiqisini isə Cahangir Cahangirov bəstələyib.[7][36] 1946-cı ildə "Şairlər məclisini"nin əsasında yaradılmış "Azərbaycan şairlər və yazıçılar cəmiyyəti"nin idarə heyətinin üzvü olub.[38]
1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[39][40] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[41] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[42][43] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[41][44][45] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[43][46] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[41][47] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[48]
1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.[49][50][51] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[52][53] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[53] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[52][53] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[52][54] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[55][56] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[57][58] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[54][57] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[59][60] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[61][62][63]
Azərbaycan Milli Hökuməti süquta uğradıqdan sonra Mir Mehdi Etimad Təbrizdə həbs olunub.[27][64] 1948-ci ildə ümumi əfv sərəncamından sonra həbsdən azad edilib. Lakin ona Azərbaycanda yaşamağa icazə verilməyib. Buna görə də o, Tehran şəhərinə köçüb.[65][27] Tehranda yaşadığı dövrdə bir çox ədəbi məclislərin qurucusu və fəal üzvü olub.[7] Səhənd, Fərzanə və digərlərinin təşkil etdikləri şeir məclislərində iştirak edib.[27][66]
 |
 |
UREYIM.AZ |  |
 |
|
